Subskrybuj nas na Youtube
Zapisz się na newsletter
Inicjatywa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji to odpowiedź na postulaty decentralizacyjne samorządów, które zostały przekazane stronie rządowej w listopadzie ub.r. Podczas prac nad nimi w ramach Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego (KWRiST) na zdecydowaną większość nie było zgody. Teraz MSWiA przejęło część propozycji i dodało kilka swoich.
– Z jednej strony cieszymy się, że te założenia się pojawiły, chociaż w wymiarze o wiele węższym niż oczekiwaliśmy. Na początku zgłosiliśmy czterdzieści kilka postulatów, ale resorty były na nie. Trzeba pochwalić MSWiA, że zrobiło krok do przodu, a lekko nie będzie. Z drugiej jednak strony tempo prac nie zachwyca. Niedługo minie rok, a jesteśmy na etapie założeń – mówi Marek Wójcik, ekspert ds. legislacyjnych Związku Miast Polskich i sekretarz strony samorządowej KWRiST.
Elastyczny nadzór wojewody
Jedną z ważniejszych zmian ma być rozciągnięcie mechanizmu pomocniczości wobec nadzoru prawnego wojewodów nad JST. Chodzi o to, aby gminy, powiaty i województwa mogły poprawić uchwałę – według zaleceń wojewody – zanim zostanie stwierdzona jej nieważność ze względu na sprzeczność z prawem. Na początku 2024 r. jeszcze dalej idącą propozycję sformułowała Fundacja Batorego, ale jednym z jej elementów było właśnie postępowanie sanacyjne, czyli możliwość poprawienia aktu. Tego postulatu nie było w samorządowym pakiecie – to inicjatywa MSWiA.
– Cieszę się, że pomysł został podjęty i że tak dobrze rokuje. Wprowadzenie mechanizmu autokorekty uchwał i zarządzeń jednostek samorządu terytorialnego przed formalnym stwierdzeniem ich nieważności przez wojewodę to rozwiązanie, które realnie wzmacnia samodzielność samorządu i wpisuje się w zasadę pomocniczości – uważa Aneta Gęsiarz-Krasucka, radca prawny, partner w Kancelarii Banasik Woźniak i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych i współautorka koncepcji zaprezentowanej przez Fundację Batorego.
Eksperci są zgodni, że złagodzenie nadzoru wojewodów jest słuszne. Jak konkretnie będzie działał nowy mechanizm, będzie można ocenić, kiedy MSWiA pokaże projekt ustawy.
– Do tej propozycji jest wiele pytań, np. czy nowe rozwiązania prawne obejmować będą wyłącznie działalność nadzorczą wojewody, czy również regionalnych izb obrachunkowych, bądź też, czy tenże nowy mechanizm nie spowoduje, że ostatecznie rozstrzygnięcia nadzorcze będą wydawane z takim „opóźnieniem” w stosunku do uchwalanych aktów, że akty te już od dłuższego czasu będą obowiązywać – komentuje Mateusz Karciarz, prawnik w Kancelarii Radców Prawnych Zygmunt Jerzmanowski i Wspólnicy sp.k. w Poznaniu.
– Należy mieć nadzieję, że obecnie projektodawcy nie będą wymyślali rozwiązań w tym zakresie na nowo, lecz skorzystają z wypracowanych przed laty rozwiązań, zwłaszcza że prezydencki projekt z 2013 roku był efektem wielomiesięcznych prac z udziałem wielu uznanych ekspertów – dodaje Maciej Kiełbus, partner zarządzający w Ziemski & Partners Kancelaria Prawna Kostrzewska, Kołodziejczak i Wspólnicy sp.k. w Poznaniu.
Rzadsze zmiany granic gmin
Resort spraw wewnętrznych chce też złagodzić spory gmin wokół zmian granic. Nowe przepisy mają: ograniczyć częstotliwość rozpatrywania takich spraw przez rząd (obecnie co roku, analizowany jest wariant – raz w kadencji) w przypadku braku zgodnych uchwał rad gmin, wzmocnić rolę konsultacji społecznych i określić zasady rozliczeń finansowych pomiędzy samorządami. Wcześniej na koordynatora merytorycznego prac wyznaczono Narodowy Instytut Samorządu Terytorialnego (NIST).
– Zespół ma wypracować konkretne propozycje rozwiązań dotyczących procedur zmian granic i jego prace będą się toczyć głównie wokół kwestii wymienionych w wykazie – potwierdza Andrzej Gniadkowski, kierownik zespołu ds. współpracy z otoczeniem i promocji w NIST. Pierwsze spotkanie w tej sprawie ma odbyć się już jutro.
Większe kompetencje ma zyskać wójt (burmistrz, prezydent miasta), który będzie decydował o liczbie swoich zastępców. Dziś uzależnione jest to od liczby mieszkańców. I w tej kwestii MSWiA też planuje duże zmiany – zdefiniowane ma zostać pojęcie „liczba mieszkańców gminy” (podobnie w przypadku powiatów i województw). Od lat samorządy narzekają, że dane GUS nie odpowiadają rzeczywistości, a mają wpływ chociażby na kwoty przyznawane JST w ramach systemu ich finansowania. W tym kontekście odwołują się do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1260/2013 z 20 listopada 2013 r. w sprawie statystyk europejskich w dziedzinie demografii. Wskazuje ono w art. 4 na liczbę ludności „formalnie zamieszkującą lub zameldowaną”. Krajowe regulacje odnoszą się głównie do tej ostatniej wartości, co często nie odzwierciedla realiów.
Dodatkowo wójt zyska też kompetencje w zakresie koordynowania programów strategicznych oraz ich wdrażania przez urząd, jednostki organizacyjne i gminne osoby prawne. MSWiA chce też umożliwić komisjom rad gmin obradowanie i podejmowanie uchwał z wykorzystaniem środków porozumiewania się na odległość.
– Propozycja nawiązuje do rozwiązań stosowanych w czasie COVID. Pod wieloma względami rozwiązania te się sprawdziły. Należy w tym zakresie wyciągnąć wnioski i stworzyć bardziej przemyślaną regulację prawną pozwalającą z jednej strony na weryfikację osób uczestniczących w posiedzeniach komisji, z drugiej zaś zabezpieczającą interesy osób wykluczonych cyfrowo – ocenia Maciej Kiełbus.
Katalog zadań własnych gmin ma być też poszerzony o działania promujące odnawialne źródła energii i efektywność energetyczną. To realizacja postulatu samorządów, które chciały wskazania jasnej podstawy prawnej, np. do ubiegania się o dofinansowanie na inwestycje w energetykę odnawialną.
W zakresie polityki zdrowotnej – bardziej elastyczne ma być finansowanie ze strony NFZ. Chodzi głównie o możliwość dofinansowania programów polityki zdrowotnej realizowanych przez JST, w tym tych dotyczących profilaktyki.
W najbliższym czasie strona samorządowa KWRiST ma też złożyć kolejny pakiet decentralizacyjny.
Podstawa prawna
Etap legislacyjny
Projekt ustawy o likwidacji barier utrudniających funkcjonowanie jednostek samorządu terytorialnego wpisany do wykazu prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów.
