Samorządowcy są zgodni. Zmiany w egzekucji opłat śmieciowych pozwalające im na wybór - czy chcą sami ściągać należności od mieszkańców, czy zostawić to skarbówkom – to dobre rozwiązanie. Wiele jednostek samorządu terytorialnego chciałoby samodzielnie egzekwować opłaty. Jednak nierzadko urzędy skarbowe nie zgadzają się na oddanie egzekucji w ręce mniejszych gmin, mimo próśb o zawarcie porozumień o przekazanie egzekucji.
Ministerstwo Finansów odpowiedziało nam, że naczelnicy urzędów skarbowych są w tym zakresie niezależni w swoich decyzjach i nikt nie ma na nich wpływu. Wyraźnie widać jednak, ze nie kwapią się do rezygnacji z możliwości ściągania opłat. Powodem mogą być niejasne przepisy dotyczące ewentualnego przekazania środków na egzekucję wraz z oddaniem gminom kompetencji w tym zakresie.
Urzędy skarbowe do tej pory zawarły tylko 20 takich porozumień z samorządami lub związkami międzygminnymi! Szkoda, bo ściągalność opłat śmieciowych przez skarbówki jest na poziomie zaledwie 25 proc.
A bywa, że jej działania są opieszałe i szanse na egzekucję maleją. Przejmując ten obowiązek, gmina nie płaci też 5 proc. opłaty komorniczej, którą urzędy skarbowe pobierają od wyegzekwowanych kwot. Problemy nie dotyczą tych miast (jest ich 47), które mają ustawowo zagwarantowane kompetencje dotyczące egzekucji należności z tytułu tych podatków i opłat samorządowych. One dobrze sobie radzą z dłużnikami za pomocą własnych komórek merytorycznych. Jak twierdzą, ich ściągalność jest znacznie większa niż urzędów skarbowych, bo np. w Krakowie jest to 70 proc., a w innych miastach efekty nie są gorsze. Są jednak także gminy zadowolone z przekazania działań skarbówce, zwłaszcza te mniejsze, dla mieszkańców których egzekucja kojarzy się z opresją ze strony władz.
● Mali często wolą oddać
Początkowo egzekucją opłat za śmieci zajmowały się samorządy – bez wyjątków. Później pozwolono na to tylko 47 miastom. Uprawnienia pozostałych gmin przejęły urzędy skarbowe. Ale 18 kwietnia 2015 r. w przepisach pojawiła się furtka dzięki której na mocy porozumień z US gminy mogą przejąć kompetencje do egzekucji. Niestety nie wszystkim to się to udaje. Dlatego obecnie, mimo zmiany w prawie, egzekucją opłat za śmieci co do zasady nadal zajmuje się skarbówka. Czasami na własne życzenie, a czasami z inicjatywy samego samorządu, który po prostu przejęciem uprawnień nie jest zainteresowany.
– Wiele małych gmin i dziś nie kwapi się do ściągania długów z własnych mieszkańców. Wcześniej windykacją zajmowały się samorządy, przy czym nie mogła to być windykacja zupełna, czyli wykonywana z majątku. To zadanie nałożone na gminę było bardzo trudne do wykonania. W gminach wiejskich urzędnik miał być niby-komornikiem z funkcją policyjną, a to z góry musiało być skazane na niepowodzenie, rosła wrogość do aparatu samorządowego – wyjaśnia Leszek Świętalski, sekretarz generalny Związku Gmin Wiejskich RP. – Gminy nie realizowały swojego obowiązku i wykręcały się różnymi sposobami. Urzędy skarbowe zostały powołane po to, by prowadzić windykację. Rola gminy ma sprowadzić się do sporządzenia tytułu wykonawczego i przekazania go do egzekucji. Natomiast gdyby egzekucja była nieskuteczna, to na podstawie zawiadomienia o nieskuteczności można byłoby zły dług zlikwidować. W przypadku działania własnego można byłoby zarzucić, że gmina nie robiła wszystkiego, by zadłużenie ściągnąć – dodaje Świętalski.
● Skarbówki hamulcowym
Są jednak takie samorządy, które chciałyby wrócić do samodzielnego zbierania długów. Problem w tym, że niektóre skarbówki nie chcą podpisywać porozumień. Z informacji Izby Skarbowej w Opolu wynika np., że na terenie działania urzędów skarbowych województwa opolskiego zawarto tylko jedno porozumienie o przekazaniu egzekucji opłat śmieciowych – między naczelnikiem Urzędu Skarbowego w Oleśnie a burmistrzem Gorzowa Śląskiego. Problem z porozumieniem miała gmina Włoszczowa. – Do wejścia w życie zmiany w przepisach egzekucję opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi prowadził pracownik zatrudniony w urzędzie gminy – mówi Anna Ciosek z Urzędu Gminy Włoszczowa. – Biorąc pod uwagę skuteczność prowadzonej przez niego windykacji, podjęliśmy działania, by pozostawić ją we właściwości burmistrza. Rada Miejska podjęła uchwałę w sprawie przejęcia egzekucji administracyjnej należności pieniężnej z tytułu opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi. Burmistrz został w niej upoważniony do zawarcia porozumienia z naczelnikiem Urzędu Skarbowego w Jędrzejowie. Ten jednak odmówił. Uzasadnił to wytycznymi z Ministerstwa Finansów i jako powód podał brak zaplanowanych środków finansowych na realizację zadań zawartych w porozumieniu – dodaje Ciosek. W ubiegłym roku burmistrz Włoszczowy przekazał więc akta spraw w toczących się postępowaniach naczelnikowi US. Do 12 lipca 2016 r. żadna z nich nie została zakończona. A w czasie, gdy gmina robiła to sama, wyegzekwowano tam aż 81 proc. należności. Dla porównania ściągalność w podlaskich skarbówkach jest na poziomie 20–40 proc., jak twierdzi Maja Koczewska-Bajda, komisarz skarbowy w Izbie Skarbowej w Białymstoku.
Ściągalność opłat za śmieci przez urzędy skarbowe
Na 30 czerwca 2016 r. egzekucja opłat za śmieci prowadzona była przez naczelników urzędów skarbowych na podstawie 183 868 tytułów wykonawczych, obejmujących ponad 75 mln zł należności. Z powyższej kwoty wyegzekwowane zostało ponad 19 mln zł, co daje średnią ściągalność opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi na poziomie powyżej 25 proc.
Źródło: Biuro Komunikacji i Promocji Ministerstwa Finansów
20 – tyle porozumień z naczelnikami urzędów skarbowych zawarły gminy (12) i związki międzygminne (8)
47 – tyle miast na prawach powiatu obecnie realizuje egzekucję opłat śmieciowych
Biuro Komunikacji i Promocji Ministerstwa Finansów wyjaśnia kwestię suwerenności US w zakresie porozumień
Kompetencja do zawarcia porozumienia z właściwym organem gminy w zakresie przekazania gminie egzekucji opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi została przypisana naczelnikowi urzędu skarbowego. Jedynie ten organ, któremu przypisana jest określona kompetencja, jest uprawniony do ich realizacji. Zatem w odniesieniu do kompetencji do zawarcia porozumienia z właściwym organem gminy w zakresie przekazania egzekucji opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi naczelnik urzędu skarbowego jest niezależnym organem, podejmującym samodzielne decyzje.
OPINIA EKSPERTA
Na gruncie prawa samorządowego istnieje możliwość, aby organy administracji samorządowej przejmowały zadania z zakresu administracji rządowej tylko pod warunkiem, że rząd za to płaci. Natomiast w ustawie o administracji skarbowej był zapis mówiący, że skarbówka przekazuje egzekucję samorządowi, ale za darmo, a on musi te wydatki następnie pokryć z własnej kieszeni. Wiele gmin i związków międzygminnych wystąpiło o zawarcie stosownych porozumień z urzędami skarbowymi, ale nieskutecznie.
Dlaczego? Jest tak, że zadanie z zakresu administracji rządowej pozostaje takim nawet po zawarciu porozumienia. Według założeń systemowych samorząd nie może dokładać środków własnych do realizacji zadań z zakresu „rządówki”, co więcej, nie można też w ramach opłaty śmieciowej finansować tego zadania. Urzędy skarbowe boją się popełnienia błędu. W przypadku kiedy egzekucji dokonuje sama skarbówka, to koszty związane z prowadzeniem takich spraw rozkładają się na te koszty, które skarbówka już i tak ponosi. A więc ma ona określone płace, budżet od ministra finansów i w zakresie tych zadań dochodzą nowe sprawy. Natomiast w przypadku zawarcia porozumienia, które miałby mieć charakter odpłatny, to fiskus musi na początek wyasygnować środki, które przekaże jednostce samorządu terytorialnego na realizację tych zadań. Zatem niezależnie od swoich pieniędzy, które ma na własne działanie, musi mieć kwotę ekstra na przekazanie egzekucji do samorządu. W 1998 r., kiedy wchodziła ustawa pilotażowa, przekazano niektórym prezydentom miast na prawach powiatu, konkretnie 47, kompetencje egzekucyjne. Te duże miasta do tej pory zajmują się egzekucją własną.
SONDA
● Beata Krzyżanowska , rzecznik prasowy prezydenta Lublina
W Lublinie od początku nowego systemu gospodarowania odpadami organem egzekucyjnym uprawnionym do windykacji jest prezydent miasta. Trafia do niego 99,9 proc. tytułów wykonawczych. Jedynie znikomy procent tytułów wystawionych jest do naczelnika urzędu skarbowego, z uwagi na to, że miejscem zamieszkania zobowiązanego jest głównie miasto Lublin. Dlatego trudno jest porównać i stwierdzić opłacalność windykacji opłaty śmieciowej przez różne organy egzekucyjne.
● Krzysztof Kaczorowski , biuro prasowe Urzędu Miasta w Katowicach
W naszym mieście od 2013 r. zaległości z tytułu opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi ściągane są przez własny organ egzekucyjny. Tytuły wykonawcze są realizowane przez urzędy skarbowe jedynie wtedy, gdy podatnik ma stały adres zamieszkania w innej gminie. W przypadku wystąpienia zaległości u podatnika w pierwszej kolejności stosowana jest windykacja miękka. Podatnik otrzymuje zawiadomienie zawierające informację o posiadanych zaległościach. Informacja ta nie wiąże się dla niego z dodatkowymi kosztami. Nieuregulowanie zaległości wykazanych w zawiadomieniu powoduje zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami wszczęcie postępowania:
– windykacyjnego na podstawie wystawionego dłużnikowi upomnienia, a następnie
– egzekucyjnego na podstawie tytułu wykonawczego.
● Natalia Wójcik , sekretariat Urzędu Gminy w Człuchowie
W latach 2013–2014 nie wszczynano w Człuchowie egzekucji zaległych opłat. Do dłużników wysyłane były pisma informacyjne o wysokości zaległości. Egzekwowanie opłaty rozpoczęliśmy po nowelizacji ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, która dała możliwość prowadzenia egzekwowania opłaty za gospodarowanie odpadami przez urzędy skarbowe. W efekcie w roku ubiegłym było 265 wszczętych postępowań egzekucyjnych. W roku bieżącym na koniec czerwca do urzędu skarbowego oddano do realizacji 185 tytułów wykonawczych.
● Dorota Tomczyk , stanowisko ds. organizacji gospodarki odpadami w Urzędzie Gminy Cekcyn
Egzekucję opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi 18 kwietnia 2015 r. w gminie przejęły urzędy skarbowe. W związku z tym wystawiono 68 tytułów wykonawczych (w czerwcu było ich 45, w grudniu 23) i przekazano je do naczelnika urzędu skarbowego. Łączna kwota, na którą wystawiono tytuły, to 24 807 zł. Do 31 grudnia 2015 r. spłacono zaległości na kwotę 8400,63 zł (wpłaty dokonane przez urząd skarbowy oraz przez dłużników). Przejęcie egzekucji opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi przez urzędy skarbowe było dla nas rozwiązaniem skuteczniejszym.
● Katarzyna Jędrzejczyk , kierownik w Urzędzie Miasta Biała Podlaska
Na terenie miasta Biała Podlaska zadania z zakresu egzekucji administracyjnych należności pieniężnych z tytułu opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi wykonuje urząd skarbowy. Po naszej stronie jest wystawianie upomnień (wystawiliśmy ich 3713), a potem tytułów wykonawczych, które następnie przekazywane są do US w celu windykacji. Do czasu zmiany przepisów nasza egzekucja ograniczała się do wystawiania upomnień za zaległości. Dopiero po zmianie wystawiane były tytuły wykonawcze, które zostały przekazane do urzędu skarbowego. Dlatego trudno jest nam się wypowiedzieć na temat kosztów windykacji przed i po zmianie ustawy. Natomiast uważamy, że prowadzenie egzekucji jest sprawą skomplikowaną, wymaga posiadania wielu informacji o kliencie, do których urząd nie ma dostępu. Musielibyśmy od początku tworzyć bazy danych i poszukiwać informacji potrzebnych do egzekucji, co w przypadku dłużników, którzy zwykle nie odbierają korespondencji od organu i nie chcą współpracować, byłoby bardzo trudne. Z perspektywy naszej gminy prowadzenie egzekucji należności przez urzędy skarbowe możemy określić jako zjawisko pozytywne.
● Jan Machowski , kierownik referatu ds. informacji medialnej, Biuro Prasowe Urzędu Miasta Krakowa
Wątpliwości związane z właściwością miejscową organów egzekucyjnych rozstrzygnął Naczelny Sąd Administracyjny uchwałą II FPS 5/14 z 8 grudnia 2014 r. „Na podstawie art. 19 w związku z art. 22 par. 2 i 3 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 1015 ze zm.) do przeprowadzenia egzekucji administracyjnej należności pieniężnych określonych w art. 19 par. 2 powyższej ustawy właściwym organem egzekucyjnym jest naczelnik urzędu skarbowego, o ile zobowiązany zamieszkuje lub ma siedzibę, bądź też znany przed wszczęciem egzekucji majątek zobowiązanego lub większa jego część, znajduje się na terenie działania innej gminy niż ta jednostka samorządu terytorialnego, która ustaliła lub określiła dochodzoną należność”. Egzekucję administracyjną należności pieniężnych w zakresie opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi można uznać za skuteczną. Przykładowo egzekucja administracyjna prowadzona przez prezydenta miasta Krakowa w zakresie opłat za gospodarowanie odpadami komunalnymi, na podstawie tytułów wykonawczych wystawionych w okresie od 1 lipca 2014 r. do 30 czerwca 2016 r., okazała się skuteczna w stosunku do ok. 70 proc. tych tytułów.
● Anna Dzionek , rzecznik prasowy Urzędu Miasta w Gnieźnie
Odbiór odpadów komunalnych i gospodarowanie nimi oraz pobór i egzekwowanie opłat śmieciowych w 2014 r. zostały przekazane spółce komunalnej miasta. Od kwietnia 2016 r. naliczenie, pobór i egzekwowanie opłat śmieciowych odbywa się w nowo powstałym referacie ds. zagospodarowania odpadów Urzędu Miejskiego w Gnieźnie. Przeniesienie obsługi deklaracji pozwala przede wszystkim na nawiązanie ścisłej współpracy z referatem spraw obywatelskich (w zakresie kontroli zgodności liczby osób zameldowanych z osobami wykazanymi w deklaracjach dotyczących objęcia zbiórką odpadów), referatem podatków i opłat lokalnych oraz referatem nieruchomości (w zakresie kontroli, czy na wszystkie obiekty mieszkalne złożono deklarację). Straż Miejska w lipcu rozpoczęła kontrole, w tym w szczególności posesji i mieszkań, na które nie złożono deklaracji. Wspólnie z pracownikami referatu będzie wyjaśniać także sytuacje, w których nie ma zgodności między liczbą osób zameldowanych a liczbą osób zgłoszonych w deklaracjach.
● Agnieszka Kubiak , kierownik referatu rachunkowości podatkowej w Urzędzie Miasta Włocławek
Zmiana przepisów ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach nie spowodowała u nas zmiany sposobu prowadzonej egzekucji. Jednak możemy powiedzieć, że egzekucja za sprawą działań gminy jest tańsza o opłatę komorniczą (5 proc.), którą pobierają urzędy skarbowe od wyegzekwowanych kwot.