Tam, gdzie mieszkam, wiele rzeczy przydałoby się zrobić, np. wyremontować plac zabaw dla dzieci i postawić wiatę na przystanku. Jednak gdy zwracam na to uwagę władzom gminy, mówią, że rozumieją te potrzeby, ale nie mają pieniędzy. Tymczasem realizują inwestycje, które w mojej ocenie są zbędne albo mogłyby poczekać. Moja gmina jest biedna i niedostatek środków jest dużym problemem, uważam jednak, że można by nimi rozsądniej dysponować. Zastanawiam się, czy władze mogłyby je pozyskać z dodatkowych źródeł i czy mieszkańcy mają jakiś wpływ na to, jakie projekty są w gminie realizowane – pisze pan Maciej.
Osoby, które mieszkają na wsi, mogą decydować o środkach, którymi zarządza gmina. W tym celu jednak musi zostać ustanowiony fundusz sołecki, a do tego trzeba przekonać radę gminy. To ona bowiem podejmuje uchwałę o jego wyodrębnieniu – ma na to czas do końca marca. Takie postanowienie pozostaje w mocy również w kolejnych latach. Jeżeli rada zdecyduje się nie wydzielać funduszu sołeckiego, to taka uchwała obowiązuje wyłącznie do roku budżetowego następującego po tym, w którym została podjęta. Uchwała, na którą zdecydują się radni po 31 marca poprzedzającego rok, którego dotyczy, jest natomiast nieważna.
Fundusz sołecki opłaca się gminie. To dlatego, że może liczyć na zwrot z budżetu państwa części wydatków na przedsięwzięcie, o którym zdecydowali mieszkańcy. Ubogie gminy mogą dostać nawet 40 proc. zwrotu poniesionych kosztów, natomiast bogatsze 30 lub 20 proc. (w zależności od dochodów gminy na jednego mieszkańca).
Kto może wystąpić o pieniądze z funduszu sołeckiego

Zobacz również
Jeżeli gmina zdecyduje się wyodrębnić fundusz sołecki, to mieszkańcy mają możliwość zaproponowania przedsięwzięć, które chcieliby sfinansować za te pieniądze. Decyzja, jaką podejmą, będzie dla radnych wiążąca. Warunkiem przyznania w danym roku budżetowym środków z funduszu jest złożenie przez sołectwo wniosku do wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Podejmuje go zebranie wiejskie z inicjatywy:
- sołtysa,
- rady sołeckiej,
- co najmniej 15 pełnoletnich mieszkańców sołectwa.
Już na tym etapie wniosek powinien zawierać wskazanie przedsięwzięć przewidzianych do realizacji na obszarze sołectwa wraz z oszacowaniem ich kosztów i uzasadnieniem. Ustawa pozwala na sfinansowanie z tych środków inwestycji, które są zadaniami własnymi gminy, służą poprawie warunków życia mieszkańców i są zgodne ze strategią jej rozwoju. Mogą być również przekazane na pokrycie wydatków, na działania zmierzające do usunięcia skutków klęski żywiołowej.
Sołtys powinien przekazać wniosek wójtowi w celu uwzględnienia go w projekcie budżetu gminy do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy, którego dotyczy. Wójt ma 7 dni na ocenę podania. Jeśli nie spełni wymogów formalnych, zostanie odrzucone. Informacje na ten temat otrzyma sołtys, który mimo to ma prawo go podtrzymać i za pośrednictwem wójta skierować do rady gminy.
Uchwalając budżet, rada gminy odrzuca wniosek sołectwa jedynie wtedy, gdy zamierzone przedsięwzięcia nie spełniają wymogów określonych w ustawie. Te, które będą zaakceptowane (rada gminy nie może zakwestionować przedsięwzięcia, bo np. uważa, że środki należałoby skierować gdzie indziej), powinny zostać wykonane zgodnie z harmonogramem. Fundusz sołecki jest częścią budżetu gminy, za którego wykonanie odpowiedzialny jest wójt, a zadania z jego środków realizowane są zgodnie z opisem we wniosku.
Rola sołtysa i mieszkańców nie ogranicza się tylko do uchwalenia i złożenia wniosku. Polega także na kontroli terminów realizacji i jakości wykonania przedsięwzięcia oraz udziale w nim, jeżeli tak zdecydowali podczas zebrania. Może to być praca lub wkład rzeczowy. Mieszkańcy mają prawo pytać wójta o terminy realizacji zadań, a on musi odpowiedzieć w ciągu 14 dni.
Zwrot dla gminy
Wójt (burmistrz, prezydent miasta) do 31 lipca roku poprzedzającego rok budżetowy przekazuje wojewodzie informację o wysokości przypadających sołectwom środków. Inaczej utraci prawo otrzymania zwrotu poniesionych nadkładów na przedsięwzięcie, o którym zdecydowali mieszkańcy. Wojewoda, po zweryfikowaniu informacji, przekazuje zbiorczą wiadomość ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej do 15 sierpnia roku poprzedzającego rok budżetowy. Gmina otrzymuje z budżetu państwa zwrot w formie dotacji celowej.
Fundusz sołecki w pytaniach i odpowiedziach
● Czy jest możliwe ponowne uchwalenie wniosku
Za mało mieszkańców podjęło decyzję o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego. Mimo to został przesłany do wójta, jednak ten go odrzucił. Czy można jeszcze raz go przegłosować?
TAK
Gdy wniosek został odrzucony przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) z powodu niespełnienia warunków określonych w ustawie (np. podjęcia inicjatywy przez zbyt małą liczbę mieszkańców), zebranie wiejskie może ponownie go uchwalić. W ciągu 7 dni od dnia otrzymania takiej informacji sołtys przekazuje radzie za pośrednictwem wójta (burmistrza, prezydenta miasta) wniosek ponownie podjęty przez zebranie.
● Czy można zwiększyć dotację na przedsięwzięcie
Gmina realizuje przedsięwzięcie w ramach funduszu sołeckiego. Jednak okazuje się, że prawdopodobnie pochłonie ono dodatkowe środki. Czy może do niego dopłacić?
TAK
Rada gminy może zwiększyć środki funduszu ponad pierwotnie wskazaną wysokość. Na podjęcie uchwały w tej sprawie ma czas do 30 czerwca – decyzja podjęta po tym terminie będzie nieważna. Jednak zwiększenie nakładów nie zostanie wliczone do wydatków wykonanych w ramach funduszu, od których przysługuje częściowy zwrot.
● Czy gmina może dostać niższą dotację
Gmina jest jedną z najbiedniejszych w Polsce. Jednak zdecydowała, że wyodrębni fundusz sołecki. Czy istnieje możliwość, że nie dostanie 40 proc. zwrotu?
TAK
Jeżeli łącznie zwrot dla wszystkich gmin przewyższy wskazaną w ustawie kwotę, zostanie dla każdej proporcjonalnie obniżony. W takiej sytuacji, nawet jeśli gmina kwalifikowała się do 40-proc. zwrotu, może jej w praktyce przysługiwać 35 proc.
Podstawa prawna
Art. 2–5 ustawy z 21 lutego 2014 r. o funduszu sołeckim (Dz.U. z 2014 r. poz. 301 ze zm.).