Regionalna izba obrachunkowa w trakcie kontroli zarzuciła nam, że sekretarz gminy ma upoważnienie do załatwiania spraw podatkowych, w tym wydawania decyzji podatkowych dotyczących prywatnych zobowiązań wójta i jego zastępcy. Tymczasem wójt zgodnie z prawem upoważnił sekretarza do załatwiania wielu spraw, w tym podatkowych, a sekretarz w swoich działaniach jest przecież osobą niezależną. Czy zarzut izby jest słuszny? Jeśli tak, to co w tej sytuacji należy zrobić?
Przypomnieć należy, że regionalne izby obrachunkowe mają szeroki zakres kompetencji i uprawnień, określony przede wszystkim ustawą o regionalnych izbach obrachunkowych (dalej: u.r.i.o.). Otóż w art. 1 ust. 2 u.r.i.o. postanowiono, że izby sprawują nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego w zakresie spraw finansowych określonych w art. 11 ust. 1 oraz dokonują kontroli gospodarki finansowej i zamówień publicznych.
Z kolei zgodnie z art. 5 ust. 1 u.r.i.o. izby kontrolują gospodarkę finansową, w tym realizację zobowiązań podatkowych oraz zamówienia publiczne podmiotów, o których mowa w art. 1 ust. 2, na podstawie kryterium zgodności z prawem i zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym. Z tego wynika, że regionalna izba obrachunkowa jest władna weryfikować m.in. kwestie związane ze sposobem postępowania w sprawach podatkowych w szerokim tego słowa znaczeniu.
Zależność służbowa
Przechodząc do meritum pytania czytelnika, należy wskazać, że niewątpliwie status sekretarza gminy w strukturze organizacyjnej urzędu gminy jest doniosły. Zasadniczo świadczy o tym ustawa o pracownikach samorządowych (dalej: u.p.s.), począwszy od regulacji dotyczących wymogów kwalifikacyjnych na tym stanowisku, aż do uzyskania szerokich prerogatyw od kierownika urzędu. I tak zgodnie z art. 5 ust. 2 u.p.s. na stanowisku sekretarza może być zatrudniona osoba mająca:
- co najmniej czteroletni staż pracy na stanowisku urzędniczym w jednostkach, o których mowa w art. 2 u.p.s., w tym co najmniej dwuletni staż pracy na kierowniczym stanowisku urzędniczym w tych jednostkach lub
- co najmniej czteroletni staż pracy na stanowisku urzędniczym w jednostkach, o których mowa w art. 2 u.p.s., oraz co najmniej dwuletni staż pracy na kierowniczym stanowisku urzędniczym w innych jednostkach sektora finansów publicznych.
Przy czym, co jest bardzo ważne w kontekście zadanego pytania, sekretarz podlega bezpośrednio kierownikowi urzędu (art. 5 ust. 3 u.p.s.), który może go upoważnić do wykonywania w jego imieniu zadań, w szczególności z zakresu zapewnienia właściwej organizacji pracy urzędu oraz realizowania polityki zarządzania zasobami ludzkimi (art. 5 ust. 4 u.p.s.). W orzecznictwie nadzorczym akcentuje się zależność służbową sekretarza gminy od wójta (kierownika urzędu). Wskazuje się również, że relacja pomiędzy wójtem a sekretarzem jest typowym stosunkiem pracy i wobec tego sekretarz – jako pracownik – powinien podporządkować się poleceniom wydawanym przez pracodawcę.
Ordynacja wyłącza
Wspomniane wyżej powiązania organizacyjno-służbowe sekretarza gminy – m.in. z wójtem gminy, a pośrednio także z zastępcą i skarbnikiem gminy – zostały dostrzeżone przez ustawodawcę w kontekście mechanizmu załatwiania spraw podatkowych tych osób przez sekretarza. Otóż w art. 132 par. 1 ordynacji podatkowej postanowiono, że wójt, burmistrz (prezydent miasta), starosta, marszałek województwa, ich zastępcy oraz skarbnik jednostki samorządu terytorialnego podlegają wyłączeniu od załatwiania spraw dotyczących ich zobowiązań podatkowych lub innych spraw normowanych przepisami prawa podatkowego.
Przepis ten stosuje się zgodnie z art. 132 par. 2 ordynacji podatkowej również do spraw dotyczących:
1) małżonka, rodzeństwa, wstępnych, zstępnych albo powinowatych do drugiego stopnia osób wymienionych w par. 1;
2) osób związanych stosunkiem przysposobienia, opieki lub kurateli z osobami wymienionymi w par. 1;
3) osób pozostających z osobami wymienionymi w par. 1 w takim stosunku prawnym, że może to mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.
Ponadto w przypadku wyłączenia organu, o którym mowa w par. 1, samorządowe kolegium odwoławcze wyznacza, w drodze postanowienia, organ właściwy do załatwienia sprawy. Ta właśnie regulacja będzie miała zastosowanie do podanej sytuacji faktycznej. Skoro bowiem sekretarz gminy działa z upoważnienia wójta (mając jednocześnie uprawnienia do załatwiania spraw podatkowych), względnie na polecenie zastępcy wójta, to istnieje przesłanka negatywna z art. 132 par. 1 ordynacji podatkowej.
Wniosek o wyznaczenie
W tej sytuacji organ podatkowy (wójt gminy) musi wystąpić do właściwego miejscowo samorządowego kolegium odwoławczego z wnioskiem o wyznaczenie organu właściwego do załatwienia spraw. Ma to bardzo istotne znaczenie od strony formalno-prawnej, skutkiem niewyłączenia się organu (osoby działającej z jego upoważnienia) będzie bowiem wadliwość decyzji administracyjnej w sprawie określonego podatku, np. od nieruchomości. Wówczas będą podstawy albo do stwierdzenia nieważności decyzji – w trybie art. 247 par. 1 pkt 1 ordynacji podatkowej, albo do wznowienia postępowania, co ma uzasadnienie w art. 240 par. 1 pkt 3 ordynacji podatkowej. Z tej ostatniej regulacji wynika, że w sprawie zakończonej decyzją ostateczną wznawia się postępowanie, jeżeli decyzja wydana została przez pracownika lub organ podatkowy, który podlega wyłączeniu stosownie do art. 130–132 ordynacji podatkowej.
W opisanym w pytaniu stanie faktycznym organ podatkowy (wójt gminy) powinien wystąpić do samorządowego kolegium odwoławczego o wyznaczenie organu podatkowego właściwego do załatwiania spraw podatkowych dotyczących zobowiązań podatkowych wójta i jego zastępcy. Udzielenie upoważnienia w tym zakresie sekretarzowi gminy nie spełnia bowiem wymogu ustawowego z art. 132 ordynacji podatkowej. Sekretarz gminy nie może więc wydawać decyzji w stosunku do wskazanych w opisie faktycznym sprawy osób. ©℗
wAŻNE Wójt, burmistrz (prezydent miasta), starosta, marszałek województwa, ich zastępcy oraz skarbnik jednostki samorządu terytorialnego podlegają wyłączeniu od załatwiania spraw dotyczących ich zobowiązań podatkowych lub innych spraw normowanych przepisami prawa podatkowego.
Podstawa prawna
• art. 1 ust. 1 i 2, art. 5 ust. 1, art. 11 ust. 1 ustawy z 7 października 1992 r. o regionalnych izbach obrachunkowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2137)
• art. 5 ust. 2‒4 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1282)
• art. 130‒132, art. 240 par. 1 pkt 3, art. 247 par. 1 pkt 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1325)
