Gdy miejsce pracy zatrudnionego jest w dwóch krajach, gdzie zapłaci składki?

Prowadzę firmę. Chciałem zatrudnić obywatela ukraińskiego, który na stałe mieszka w Ukrainie. Umowa o pracę będzie jednak zawarta w Polsce. Miejscem wykonywania pracy będzie siedziba pracodawcy oraz teren Ukrainy, gdzie będzie odpowiedzialny za obsługę klienta, ale przez 3–4 dni w miesiącu pracownik będzie świadczył pracę w Polsce. Czy w takiej sytuacji powinniśmy odprowadzać za niego składki do ZUS?

Analizę podanego stanu faktycznego należy przeprowadzić z uwzględnieniem art. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa), w którym zawarto zamknięty katalog tytułów do obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Zgodnie z nim obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają m.in. osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów. Podane osoby podlegają również ubezpieczeniu chorobowemu i wypadkowemu. Ustawa systemowa nie posługuje się kryterium obywatelstwa, co oznacza, że obowiązkiem ubezpieczeniowym objęci są nie tylko obywatele Polski, lecz także cudzoziemcy, gdy wynika to z umowy. Kluczową okolicznością dla podlegania tym ubezpieczeniom jest zawarcie umowy z polskim podmiotem i wykonywanie pracy na terenie Polski.

Trzeba zwrócić przy tym uwagę na art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, z którego wynika, że nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Polski nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

W orzecznictwie sądowym akcentowano dotychczas, że wykonywanie przez obywatela Ukrainy aktywności zarobkowej stanowiącej tytuł ubezpieczeń społecznych na terenie Polski oznacza jego podleganie polskim ubezpieczeniom społecznym bez względu na charakter pobytu, gdyż wyjątek z art. 5 ust. 2 ustawy systemowej nie znajduje zastosowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2023 r., sygn. akt I USKP 60/22).

Gdzie wykonywane obowiązki

W kontekście opisanego w pytaniu stanu faktycznego szczególnie jednak pomocne będzie stanowisko zawarte w piśmie ZUS z 21 marca 2024 r., znak WPI/200000/43/949/2022. ZUS zwrócił uwagę, że w przypadku gdy polski podmiot zatrudnia pracowników, a w umowie określono miejsce wykonywania pracy na terenie Polski, to w odniesieniu do tych osób zaistnieje obowiązek ubezpieczeń społecznych. Jednocześnie podkreślono, że jedynie ratyfikowana umowa międzynarodowa może wykluczyć zastosowanie polskich przepisów w tym zakresie. Ponadto dodano, że nie podlegają ubezpieczeniom społecznym w RP pracownicy, w tym cudzoziemcy, którzy mieszkają na stałe za granicą, gdy zostaną zatrudnieni przez pracodawcę prowadzącego działalność na terenie RP, a których miejsce pracy określono poza granicami kraju. ZUS odniósł się również do zawartej między Polską a Ukrainą umowy międzynarodowej z 18 maja 2012 r. o zabezpieczeniu społecznym oraz porozumienia administracyjnego w sprawie stosowania powyższej umowy. W art. 6 tej umowy postanowiono, że osoba, do której stosuje się umowę, podlega ustawodawstwu tej umawiającej się strony, na której terytorium wykonuje pracę.

ZUS analizował stan faktyczny, w którym przedsiębiorca zawarł umowę o pracę na czas określony z obywatelem ukraińskim, a jako miejsce świadczenia pracy podano siedzibę pracodawcy i teren całej Ukrainy. Jednocześnie przewidziano, że pracownik w danym miesiącu będzie pracował w siedzibie firmy 2‒3 dni, w pozostałe dni będzie zaś pracował zdalnie na Ukrainie.

ZUS uznał, że w przypadku zawarcia przez przedsiębiorcę umowy o pracę, w której jako miejsce jej realizacji została określona siedziba pracodawcy (RP) i w państwie trzecim (Ukraina), będą miały zastosowanie przepisy o systemie ubezpieczeń społecznych, lecz tylko w odniesieniu do świadczenia pracy na terenie RP. W konsekwencji oznacza to, że za taką osobę powstanie obowiązek w zakresie ubezpieczeń społecznych w okresach pracy w Polsce, natomiast w okresach pracy na terytorium państwa trzeciego pracownik nie będzie podlegał ubezpieczeniom społecznym w RP, a wówczas polski pracodawca nie będzie opłacał składek od wynagrodzenia pracownika, które ten uzyskuje za prace na terenie Ukrainy.

Podsumowanie

Należy zatem uznać, że także w opisywanej na początku sytuacji pracodawca nie będzie zobowiązany do odprowadzania składek do ZUS za pracownika (obywatela ukraińskiego) w zakresie wynagrodzenia od wykonywania pracy na terenie Ukrainy. Obowiązek będzie dotyczył wynagrodzenia za pracę wykonywanego przez tego pracownika na terenie Polski. ©℗