Wątpliwe wytyczne w sprawie 40 zł na obywatela Ukrainy

Resort administracji wskazuje, że gmina może wydłużać okres wypłaty świadczenia ponad 120 dni, jeśli jest to szczególnie uzasadnione. Nie wiadomo jednak, jakie przesłanki mają o tym decydować.

Osoby, które udzielają bezpłatnego schronienia wojennym uchodźcom z Ukrainy od prawie dwóch lat, mogą ubiegać się o specjalne świadczenie, które ma rekompensować związane z tym koszty. Jego przyznawaniem zajmują się gminy, do których pod koniec stycznia trafiło pismo Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA) zawierające wytyczne w sprawie stosowania przepisów dotyczących wypłaty tego świadczenia, zwłaszcza w przypadku wydłużania okresu jego pobierania. Budzą one jednak kontrowersje, bo zdaniem urzędników wykraczają poza to, co przewidują przepisy.

Subiektywna ocena

Zgodnie z art. 13 ustawy z 22 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 103 ze zm.), czyli tzw. specustawy ukraińskiej, świadczenie (wynosi 40 zł za jeden dzień zapewniania uchodźcy zakwaterowania i wyżywienia) jest wypłacane przez okres 120 dni od momentu przyjazdu migranta do Polski. Ten czas może być wydłużony w odniesieniu do wybranych grup osób, które zostały wymienione w par. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 4 maja 2022 r. (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1381). Wśród nich są m.in. osoby niepełnosprawne, kobiety w ciąży oraz seniorzy (patrz: infografika).

W swoim stanowisku MSWiA podkreśla, że przedłużenie wypłaty świadczenia powyżej 120 dni jest fakultatywne, a nie obligatoryjne i powinno następować jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Każdy z nich powinien być rozpatrywany indywidualnie w celu określenia rzeczywistej sytuacji danego uchodźcy. To zaś w ocenie resortu administracji oznacza, że gmina nie ma obowiązku wypłacania świadczenia ponad podstawowy okres, o ile w toku postępowania nie znajdzie dla tego przedłużenia szczególnego uzasadnienia.

Z pisma MSWiA wynika więc, że sam fakt, że uchodźca zalicza się do jednej z kategorii osób, o których mówi rządowe rozporządzenie, nie jest wystarczającą przesłanką do tego, aby wypłacić wnioskodawcy pieniądze za zapewnianie schronienia obywatelowi Ukrainy za okres przekraczający 120 dni. Problem w tym, że z jednej strony resort nie precyzuje, jakie dodatkowe kryteria czy przesłanki gmina powinna uwzględniać przed dokonaniem rozstrzygnięcia o odmowie lub wypłacie pieniędzy, a z drugiej strony, że nie wskazują na to wprost przepisy specustawy i rozporządzenia.

– Na ich podstawie jesteśmy w zasadzie zobowiązani jedynie do weryfikowania osób objętych wnioskiem w aplikacji Źródło, aby sprawdzić, czy np. ktoś nie ubiegał się lub nie otrzymał za ten sam okres świadczenia 40 zł na konkretnego obywatela Ukrainy. Możemy też weryfikować to, czy warunki zakwaterowania i wyżywienia nie zagrażają życiu lub zdrowiu uchodźców – mówi Bogumiła Jastrzębska, kierownik działu świadczeń rodzinnych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej (MOPS) w Katowicach

Katarzyna Tynkowska, zastępca dyrektora Gdańskiego Centrum Świadczeń, dodaje, że sprawdzeniu podlega również to, czy osoba spełnia warunki zaliczające ją do jednej z grup wymienionych w par. 4 rozporządzenia, np. czy posiada orzeczenie o niepełnosprawności.

– Przy czym kryteria, m.in. wieku, niepełnosprawności, bycia osobą w ciąży, są wskazane bezpośrednio w przepisach. Nie ma natomiast w nich mowy o jakichś innych dodatkowych kwestiach, które mamy brać pod uwagę, np. jaka jest sytuacja dochodowa obywatela Ukrainy. Dlatego, po pierwsze, nie mam podstawy do tego, aby pytać o dochody osoby objętej wnioskiem, a po drugie, czy jeśli dostanę informację o tym, że zarabia najniższą pensję, to czy powinno to prowadzić do uznania, że jest to kwota wystarczająca czy nie do samodzielnego utrzymania. Będzie to bardzo subiektywna ocena – dodaje.

Przepisy do zmiany

Damian Napierała, zastępca dyrektora Poznańskiego Centrum Świadczeń, informuje, że po wpłynięciu wytycznych sprawa ich stosowania była konsultowana z prawnikami i ostatecznie zdecydowano, że ubiegający się o pieniądze za okres przekraczający 120 dni będą teraz obligowani do podawania w tej części wniosku, która tego dotyczy, dodatkowego uzasadnienia pozwalającego ustalić, jaka jest sytuacja dochodowa osób, którym zapewniają schronienie.

– Wśród osób, na które do tej pory składane były wnioski o wydłużoną wypłatę, jest dużo uchodźców seniorów. Dlatego w ich przypadku przy wydaniu rozstrzygnięcia ważna będzie dla nas informacja o tym, ile wynosi ich emerytura lub renta – podaje.

Jednocześnie urzędnicy zgodnie przyznają, że najlepszym rozwiązaniem byłoby, gdyby to w przepisach ustawy lub rozporządzenia wskazane były dodatkowe przesłanki lub kryteria, na których podstawie ustalano by prawo do wydłużonego okresu wypłaty świadczenia 40 zł.

– Inaczej będziemy mieli sytuację, w której różne gminy będą stosować różne kryteria i na ich podstawie podejmować uznaniową decyzję co do wypłaty pieniędzy – uważa Katarzyna Tynkowska.

Okazję do wprowadzenia zmian w zakresie art. 13 może stanowić zbliżająca się, kolejna nowelizacja specustawy ukraińskiej. Przypomnijmy, że ostatnia miała miejsce w tym miesiącu, ale dotyczyła jedynie wydłużenia okresu legalnego pobytu uchodźców wojennych w Polsce z 4 marca do 30 czerwca br. Natomiast rządzący zapowiadali, że będzie przygotowywana następna modyfikacja przepisów specustawy. MSWiA pytane przez DGP, czy w jej ramach będzie nowelizowany wspomniany przepis, potwierdziło jedynie fakt trwających prac, ale nie odpowiedziało, czy obejmie ona świadczenie na zakwaterowanie i wyżywienie obywateli Ukrainy.©℗