Ostatnie dni na zgłoszenia do terytorialnych komisji wyborczych

W porównaniu z poprzednimi wyborami samorządowymi ostrzejsze są wymogi wobec kandydatów na członków; warunki to m.in. ukończenie 21 lat, niekaralność, polskie obywatelstwo. Zmieni się także liczebność komisji, wyższe będą diety

W najbliższych dniach mijają ważne terminy związane ze zgłaszaniem kandydatów na członków terytorialnych komisji wyborczych oraz ich powoływaniem. Pełnomocnicy komitetów wyborczych mogą zgłosić ich właściwemu komisarzowi wyborczemu w nieprzekraczalnym terminie do 22 lutego. Ci zaś muszą ich powołać do 27 lutego. Warto przy tym zwrócić uwagę, że wymogi stawiane kandydatom są nieco inne w stosunku do poprzednich wyborów samorządowych, które odbyły się w 2018 r.

zasady zgłaszania kandydatów

Terytorialne komisje wyborcze w wyborach samorządowych ‒ wojewódzkie, powiatowe i gminne ‒ powołuje się doraźnie, a więc wyłącznie w celu przeprowadzenia wyborów do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego tych szczebli. [ramka 1] Wojewódzkie komisje wyborcze wykonują swoje zadania w zakresie przeprowadzenia wyborów na obszarze województwa; komisje powiatowa i gminna – odpowiednio na obszarze powiatu (lub miasta na prawach powiatu) i gminy. Gminne komisje wyborcze dodatkowo przeprowadzają wybory wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Ze względu na to, że JST poszczególnych szczebli są od siebie niezależne, pomiędzy poszczególnymi terytorialnymi komisjami wyborczymi nie zachodzą żadne powiązania organizacyjne ani funkcjonalne.

Zgłoszenia kandydatów na członków terytorialnych komisji wyborczych przyjmują komisarze wyborczy, oni też powołują te komisje. Właściwość komisarzy określa uchwała Państwowej Komisji Wyborczej z 5 lutego 2018 r. w sprawie określenia właściwości terytorialnej i rzeczowej komisarzy wyborczych oraz ich siedzib, a także trybu pracy komisarzy wyborczych (M.P. poz. 246; ost.zm. M.P. z 2020 r. poz. 1211).

Kto może być zgłoszony

Kandydatem do składu terytorialnej komisji wyborczej może być osoba, która stale zamieszkuje na obszarze działania rady, dla wyboru której właściwa jest dana komisja wyborcza, tj. na obszarze:

• województwa ‒ jeżeli kandyduje do wojewódzkiej komisji wyborczej;
• powiatu ‒ jeżeli kandyduje do powiatowej komisji wyborczej;
• gminy (miasta) ‒ jeżeli kandyduje do gminnej (miejskiej) komisji wyborczej;
• dzielnicy m.st. Warszawy ‒ jeżeli kandyduje do dzielnicowej komisji wyborczej.

► Wymogi. Dotychczas ustawa z 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2408; dalej: k.w.) nie określała szczególnych wymogów w stosunku do kandydata. Od 31 marca 2023 r. to się zmieniło. Ustawa z 26 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy ‒ Kodeks wyborczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 497; dalej: nowelizacja k.w.) zmieniła bowiem art. 178 par. 3a kodeksu wyborczego i wprowadziła wymóg posiadania przez kandydata biernego prawa wyborczego do Sejmu najpóźniej w dniu dokonania zgłoszenia. A bierne prawo wyborcze do Sejmu ma osoba, która:

• jest obywatelem polskim;
• najpóźniej w dniu zgłoszenia kończy 21 lat;
• nie jest pozbawiona praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu;
• nie jest pozbawiona praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu;
• nie jest ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem sądu;
• nie jest skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe;
• nie utraciła prawa wybieralności na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu, spowodowanego złożeniem niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego.

Kandydat na członka komisji musi być ujęty w Centralnym Rejestrze Wyborców (CRW) w stałym obwodzie głosowania.

► Wyłączenia. Obowiązuje także obszerna lista wyłączeń, gdy nie ma możliwości kandydowania. Kandydatem na członka komisji nie może być:

• kandydat w wyborach,
• pełnomocnik wyborczy i finansowy komitetu wyborczego,
• komisarz wyborczy,
• urzędnik wyborczy,
• mąż zaufania,
• obserwator społeczny.

Uprawnieni do proponowania

Prawo zgłaszania kandydatów na członków komisji ma pełnomocnik wyborczy:

• komitetu wyborczego partii politycznej (koalicji partii politycznych), która w ostatnich wyborach do sejmiku województwa samodzielnie utworzyła komitet wyborczy, który uzyskał mandat lub mandaty w danym województwie, lub w ostatnich wyborach do Sejmu utworzyła komitet wyborczy, który uzyskał mandat lub mandaty; nie ma przy tym znaczenia, czy nazwa komitetu wyborczego (koalicyjnego komitetu wyborczego) jest taka sama i czy nazwa partii politycznej uległa zmianie, pod warunkiem że partia jest wpisana pod tym samym numerem do ewidencji partii politycznych;
• reprezentujący pozostałe komitety wyborcze utworzone w danych wyborach.

Pełnomocnik wyborczy może zgłaszać kandydatów na członków komisji na całym obszarze działania komitetu wyborczego, tj. na obszarze:

• całego kraju ‒ w przypadku komitetów wyborczych, które otrzymały uchwałę Państwowej Komisji Wyborczej (PKW) o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego;
• całego województwa ‒ w przypadku komitetów wyborczych, które otrzymały postanowienie komisarza wyborczego o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego, z wyjątkiem komitetów wyborczych wyborców, o których mowa poniżej;
• jednej gminy wskazanej w postanowieniu komisarza wyborczego o przyjęciu zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego ‒ w przypadku komitetów wyborczych wyborców utworzonych w celu zgłaszania kandydatów tylko w jednej gminie liczącej do 20 tys. mieszkańców.

Zgłoszenia dokonuje się na piśmie, na formularzu, którego wzór stanowi załącznik do uchwały nr 25/2024 PKW z 24 stycznia 2024 r. w sprawie sposobu zgłaszania kandydatów na członków terytorialnych komisji wyborczych, wzoru zgłoszenia oraz zasad powoływania tych komisji, w tym trybu przeprowadzania losowania, w wyborach do rad gmin, rad powiatów, sejmików województw i rad dzielnic m.st. Warszawy oraz w wyborach wójtów, burmistrzów i prezydentów miast (M.P. poz. 104; dalej: uchwała 25/2024).

Ramka 1

Wymagane informacje

W zgłoszeniu kandydatów na członków komisji podaje się:

• nazwę komisji oraz nazwę miejscowości, w której znajduje się jej siedziba;
• imię (imiona) i nazwisko, adres zamieszkania oraz numer PESEL osoby dokonującej zgłoszenia (w odniesieniu do obywateli Unii Europejskiej niebędących obywatelami polskimi oraz obywateli Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej ‒ numer paszportu lub innego dokumentu stwierdzającego tożsamość);
• nazwę komitetu wyborczego, który dokonuje zgłoszenia;
• imię (imiona) i nazwisko, adres zamieszkania (zgodny z adresem ujęcia w CRW w stałym obwodzie głosowania) oraz numer PESEL kandydata na członka komisji;
• oświadczenie kandydata, że wyraża zgodę na powołanie w skład wskazanej komisji, ma bierne prawo wyborcze do Sejmu i spełnia pozostałe wymogi określone w k.w.

Zgłoszenie podpisuje pełnomocnik wyborczy, kandydat na członka komisji podpisuje zaś oświadczenie o wyrażeniu zgody na powołanie w skład komisji. Za prawidłowe uznaje się również zgłoszenie, do którego załączono odrębne oświadczenie. Osoba dokonująca zgłoszenia z upoważnienia pełnomocnika wyborczego dołącza do zgłoszenia to upoważnienie lub jego kopię. W przypadku:

• wysłania zgłoszenia, np. pocztą lub kurierem ‒ kopię uwierzytelnia pełnomocnik wyborczy;
• zgłoszenia dokonanego osobiście ‒ kopię uwierzytelnia osoba przyjmująca zgłoszenie, po okazaniu oryginału upoważnienia.

Jak wskazuje PKW w par. 7 uchwały nr 25/2024, zgłoszenie kandydatów na członków komisji może dotyczyć więcej niż jednej komisji na obszarze właściwości komisarza wyborczego.

► Czy pełnomocnik wyborczy może zgłosić więcej niż jednego kandydata do jednej komisji wyborczej?

Tak. Do jednej komisji pełnomocnik wyborczy może zgłosić więcej niż jednego kandydata, ze wskazaniem ich kolejności. W takim przypadku w pierwszej kolejności rozpatrywane będzie zgłoszenie pierwszego kandydata do danej komisji wskazanego w zgłoszeniu. A gdy dany kandydat nie spełnia kryteriów ustawowych, to rozpatrywane będą kolejne kandydatury według liczby porządkowej.

Należy pamiętać, że dana osoba może być zgłoszona tylko do jednej komisji.

► Jakie będą rozpatrywane wnioski, jeżeli zgłoszenie jednego kandydata zostanie dokonane w kilku miejscach?

W razie zgłoszenia tego samego kandydata do:

• więcej niż jednego komisarza wyborczego ‒ rozpatrywane jest tylko zgłoszenie, które wpłynęło i zostało jako pierwsze wprowadzone do systemu teleinformatycznego Wsparcie Organów Wyborczych;
• do komisji różnych szczebli ‒ rozpatrywane jest tylko zgłoszenie do komisji o szerszym obszarze działania;
• więcej niż jednej komisji tego samego szczebla ‒ rozpatrywane jest tylko zgłoszenie do komisji mającej siedzibę w miejscowości, której nazwa jest pierwsza w kolejności alfabetycznej.

Komisarz wyborczy dokonuje sprawdzenia prawidłowości zgłoszenia kandydatów na członków komisji i podejmuje decyzję w sprawie uwzględnienia bądź nieuwzględnienia zgłoszenia. Do sprawdzenia wykorzystywany jest system teleinformatyczny Wsparcie Organów Wyborczych.

wybór członków

Wojewódzkie komisje wyborcze powołuje komisarz wyborczy wykonujący czynności o charakterze ogólnowojewódzkim, natomiast powiatowe i gminne komisje wyborcze – komisarz wyborczy. Czynność ta musi zostać dokonana najpóźniej w 40. dniu przed dniem wyborów.

Więcej członków

Od 31 marca 2023 r. nowelizacja k.w. zmieniła liczebność członków terytorialnych komisji wyborczych (dotychczas było ich dziewięciu). Obecnie liczba członków zależy od liczby mieszkańców danej jednostki samorządu terytorialnego. [tabela]

Nowelizacja k.w. w dodanym par. 2a art. 178 k.w. określiła tryb powołania członków terytorialnych komisji wyborczych. Na tej podstawie terytorialną komisję wyborczą powołuje się:

1) w liczbie nieprzekraczającej 2/3 ustawowego składu komisji – po jednej osobie zgłoszonej przez każdego z pełnomocników wyborczych reprezentujących komitety wyborcze utworzone przez partie polityczne bądź koalicje partii politycznych, z których list odpowiednio w ostatnich wyborach: wybrano radnych do sejmiku województwa, z tym że kandydatów można zgłaszać tylko na obszarze województwa, na terenie którego komitet wyborczy wprowadził w ostatnich wyborach radnych do sejmiku województwa, albo wybrano posłów do Sejmu; jeżeli liczba takich komitetów wyborczych jest mniejsza niż 2/3 ustawowego składu komisji, prawo wskazania dodatkowej osoby mają pełnomocnicy komitetów wyborczych;

2) po jednej osobie zgłoszonej przez każdego z pełnomocników wyborczych reprezentujących pozostałe komitety wyborcze.

Przeprowadzenie losowania

Gdyby liczba członków komisji powołanych na powyższych zasadach:

• okazała się mniejsza niż ustawowy skład liczbowy komisji ‒ wówczas pozostałych kandydatów do składu komisji wyłania się w drodze publicznego losowania spośród osób zgłoszonych przez wszystkich pełnomocników wyborczych; każdy z nich może zgłosić do losowania tyle osób, ile brakuje do ustawowego składu liczbowego komisji;
• miała być większa niż ustawowy skład liczbowy komisji – to kandydatów do składu komisji, w liczbie stanowiącej różnicę między ustawowym składem liczbowym komisji a liczbą członków powoływanych na podstawie ww. art. 178 par. 2a pkt 2, wyłania się w drodze publicznego losowania spośród osób zgłoszonych przez pełnomocników wyborczych; każdy z nich może zgłosić do losowania tylko jedną osobę.

Losowanie przeprowadza komisarz wyborczy lub pracownik delegatury Krajowego Biura Wyborczego (KBW). Co najmniej na dzień przed upływem terminu zgłoszenia kandydata do losowania podaje on do publicznej wiadomości informacje dotyczące losowania. W tym celu wywiesza stosowne zawiadomienie w swojej siedzibie, w miejscu ogólnodostępnym, oraz umieszcza je na stronie internetowej delegatury KBW, a także przekazuje je do właściwego urzędu obsługującego daną komisję w celu zamieszczenia w Biuletynie Informacji Publicznej.

W zawiadomieniu podaje się informację o:

• możliwości dokonania zgłoszenia kandydata do losowania oraz terminie tego zgłoszenia,
• miejscu, dacie i godzinie przeprowadzenia losowania.

Nieobecność pełnomocników wyborczych nie wstrzymuje przeprowadzenia losowania. Przy czym losowania członków komisji spośród kandydatów zgłoszonych do danej komisji dokonuje się odrębnie dla każdej komisji. Losowanie przeprowadza się w ten sposób, że nazwiska kandydatów uczestniczących w nim oznacza się numerami, informując o tym obecnych przy losowaniu. Do jednakowych nieprzezroczystych kopert lub innych pojemników wkłada się kartki z wpisanymi numerami odpowiadającymi numerom, którymi oznaczono nazwiska kandydatów. Po wymieszaniu kopert losuje się tyle kopert:

• ilu członków komisji brakuje do ustawowego składu liczbowego komisji;
• ile stanowi różnicę między ustawowym składem liczbowym komisji a liczbą członków komisji powoływanych spośród kandydatów zgłoszonych przez komitety wyborcze.

Wylosowane numery są odczytywane i okazywane obecnym przy losowaniu. Odczytywane są również imiona i nazwiska kandydatów oznaczonych tymi numerami. We wskazanych czynnościach mogą uczestniczyć inne osoby, pod nadzorem osoby przeprowadzającej losowanie. Z procedury tej sporządza się protokół, w którym wymienia się datę i godzinę losowania, imię i nazwisko osoby przeprowadzającej oraz, odrębnie dla każdej komisji, jej nazwę i adres siedziby, liczbę kandydatów, spośród których przeprowadzono losowanie, a także imiona i nazwiska osób wylosowanych do składu komisji. Protokół podpisuje osoba przeprowadzająca te czynności.

Uzupełnienia

W przypadku niedokonania w terminie zgłoszenia kandydatów w celu uzupełnienia składu komisji w liczbie powodującej konieczność przeprowadzenia losowania, komisję powołuje się w składzie ustawowym. Natomiast jeżeli pomimo upływu ww. terminu zgłoszenia liczba kandydatów zgłoszonych jest mniejsza niż ustawowy skład liczbowy, uzupełnienia jej składu dokonuje komisarz wyborczy, po uzyskaniu zgody osoby, która ma uzupełnić skład komisji. Uzupełnienia składu komisji dokonuje się spośród osób ujętych w CRW w stałym obwodzie głosowania.

W skład wojewódzkiej i powiatowej komisji wyborczej oraz miejskiej komisji wyborczej w mieście na prawach powiatu wchodzi z urzędu, jako jej przewodniczący, zgodnie z art. 178 par. 6 k.w., osoba wskazana przez komisarza wyborczego.

Składy komisji niezwłocznie podaje się do publicznej wiadomości przez wywieszenie w urzędzie, w którym siedzibę ma dana terytorialna komisja wyborcza, oraz umieszczenie w Biuletynie Informacji Publicznej tego urzędu postanowienia właściwego komisarza wyborczego o powołaniu komisji. Postanowienie to umieszcza się również na stronie internetowej delegatury KBW. Do publicznej wiadomości podaje się nazwę komisji, adres siedziby oraz imiona, nazwiska i miejsce zamieszkania (miejscowość) osób powołanych w jej skład, a także wskazanie komitetu wyborczego, który zgłosił kandydata. W przypadku stwierdzenia, że osoba powołana w skład komisji nie spełnia warunków określonych w k.w., przewodniczący komisji niezwłocznie zawiadamia o tym właściwego komisarza wyborczego.

Zmiany w składach komisji

W następujących przypadkach dokonywane są zmiany w składach komisji:

• zrzeczenie się członkostwa w komisji;
• podpisanie zgody na kandydowanie w wyborach bądź objęcie funkcji pełnomocnika wyborczego, pełnomocnika finansowego, komisarza wyborczego, urzędnika wyborczego lub męża zaufania albo obserwatora społecznego;
• utrata biernego prawa wyborczego do Sejmu;
• nieuczestniczenie w pracach komisji bez usprawiedliwienia lub podejmowanie działań sprzecznych z prawem;
• śmierć członka komisji.

Osoba wchodząca w skład komisji powinna powiadomić niezwłocznie przewodniczącego komisji o wystąpieniu przyczyny stanowiącej podstawę zmiany składu. Ten zaś jest obowiązany powiadomić niezwłocznie komisarza wyborczego, który powołał daną komisję, o wystąpieniu przyczyny uzasadniającej dokonanie zmiany w składzie komisji. Stwierdzenia wygaśnięcia członkostwa w komisji dokonuje komisarz wyborczy, który powołał daną komisję, informując o tym pełnomocnika wyborczego, który zgłosił jego kandydaturę.

Jeżeli wygasło członkostwo w komisji członka zgłoszonego przez komitet wyborczy, komisarz wyborczy uzupełnia skład komisji, chyba że wraz z zawiadomieniem o przyczynie powodującej wygaśnięcie członkostwa wpłynęło zgłoszenie nowej kandydatury od pełnomocnika tego komitetu wyborczego. [ramka 2] Zmian i uzupełnień składu komisji dokonuje się w trybie określonym dla powoływania w skład komisji.

Pierwsze posiedzenie i formalności

Komisarz wyborczy wykonujący czynności o charakterze ogólnowojewódzkim niezwłocznie po powołaniu wojewódzkiej komisji wyborczej zwołuje jej pierwsze posiedzenie. Natomiast pierwsze posiedzenie powiatowej i gminnej komisji wyborczej zwołuje niezwłocznie po jej powołaniu komisarz wyborczy.

Terytorialna komisja wyborcza na pierwszym posiedzeniu wybiera ze swojego składu przewodniczącego i jego zastępcę. Przy czym z urzędu przewodniczącym zostaje osoba wskazana przez komisarza wyborczego. ©℗