Na początku 2017 r. nasza gmina naliczyła wykonawcy robót remontowych 12 tys. zł kary umownej. Do tego czasu nic nie zapłacił, a gmina nie podjęła działań windykacyjnych. Czy mogło dojść do naruszenia dyscypliny finansów publicznych? To zaniechanie jest skutkiem nadmiaru obowiązków kierownika działu zamówień publicznych. Kary w umowie były obligatoryjne, a roszczenie nie jest przedawnione.
Z wysokim prawdopodobieństwem można mówić, że zaniechanie polegające na braku dochodzenia należności z tytułu kary umownej wypełnia znamiona naruszenia dyscypliny finansów publicznych. Wina jest tu raczej ewidentna, jednak rodzaj i wymiar kary pozostaje w gestii regionalnej komisji orzekającej w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
Niedopuszczalna rezygnacja
Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (dalej: u.o.n.d.f.p.), owym naruszeniem jest niepobranie lub niedochodzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo pobranie lub dochodzenie tej należności w wysokości niższej, niż wynika to z prawidłowego obliczenia. Przy czym, jak podano w orzeczeniu Głównej Komisji Orzekającej w Sprawach o Naruszenie Dyscypliny Finansów Publicznych z 20 listopada 2015 r. (znak: BDF1.4800.125.2015), „zamawiający – jako jednostka sektora finansów publicznych, a nie podmiot prywatny – nie może swobodnie decydować o rezygnacji z należności z tytułu kar umownych, gdyż należą one do kategorii środków publicznych, których realizacja poddana jest szczególnym rygorom prawnym”.
Jak z kolei wynika z art. 42 ust. 5 ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.), jednostki sektora finansów publicznych są zobowiązane do ustalania przypadających im należności pieniężnych – w tym mających charakter cywilnoprawny – oraz terminowego podejmowania w stosunku do zobowiązanych czynności zmierzających do wykonania zobowiązania. W omawianej sprawie istotne znaczenie ma również art. 254 pkt 1 u.f.p. Wskazano w nim, że w toku wykonywania budżetu jednostki samorządu terytorialnego obowiązują zasady gospodarki finansowej polegające na: ustalaniu, pobieraniu i odprowadzaniu dochodów budżetu JST na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów. Z zestawienia wymienionych regulacji prawnych można wnioskować, że podany stan faktyczny wypełnia zasadniczo przesłanki naruszenia dyscypliny finansów publicznych.
Osoba odpowiedzialna
Warto również zwrócić uwagę na treść art. 19 u.o.n.d.f.p. Tam w ust. 1 uregulowano, że odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi osoba, która popełniła czyn naruszający tę dyscyplinę, określony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Co jednak istotniejsze, w ust. 2 podano, że odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ponosi osoba, której można przypisać winę w czasie popełnienia naruszenia. Nie można jednak obarczyć jej odpowiedzialnością, jeżeli naruszenia nie dało się uniknąć, mimo że od osoba odpowiedzialna za wykonanie obowiązku dołożyła wymaganej od niej należytej staranności. Trudno jednak uznać, aby w podanym stanie faktycznym nadmiar obowiązków usprawiedliwiał bezczynność kierownika działu zamówień publicznych. Oznacza to tym samym, że istnieją uzasadnione podstawy do przypisania mu winy, bowiem nie zachował należytej ostrożności i staranności, do czego jest zobowiązany z racji zajmowanego stanowiska (por. orzeczenie Głównej Komisji Orzekającej w Sprawach o Naruszenie Dyscypliny Finansów Publicznych z 7 września 2015 r. (znak: BDF1.4800.96.2015).
Okoliczności łagodzące
Argumentem dla umniejszenia odpowiedzialności kierownika może być jednak powołanie się – w razie ewentualnego postępowania przez regionalną komisją orzekająca w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych – na art. 36 u.o.n.d.f.p. Stanowi on, że w przypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie można – biorąc pod uwagę rodzaj i okoliczności naruszenia dyscypliny finansów publicznych lub właściwości i warunki osobiste sprawcy naruszenia – wymierzyć łagodniejszą karę, a nawet odstąpić od jej. Okoliczności łagodzące to zwłaszcza:
1) działanie lub zaniechanie ze szczególnych pobudek lub w szczególnych warunkach, zasługujących na uwzględnienie, w tym w celu zapobieżenia szkodzie w mieniu publicznym;
2) wyróżnianie się przed popełnieniem naruszenia dyscypliny wzorowym spełnianiem obowiązków zawodowych;
3) przyczynienie się do usunięcia szkodliwych następstw naruszenia dyscypliny lub podjęcie o to starań.
Istnieje więc prawna możliwość ewentualnego uwzględnienia szczególnych okoliczności danego przypadku.
Podstawa prawna
Art. 5 ust. 1 pkt 2, art. 19 ust. 1–2, art. 36 ustawy z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1311).
Art. 42 ust. 5, art. 254 pkt 1 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 2077).