Jakie obowiązki samorządów po wyborach? Sprzątanie plakatów, wypłata diet i rozliczenie dotacji

W okresie powyborczym przed samorządem stoi wiele wyzwań. Do najważniejszych należy sprzątanie plakatów. Ponadto gminy mają jeszcze inne zadania powyborcze, m.in. muszą wypłacić diety dla członków obwodowych komisji wyborczych oraz dla mężów zaufania (po raz pierwszy), a także rozliczyć dotację otrzymaną od wojewody na sfinansowanie dowozu uprawnionych mieszkańców do lokali wyborczych.

Najpierw gmina musi przypilnować pełnomocników wyborczych, którzy są zobowiązani zadbać o sprzątnięcie z przestrzeni publicznej materiałów wyborczych, czyli m.in. plakatów i bilbordów z wizerunkami kandydatów na posłów i senatorów. A jeśli nie zrobią tego w ustawowym czasie 30 dni, gmina jest zobowiązana zrobić to za nich i obciążyć ich kosztami tego sprzątania, przy czym dodatkowo za nieusunięcie plakatów pełnomocnikom grozi grzywna. Co więcej, jeśli materiały agitacyjne zostały powieszone w pasie drogowym bez zezwolenia albo wisiały dłużej, niż wynikało to z uzyskanej zgody – w takiej sytuacji burmistrz nakłada karę pieniężną. Ponadto gminy mają jeszcze inne zadania powyborcze, m.in. muszą wypłacić diety dla członków obwodowych komisji wyborczych oraz dla mężów zaufania (po raz pierwszy), a także rozliczyć dotację otrzymaną od wojewody na sfinansowanie dowozu uprawnionych mieszkańców do lokali wyborczych.

usuwanie plakatów

Plakaty i hasła wyborcze oraz urządzenia ogłoszeniowe ustawione w celu prowadzenia agitacji wyborczej pełnomocnicy wyborczy są zobowiązani usunąć w terminie 30 dni po dniu wyborów – tak wynika z art. 110 ust. 6 ustawy z 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1277, ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 497; dalej: k.w.). Nie chodzi oczywiście o to, by pełnomocnik usuwał je osobiście; pełnomocnik po prostu odpowiada za skuteczne doprowadzenie do usunięcia wymienionych środków agitacyjnych w omawianym okresie. Gdy tego nie zrobi – po wyznaczonym terminie – plakaty wyborcze usuną służby komunalne na koszt komitetu wyborczego.

► Jak liczyć termin 30 dni na usunięcie plakatów?

Termin na usunięcie materiałów wyborczych, o którym mowa w kodeksie wyborczym, należy liczyć od dnia następnego po dniu głosowania. Ponieważ wybory do Sejmu i Senatu RP odbyły się 15 października br., to termin na usunięcie plakatów upływa 15 listopada 2023 r.

Za zgodą właściciela terenu

W świetle art. 110 par. 6a k.w. obowiązek usunięcia plakatów przez gminę nie dotyczy sytuacji, w której materiały wyborcze znajdują się na terenie prywatnym, a pozostawienie ich tam po 15 listopada 2023 r. nastąpi za zgodą właściciela. Ten przepis dodano do kodeksu wyborczego zaledwie kilka lat temu, w 2018 r. Oznacza to w praktyce, że włodarz, po upływie wskazanego terminu, zobowiązany jest do uprzątnięcia materiałów agitacyjnych ze wszystkich miejsc objętych jego właściwością miejscową, będących własnością Skarbu Państwa, państwowych osób prawnych, JST, ich związków lub stowarzyszeń, komunalnych osób prawnych oraz spółek, w których większość akcji lub udziałów mają wymienione podmioty, bez względu na to, kto jest faktycznym użytkownikiem tych nieruchomości, obiektów lub urządzeń. Włodarz musi również podąć działania w celu uprzątnięcia plakatów i haseł oraz urządzeń ogłoszeniowych, jeśli pozostały one w innych niż wskazane wyżej miejscach bez zgody właściciela. W związku z brzmieniem art. 110 par. 6a k.w. przy dokonywaniu tych czynności istotne będzie ustalenie, kto jest właścicielem miejsc i urządzeń, z wykorzystaniem których prowadzona jest lub była kampania wyborcza. Bez względu na etap procesu wyborczego włodarz zobowiązany jest także do podjęcia działań mających na celu uprzątnięcie materiałów wyborczych zamieszczonych niezgodnie ze wskazanymi zasadami (wyznaczonymi miejscami).

Ramka 1

Komitet zapłaci

Co ważne, jeżeli po 15 listopada 2023 r. materiały promujące kandydatów nie będą posprzątane przez odpowiedzialnych za to pełnomocników wyborczych, to włodarz postanowi o ich usunięciu na koszt właściwych komitetów wyborczych (art. 110 par. 7 k.w.).

Z kolei po usunięciu plakatów przez służby komunalne, włodarz zawiadamia o tym pełnomocnika wyborczego, doręczając jednocześnie wykaz kosztów oraz wezwanie do uiszczenia odpowiedniej kwoty w oznaczonym terminie wraz z uprzedzeniem, że w razie jej nieuiszczenia zostanie ona ściągnięta w trybie ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 479, ost.zm. Dz.U. z 2023 r. poz. 556, dalej u.p.e.a.).

Niektórzy pełnomocnicy mogą próbować się bronić, że nie odpowiadają za plakaty. Jednak zgodnie z przepisami materiały wyborcze muszą zawierać wyraźne oznaczenie komitetu wyborczego, od którego pochodzą (art. 109 par. 2 k.w.). Dzięki temu trudno będzie pełnomocnikowi podważyć, że dany plakat nie agitował do poparcia kandydata określonego komitetu wyborczego. Nieskuteczna też będzie obrona, że zadanie usunięcia wszystkich materiałów wyborczych zlecone zostało przez komitet firmie sprzątającej. Kodeks wyborczy wyraźnie czyni odpowiedzialnym pełnomocnika komitetu wyborczego za ich terminowe usunięcie. Jego rola w takiej sytuacji sprowadza się do należytego nadzoru, tak aby firma wykonała skutecznie powierzone jej zlecenie.

Nie tylko pokrycie kosztów, ale i grzywna

W razie niesprzątnięcia ww. materiałów na czas pełnomocnik wyborczy nie tylko musi uiścić koszty uprzątnięcia materiałów wyborczych, lecz także ponosi odpowiedzialność wykroczeniową. Naruszenie wspomnianych nakazów zagrożone jest bowiem sankcją karną w postaci grzywny na podstawie art. 495 par. 2 k.w.

Ramka 2

Do postępowania w sprawach, o których mowa m.in. w art. 495 k.w., stosuje się przepisy o postępowaniu w sprawach o wykroczenia (art. 516 k.w.). Jak wskazuje orzecznictwo, sąd cywilny, w tym również w trybie wyborczym, nie jest właściwy do orzeczenia o popełnieniu wykroczenia oraz wymierzaniu kary grzywny w związku z naruszeniem art. 495 k.w. Sprawa ta nie ma bowiem charakteru sprawy cywilnej. Wniosek o ukaranie podlega rozpoznaniu zgodnie z przepisami procedury karnej przez sądy karne (tak postanowienie Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 2 października 2018 r., sygn. akt I Ns 155/18).

► Co, jeśli dojdzie do powstania szkód przy usuwaniu plakatów?

Plakaty i hasła wyborcze powinny być umieszczone w taki sposób, aby można je było usunąć bez powodowania szkód. A zatem w razie powstania szkód przy usuwaniu plakatów poszkodowany może domagać się odszkodowania, w tym przypadku właściwa będzie droga postępowania cywilnego przed sądem powszechnym (wyrok NSA z 8 września 2006 r., sygn. akt I OSK 1144/05).

kary za nieprawidłowo powieszone materiały wyborcze w pasie drogowym

Za nieprawidłowo powieszone plakaty w pasie drogowym burmistrz powinien wymierzyć w drodze decyzji administracyjnej karę pieniężną na podstawie art. 40 ust. 12 pkt 1 u.d.p., stanowiącą dziesięciokrotność opłaty ustalanej jak przy wydawaniu zezwolenia.

Szczególna sytuacja ma miejsce, gdy plakaty zostały powieszone w tzw. pasie drogowym. Zgodnie z orzecznictwem plakaty wyborcze spełniające cechy materiału wyborczego, o którym mowa w art. 109 par. 1 i 2 k.w., stanowią reklamy w rozumieniu art. 4 pkt 23 ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 645, ost.zm. poz. 1688, dalej u.d.p.). Ich umieszczenie w pasie drogowym podlega zatem dyspozycjom art. 39 ust. 3 oraz art. 40 ust. 1 u.d.p. Oznacza to, że na umieszczenie materiałów wyborczych w pasach drogowych potrzebna jest zgoda zarządcy drogi i uiszczenie z tego tytułu opłaty. Powyższe rozumienie przepisów dotyczących umieszczania reklam wyborczych w pasie drogowym potwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wyrokach z: 24 sierpnia 2010 r. (sygn. akt II GSK 728/09) i 9 września 2021 r. (sygn. akt II GSK 1910/21) oraz WSA w: Szczecinie w wyroku z 29 sierpnia 2013 r. (sygn. akt II SA/Sz 1227/12) i Łodzi w wyroku z 17 lipca 2015 r. (sygn. akt III SA/Łd 449/15). Z orzecznictwa wynika, że plakat wyborczy, podobnie jak handlowy czy usługowy plakat reklamowy, nie jest związany z potrzebami zarządzania drogami lub potrzebami ruchu drogowego. Zatem jego umieszczenie w pasie drogowym, bez względu na nośnik, tj. czy jest nim urządzenie obce, czy urządzenie (obiekt) związane z zarządzeniem drogami i potrzebami ruchu, zależy od zgody zarządcy drogi.

Powyższe oznacza, że umieszczenie w pasie drogowym materiałów wyborczych wymaga po pierwsze wcześniejszego uzyskania zezwolenia zarządcy drogi na lokalizację reklam w pasie drogowym udzielanego w drodze decyzji administracyjnej, a po drugie – z wydanym zezwoleniem – wiąże się obowiązek uiszczenia opłaty.

Co ważne, w przypadku stwierdzenia zajęcia pasa drogowego bez zezwolenia poprzez umieszczenie plakatu wyborczego zarządca drogi wymierza, w drodze decyzji administracyjnej, karę pieniężną na podstawie art. 40 ust. 12 pkt 1 u.d.p., stanowiącą dziesięciokrotność opłaty ustalanej jak przy wydawaniu zezwolenia. Kara jest także wymierzana w przypadku przekroczenia terminu, na który zezwolenie było wydane.

Generalnie rzecz biorąc, kara za zajęcie pasa drogowego jest administracyjną karą pieniężną w rozumieniu art. 189b ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 775, ost.zm. poz. 803, dalej k.p.a.). W związku z tym w sprawach wymierzania tego rodzaju sankcji zastosowanie znajdują przepisy regulacji zawartych w dziale IVA k.p.a. Regulacje te stanowią uzupełnienie przepisów sankcyjnych zawartych w u.d.p. (art. 40–art. 40d u.d.p.), przy poszanowaniu zasady, że przepis szczególny ma pierwszeństwo przed przepisem ogólnym. Przepisy k.p.a. w zakresie reguł nakładania kar i udzielania ulg w jej wykonaniu są przepisami ogólnymi.

► Czy kary za zajęcie pasa drogowego pod plakaty wyborcze bez uzyskania zezwolenia i bez opłat mogą być nakładane również po wyborach?

Tak. Nie tylko mogą, ale powinny być nakładane. Zgodnie z art. 189g par. 1 k.p.a. administracyjna kara pieniężna nie może zostać nałożona, jeżeli upłynęło pięć lat od dnia naruszenia prawa albo wystąpienia skutków naruszenia prawa. Z kolei w myśl art. 189a par. 3 k.p.a. administracyjna kara pieniężna nie podlega egzekucji, jeżeli upłynęło pięć lat od dnia, w którym kara powinna być wykonana.

wypłata diet

Kolejnym powyborczym obowiązkiem gminy jest wypłata diety członkom obwodowych komisji wyborczych i mężom zaufania. Przy czym członkom komisji diety są wypłacane po przyjęciu protokołów głosowania w obwodach przez właściwą komisję wyborczą wyższego stopnia, natomiast diety dla mężów zaufania – w terminie 30 dni roboczych od dnia złożenia przez nich wniosku.

Obowiązki wobec członków komisji

Zgodnie z art. 154 par. 1 k.w. członkom komisji wyborczych przysługują:

1) diety oraz zwrot kosztów podróży i noclegów;

2) zryczałtowane diety za czas związany z wykonywaniem zadań członka komisji (w przypadku członków okręgowych, rejonowych i terytorialnych komisji wyborczych) oraz za czas związany z przeprowadzeniem głosowania oraz ustaleniem wyników głosowania (w przypadku członków obwodowych komisji wyborczych).

Wskazane należności co do zasady wypłacają właściwy wójt, burmistrz lub prezydent miasta (wyjątkiem są należności dla członków obwodowych komisji wyborczych na polskich statkach morskich).

Stawki

Wysokość diet przysługujących członkom komisji wyborczych (w tym okręgowych) określa uchwała Państwowej Komisji Wyborczej z 2 sierpnia 2023 r. nr 29/2023 w sprawie należności pieniężnych przysługujących członkom komisji wyborczych w wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i Parlamentu Europejskiego (M.P. poz. 850, dalej uchwała nr 29/2023).

I tak:

► Diety i zwrot kosztów podróży – w myśl par. 3 uchwały nr 29/2023 przysługują członkom komisji w związku z wykonywaniem zadań, na zasadach określonych w rozporządzeniu ministra pracy i polityki społecznej z 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz.U. poz. 167; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 2302, dalej: r.s.n.), z uwzględnieniem przepisów uchwały nr 29/2023. Przy czym wysokość tej diety, zgodnie z par. 3 ust. 2 uchwały, wynosi półtorej diety ustalonej na podstawie r.s.n.

► Zwrot kosztów przejazdów lub dojazdu publicznymi środkami komunikacji – wypłacane są one na podstawie rachunków, oświadczeń i poleceń wyjazdu służbowego akceptowanych przez przewodniczącego albo, z jego upoważnienia, przez zastępcę przewodniczącego właściwej komisji (par. 4 ust. 1 oraz par. 7 uchwały nr 29/2023).

► zryczałtowana dieta za czas związany z wykonywaniem zadań – to najistotniejsza należność, która należy się członkom komisji za wykonywanie działań. Jej wysokość określa par. 8 uchwały nr 29/2023. [tabela].

Mężowie zaufania

W ostatnich wyborach dieta po raz pierwszy należy się mężom zaufania. Ustawodawca przewidział ich obecność w dniu głosowania w lokalu wyborczym podczas wszystkich czynności obwodowej komisji wyborczej. Przypomnijmy, że mężowie zaufania reprezentują komitety wyborcze. Ich uprawnienia reguluje art. 103b par. 1 k.w. Zgodnie z nim mąż zaufania ma prawo:

• być obecny podczas wszystkich czynności komisji, do której został wyznaczony, w szczególności być obecny przy przekazywaniu protokołu przez obwodową komisję wyborczą, przekazywaniu danych z protokołu przez rejonową komisję wyborczą, sprawdzaniu pod względem arytmetycznej poprawności ustalenia wyników głosowania przez pełnomocników oraz sprawdzaniu prawidłowości ustalenia wyników głosowania i wprowadzania danych do sieci elektronicznego przesyłania danych;
• być obecnym w lokalu wyborczym w czasie przygotowania do głosowania, głosowania, ustalania wyników głosowania i sporządzania protokołu;
• wnosić do protokołu uwagi, z wymienieniem konkretnych zarzutów;
• być obecnym przy przewożeniu i przekazywaniu protokołu do właściwej komisji wyborczej wyższego stopnia.

Zgodnie z art. 103aa k.w. mężowi zaufania wyznaczonemu do obwodowej komisji wyborczej przysługuje dieta w wysokości 40 proc. zryczałtowanej diety członków obwodowych komisji wyborczych, tj. 240 zł. Przy czym dieta ta może zostać wypłacona wyłącznie tym z nich, którzy:

• obserwowali głosowanie przez co najmniej pięć godzin i
• obserwowali cały przebieg ustalania wyników głosowania do momentu podpisania protokołu głosowania.

Wypłata diet dla mężów zaufania odbywa się na podstawie dostarczonego do urzędu gminy wniosku o wypłatę diety. Do wniosku należy załączyć zaświadczenie wydane przez przewodniczącego obwodowej komisji wyborczej, który prowadzi ewidencję czasu przebywania mężów zaufania w lokalu wyborczym. Przy czym takie zaświadczenie wydaje on tylko tym mężom zaufania, którzy spełnili wspomniane wyżej warunki. Zaświadczenie musi zawierać:

• imię i nazwisko męża zaufania;
• oznaczenie obwodowej komisji wyborczej, której przewodniczący wydaje zaświadczenie;
• stwierdzenie, iż mąż zaufania spełnił warunki niezbędne do wypłaty diety.

Dokładny termin składania wniosków, jak i wzór zaświadczenia powinien być opublikowany na stronach właściwego urzędu.

Ramka 3

Ramka 4

rozliczenie dotacji

Gminy muszą też rozliczyć dotację otrzymaną od wojewodów na dowóz uprawnionych mieszkańców do lokali wyborczych. Przy czym podczas ostatnich wyborów gminy realizowały dwa zadania związane z dowożeniem do lokali wyborczych osób uprawnionych. Chodzi o transport osób starszych, które ukończyły do dnia wyborów 60 lat, i osób niepełnosprawnych, a także o transport wyborców w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich do lokali wyborczych. Zgodnie bowiem z art. 37e k.w. „wyborca niepełnosprawny o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz wyborca, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 60 lat, mają prawo do bezpłatnego transportu z:

1) miejsca zamieszkania, pod którym dany wyborca ujęty jest w spisie wyborców, albo miejsca podanego we wniosku o dopisanie do spisu wyborców w danej gminie do lokalu wyborczego właściwego dla obwodu głosowania, w którego spisie wyborców ujęty jest ten wyborca, albo

2) miejsca pobytu do najbliższego lokalu wyborczego w dniu głosowania,

3) lokalu wyborczego do miejsca, w którym dany wyborca rozpoczął podróż, zwanego dalej „transportem powrotnym”.

Zaś art. 37f k.w. nakazuje, że wójt gminy wiejskiej lub miejsko-wiejskiej w dniu wyborów organizuje bezpłatny gminny przewóz pasażerski dla wyborców ujętych w spisie wyborców w stałym obwodzie głosowania położonym na obszarze danej gminy, jeżeli w ramach tej gminy:

1) nie funkcjonuje w dniu wyborów publiczny transport zbiorowy albo

2) najbliższy przystanek komunikacyjny oddalony jest o ponad 1,5 km od lokalu wyborczego.

Oba zadania związane z transportem wyborców, zgodnie z art. 37g k.w., są zadaniami z zakresu administracji rządowej zleconymi gminie, a środki przeznaczone na ich realizację zapewnia wojewoda.

Obecnie gminy muszą rozliczyć ową dotację. Niektórzy wojewodowie już rozesłali przypomnienia i wskazówki, jak to zrobić. Na przykład, jak przypomina gminom Mazowiecki Urząd Wojewódzki, podpisane rozliczenie należy złożyć elektronicznie za pośrednictwem platformy ePUAP (z kwalifikowanymi podpisami elektronicznymi) niezwłocznie po zakończeniu realizacji zadania, jednak nie później niż do 30 października 2023 r. Oprócz tego należy dokonać zwrotu niewykorzystanej części dotacji bez wezwania w terminie do 30 października 2023 r. ©℗