To długo wyczekiwana przez samorządy inicjatywa, która jest odpowiedzią na postulaty decentralizacyjne przekazane stronie rządowej rok temu w ramach Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Spośród kilkudziesięciu propozycji w projekcie znalazło się kilka (m.in. wprowadzenie definicji liczby mieszkańców). Natomiast z inicjatywy MSWiA złagodzony ma zostać nadzór wojewodów i regionalnych izb obrachunkowych.

Nadzór wojewody i RIO

Zgodnie z rządową propozycją organy nadzoru będą mogły wskazać gminom, powiatom i województwom nieprawidłowości dotyczące zarówno treści, jak i procedury przyjęcia uchwał lub zarządzeń i wezwać do ich usunięcia w ciągu dwóch miesięcy. W wezwaniu wskazany zostanie zakres, kierunek lub sposób ich usunięcia.

– Dwumiesięczny termin na usunięcie nieprawidłowości odpowiada realnym potrzebom jednostek samorządu terytorialnego, zwłaszcza w procedurach wymagających konsultacji społecznych, udziału wielu instytucji opiniujących czy przygotowania złożonych dokumentów strategicznych i planistycznych. Możliwość przedłużenia tego terminu, na wniosek JST, dodatkowo zwiększa użyteczność mechanizmu i pozwala dostosować go do faktycznej dynamiki prac nad uchwałą lub zarządzeniem – uważa Aneta Gęsiarz-Krasucka, radca prawny, partner w Kancelarii Banasik Woźniak i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych i współautorka koncepcji złagodzenia nadzoru wojewodów, zaprezentowanej przez Fundację Batorego w ubiegłym roku.

Dodaje, że kluczowe jest również wprowadzenie dla samorządów prawa sprzeciwu od wezwania. – Zapewnia ono jednostce samorządu terytorialnego jasno określoną przestrzeń do zajęcia odmiennego stanowiska wobec oceny organu nadzoru, co wzmacnia równowagę proceduralną i sprzyja transparentności postępowania – podkreśla ekspertka. Wskazuje również, że rządowa propozycja ma oparcie w praktyce – RIO przed podjęciem rozstrzygnięć dotyczących lokalnych budżetów dopuszczały usunięcie nieprawidłowości przed ewentualnym stwierdzeniem ich nieważności.

Więcej kompetencji dla samorządów

MSWiA chce też zwiększyć samodzielność samorządów wszystkich trzech szczebli wprowadzając tzw. klauzulę generalną. – Ma ona umożliwiać gminom realizację zadań publicznych, które służą zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej, a które nie są wprost wskazane w ustawach szczegółowych – tłumaczy Maciej Kiełbus, partner zarządzający w Ziemski & Partners Kancelaria Prawna Kostrzewska, Kołodziejczak i Wspólnicy.

Ponadto, zgodnie z oczekiwaniami samorządów, „liczba mieszkańców” ma być zdefiniowana w oparciu o unijne regulacje, które mówią o osobach „formalnie zamieszkujących lub zameldowanych”. Krajowe przepisy odnoszą się głównie do tej ostatniej wartości, co często nie odpowiada rzeczywistości.

– Warto docenić propozycje zmian w ustawie o ogłaszaniu aktów normatywnych, gdzie przewidziano obowiązek publikowania w dziennikach wojewódzkich aktów informujących o wstrzymaniu wykonania aktów prawa miejscowego oraz informacji o utracie mocy takiego wstrzymania. Dodatkowo cieszę się, że w końcu zauważono potrzebę publikowania wyroków sądów administracyjnych uwzględniających skargi na rozstrzygnięcia nadzorcze, czego do tej pory nie było – dodaje Mateusz Karciarz, prawnik w Kancelarii Radców Prawnych Zygmunt Jerzmanowski i Wspólnicy.

MSWiA przychyliło się również do propozycji Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych i chce umożliwić samorządom wykorzystywanie dotacji przekazywanych na usuwanie skutków klęsk żywiołowych w okresie trzech lat budżetowych.

Podstawa prawna

Etap legislacyjny

Projekt ustawy o likwidacji barier utrudniających funkcjonowanie jednostek samorządu terytorialnego przekazany do uzgodnień i opiniowania