We wtorek 7 maja o godz. 9:00 rozpocznie się matura pisemna z języka polskiego na poziomie podstawowym. Egzamin potrwa 240 minut i będzie złożony z trzech części Język polski w użyciu, test historycznoliteracki oraz wypracowanie. Ponieważ przed egzaminem warto sprawdzić swoją gotowość, nasza ekspertka Aneta Antosiak, nauczycielka języka polskiego, przygotowała specjalną checklistę.
- Podczas egzaminu maturalnego obowiązuje zwykle podstawa programowa z języka polskiego. Jednakże w roku 2024 matura będzie oparta o wymagania egzaminacyjne z Informatora CKE. Ogólnie mówiąc, podstawa została trochę skrócona – mówi Aneta Antosiak, która specjalnie dla tegorocznych maturzystów przygotowała specjalną checklistę z zagadnieniami z języka polskiego.
Język polski na maturze 2024, czyli jak powstała nasza checklista
- Każde zadanie maturalne musi wynikać z wymagań. Plik z wymaganiami na stronie CKE ma kilkadziesiąt stron. Wiele punktów określa ważne umiejętności, ale takie, które uznaliśmy za ogólne, dlatego nie znalazły się na checkliście. Np. (uczeń) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie; stosuje zasady etykiety językowej w wypowiedziach ustnych i pisemnych odpowiednie do sytuacji. - mówi polonistka i autorka checklisty Aneta Antosiak.
Do checklisty zostały wybrane dwa rodzaje elementów:
- określające dość konkretną wiedzę i sposób jej wykorzystania. Np. uczeń rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną, oznacza to konieczność znajomości tych funkcji, żeby móc je poprawnie rozpoznać),
- takie fragmenty, w których pojawiają się pojęcia, które mogą zostać przywołane na maturze (tak podczas ostatnich matur próbnych i majowych pojawiły się pojęcia peryfrazy i nowomowy – są one wymienione w podstawie).
Checklista ma pomóc w szybkim powtórzeniu najważniejszych kwestii przed maturą.
Maturalna checklista z języka polskiego na poziomie podstawowym
- Znam:
1. podział na epoki (starożytność, średniowiecze...), odczytuję utwory obowiązkowe w kontekście epoki, a także wykorzystuję w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
2. główne prądy filozoficzne oraz określam ich wpływ na kulturę epoki;
3. konwencje literackie (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
4. gatunki (SP + epos, oda, tragedia antyczna, psalm, kronika, satyra, sielanka, ballada, dramat romantyczny, powieść poetycka, a także odmiany powieści i dramatu);
5. środki wyrazu artystycznego (SP + oksymoron, peryfraza, hiperbola, frazeologizmy, antyteza, paralelizm, wyliczenie, elipsa, przerzutnia);
6. treści alegoryczne i symboliczne;
7. pojęcia: ironia, autoironia, komizm, tragizm, humor, patos, groteska, motyw literacki, topos (tym motywy i toposy biblijne i antyczne), katharsis, biblizmy, mitologizmy, sentencje, przysłowia i aforyzmy, homonimie, elipsy, paradoksy, nowomowa;
8. teksty publicystyczne (artykuł, felieton, reportaż), retoryczne (przemówienie), popularnonaukowe i naukowe (rozprawa);
9. style funkcjonalne polszczyzny, rozróżniam pojęcie stylu i stylizacji, rozpoznaję rodzaje stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja, stylizacja środowiskowa, biblijna, mitologiczna);
10. funkcje tekstu (informatywna, poetycka, ekspresywna, impresywna – w tym perswazyjna);
11. środki retoryczne (np. pytania retoryczne, wyliczenia, wykrzyknienia, paralelizmy, powtórzenia, apostrofy, przerzutnie, inwersje);
12. typy argumentów, w tym argumenty pozamerytoryczne (np. odwołujące się do litości, niewiedzy, groźby, autorytetu, argumenty ad personam); rozpoznaję elementy erystyki w dyskusji oraz ocenia je pod względem etycznym;
13. rozpoznaję słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego;
14. odróżniam zamierzoną innowację językową od błędu językowego;
15. stosuję zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek (ą, ę) oraz połączeń om, on, em, en; pisowni skrótów i skrótowców;
16. tworzę wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
17. odróżniam streszczenie od parafrazy; tworzę plan kompozycyjny i dekompozycyjny tekstów o charakterze argumentacyjnym;
19. posługuję się słownikami ogólnymi języka polskiego oraz słownikami specjalistycznymi (np. etymologicznymi, frazeologicznymi, skrótów, gwarowymi).
- Przeczytałem lektury obowiązkowe:
- Biblia, fragmenty Księgi Rodzaju,
- Biblia, fragmenty Księgi Hioba,
- Biblia, fragmenty Księgi Koheleta,
- Biblia, fragmenty Pieśni nad Pieśniami,
- Biblia, fragmenty Księgi Psalmów,
- Biblia, fragmenty Apokalipsy św. Jana
- Jan Parandowski, Mitologia, część I Grecja
- Homer, Iliada (fragmenty)
- Sofokles, Antygona
- Lament świętokrzyski (fragmenty)
- Legenda o św. Aleksym (fragmenty)
- Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (fragmenty)
- Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu (fragmenty)
- Pieśń o Rolandzie (fragmenty)
- Gall Anonim, Kronika polska (fragmenty)
- Dante Alighieri, Boska Komedia (fragmenty)
- Jan Kochanowski, Odprawa posłów greckich
- Piotr Skarga, Kazania sejmowe (fragmenty)
- Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki (fragmenty)
- William Szekspir, Makbet
- Molier, Skąpiec
- Ignacy Krasicki, wybrane bajki
- Adam Mickiewicz, Dziady cz. II
- Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz
- Adam Mickiewicz, Konrad Wallenrod,
- Adam Mickiewicz, Dziady cz. III
- Juliusz Słowacki, Balladyna
- Juliusz Słowacki, Kordian
- Bolesław Prus, Lalka
- Eliza Orzeszkowa, Gloria victis
- Henryk Sienkiewicz, Potop
- Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara
- Stanisław Wyspiański, Wesele
- Stefan Żeromski, Przedwiośnie
- Tadeusz Borowski, Proszę państwa do gazu,
- Tadeusz Borowski, Ludzie, którzy szli
- Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat
- Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem
- Albert Camus, Dżuma
- George Orwell, Rok 1984
- Sławomir Mrożek, Tango
- Marek Nowakowski, Raport o stanie wojennym (wybrane opowiadanie),
- Marek Nowakowski, Górą „Edek” (z tomu Prawo prerii)
- Jacek Dukaj, Katedra (z tomu W kraju niewiernych)
- Andrzej Stasiuk, Miejsce (z tomu Opowieści galicyjskie)
- Olga Tokarczuk, Profesor Andrews w Warszawie (z tomu Gra na wielu bębenkach)
Uwaga: Lista lektur obowiązkowych w podstawie jest trochę dłuższa, a znajdujące się na niej utwory też możesz przywołać, realizując wymóg odwołania do lektury obowiązkowej (np. William Szekspir, „Romeo i Julia”). Ich nieobecność na powyższej liście powoduje jednak, że nie można podczas matury pisemnej zapytać o ich treść (można podczas ustnej, ale tylko wtedy, jeżeli maturzysta sam odwoła się do tych lektur).
- Rozumiem następujące utwory poetyckie :
1) Horacy – wybrane utwory;
2) Bogurodzica;
3) Jan Kochanowski, wybrane pieśni, w tym: Pieśń IX ks. I, Pieśń V ks. II; Tren IX, Tren X, Tren XI, Tren XIX;
4) wybrane wiersze następujących poetów: Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn, Mikołaj Sęp-Szarzyński;
5) Ignacy Krasicki, Hymn do miłości ojczyzny, wybrane satyry;
6) Franciszek Karpiński, wybór sielanek i liryki religijnej;
7) Adam Mickiewicz, Oda do młodości; wybrane ballady, w tym Romantyczność; wybrane sonety z cyklu Sonety krymskie oraz inne wiersze;
8) Juliusz Słowacki, wybrane wiersze, w tym Grób Agamemnona (fragmenty), Testament mój;
9) wybrane wiersze następujących poetów: Cyprian Kamil Norwid, Adam Asnyk, Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff, Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan Lechoń, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Julian Przyboś, Krzysztof Kamil Baczyński, Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, w tym wybrane wiersze z tomu Ocalenie oraz Traktat moralny (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze z tomów Pan Cogito oraz Raport z oblężonego Miasta, Stanisław Barańczak, Wojciech Wencel;
10) wybrane utwory okresu stanu wojennego powojenna piosenka literacka – wybrane utwory Jacka Kaczmarskiego oraz Agnieszki Osieckiej.
Uwaga: Utwory poetyckie są obowiązkowe, ale na egzaminie maturalnym nie będzie sprawdzana znajomość treści wierszy.
Matura 2024 z polskiego - porady ekspertów CKE
Osoby chętne, żeby zapoznać się z dodatkowymi materiałami do nauki, mogą zajrzeć na stronę Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, która regularnie publikuje dodatkowe materiały. Do powtórki materiału z języka polskiego na stronie cke.gov.pl maturzyści znajdą m.in. materiały dotyczące argumentacji w wypracowaniu maturalnym, zasad tworzenia notatki syntetyzującej, kompozycji i spójności wypowiedzi w wypracowaniu maturalnym, zakresu i poprawności stosowania środków językowych. Dodatkowo udostępniony został także ciekawy materiał z przykładami wybranych błędów logiczno-językowych, które często pojawiają się w wypracowaniach maturzystów.
/>
Wszystkim tegorocznym maturzystom polecamy zestaw testów i arkuszy egzaminacyjnych – MATURA 2024. Publikacje dostępne są na: sklep.infor.pl/matura2024