Nauczyciel może wyrazić zgodę na zmniejszenie wymiaru obowiązkowych zajęć już po tym, jak wręczono mu wypowiedzenie umowy. Nie jest ona jednak wiążąca dla dyrektora szkoły
Nauczycielce zatrudnionej na podstawie mianowania 22 maja dyrektor zaproponował obniżenie pensum i jednocześnie proporcjonalną redukcję wynagrodzenia. Powodem były zmiany organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów w szkole. Nauczycielka nie wyraziła zgody na obniżenie wymiaru obowiązkowych zajęć. Dlatego 29 maja dyrektor wypowiedział jej stosunek pracy. Kobieta zmieniła zdanie. Czy można zawrzeć porozumienie zmieniające warunki zatrudnienia w trakcie biegnącego okresu wypowiedzenia?
Tak, ponieważ porozumienie zmieniające warunki zatrudnienia może być zawarte aż do upływu okresu wypowiedzenia, czyli do końca roku szkolnego. Karta nauczyciela (dalej: KN) nie przewiduje żadnego terminu, jak to ma miejsce w odniesieniu do wniosku nauczyciela o przeniesienie w stan nieczynny. Wniosek w tej sprawie musi być złożony w terminie 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia. Wyrażenie zgody na ograniczenie wymiaru zajęć dopiero po wręczeniu oświadczenia o rozwiązaniu stosunku pracy nie jest jednak wiążące dla dyrektora szkoły (wyrok Sądu Okręgowego w Legnicy z 28 listopada 2013 r., sygn. akt V Pa 145/13, www.orzeczenia.ms.gov.pl).
Zmiany organizacyjne
Nauczyciel mianowany lub dyplomowany zatrudniony na podstawie mianowania musi być co do zasady zatrudniony na czas nieoznaczony w pełnym wymiarze zajęć. Jedyny wyjątek od tej zasady przewiduje art. 22 ust. 2 KN, który umożliwia obniżenie pensum nauczyciela nie więcej niż do 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć i proporcjonalne zmniejszenie wynagrodzenia. Jednym z warunków obniżenia pensum jest częściowa likwidacja placówki albo zmiany organizacyjne lub planu nauczania. W art. 59 ust. 6 ustawy o systemie oświaty (dalej: u.s.o.) ustawodawca używa pojęcia przekształcenia. W rozumieniu tego przepisu „przekształcenie” to w zasadzie każda zmiana organizacyjna, która polega na częściowej likwidacji szkoły. Klasycznym tego przykładem jest likwidacja szkoły filialnej. Dwie pozostałe przyczyny, t.j. zmiany organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmiany planu nauczania, wynikają z dwóch dokumentów, które musi przygotować dyrektor szkoły.
Pierwszy to plan nauczania. Zawiera on podział na poszczególne przedmioty nauczania i zajęcia, organizację pracy szkoły, tygodniowy minimalny wymiar godzin lekcyjnych pozostających do dyspozycji dyrektora i wychowawców oraz wykaz godzin lekcyjnych pozostających do rozdysponowania i podziału pomiędzy nauczycieli wraz z godzinami ponadwymiarowymi. Na tej podstawie ustala się, czy zmiana planu w stosunku do poprzednio realizowanego uniemożliwia dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć z uwzględnieniem kwalifikacji i specjalizacji wykształcenia nauczyciela oraz czy istnieje konieczność rozwiązania z nauczycielem stosunku pracy lub przeniesienia w stan nieczynny.
Drugi dokument to arkusz organizacyjny, który określa szczegółową organizację nauczania, wychowania i opieki w danym roku szkolnym, z uwzględnieniem szkolnego planu nauczania, o którym mowa w przepisach w sprawie ramowych planów nauczania. Arkusz organizacji szkoły zatwierdza organ prowadzący szkołę do 30 maja danego roku. W jego treści zamieszcza się w szczególności: liczbę pracowników szkoły, w tym pracowników zajmujących stanowiska kierownicze, ogólną liczbę godzin zajęć edukacyjnych finansowanych ze środków przydzielonych przez organ prowadzący szkołę.
Na podstawie zatwierdzonego arkusza organizacji szkoły dyrektor szkoły, z uwzględnieniem zasad ochrony zdrowia i higieny pracy, ustala tygodniowy rozkład zajęć określający organizację zajęć edukacyjnych. W ocenie Sądu Najwyższego wyrażonej w wyroku z 6 marca 2014 r. (sygn. akt I PK 221/13, LEX nr 1493843) arkusz organizacyjny ma decydujące znaczenie w kwestii zmian organizacyjnych w szkole w danym roku szkolnym. Dyrektor szkoły musi w nim dostosować liczbę nauczycieli do liczby uczniów w szkole, do racjonalnego wykorzystania kompetencji nauczycieli oraz do uwzględnienia sytuacji finansowej gminy.
Akceptacja propozycji
Warunek wyrażenia zgody przez nauczyciela na obniżenie mu etatu oznacza, że inicjatywa musi wyjść od dyrektora szkoły. Brak zgody nie jest podstawą do typowania nauczyciela mianowanego do zwolnienia (wyrok SN z 3 października 2006 r., sygn. akt III PK 57/06, OSNP 2007/19-20/272).
Procedura obniżenia pensum, a w szczególności kolejność czynności, nie została jasno określona w przepisach KN. W jej ustaleniu pomocne jest orzecznictwo SN.
Przede wszystkim dyrektor szkoły musi poinformować nauczyciela o zaistnieniu przesłanek uzasadniających obniżenie mu etatu oraz zaproponować jego wymiar. Powinno to nastąpić najpóźniej 31 maja, gdyż w szkołach feryjnych rozwiązanie stosunku pracy następuje z końcem roku szkolnego po uprzednim trzymiesięcznym wypowiedzeniu. A taki będzie skutek braku zgody nauczyciela. Uprzednie ograniczenie na podstawie art. 22 ust. 2 KN wymiaru zajęć nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania nie jest jednak warunkiem koniecznym rozwiązania z nim stosunku pracy w trybie art. 20 ust. 1 pkt 2 KN. Dyrektor szkoły musi także pouczyć nauczyciela, że przysługuje mu prawo złożenia wniosku o przeniesienie w stan nieczynny (wyrok SN z 18 grudnia 2002 r., sygn. akt I PK 15/02, OSNP 2004/12/ 207).
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 30 września 2014 r. (sygn. akt III PK 18/14, LEX nr 1511061), informacja (oświadczenie wiedzy) może być nauczycielowi przekazana przez dyrektora szkoły w jakikolwiek (mniej lub bardziej sformalizowany) sposób, który uzna on za właściwy. Może być ona wyrażona nawet ustnie podczas rozmowy. Forma pisemna będzie miała w tym przypadku znaczenie wyłącznie dowodowe.
Informacja może być podana nauczycielowi w osobnym piśmie poprzedzającym wypowiedzenie stosunku pracy lub zbiegającym się w czasie z tą czynnością. Wtedy nauczyciel otrzymuje równocześnie dwa pisma, jedno zawierające oświadczenie woli o wypowiedzeniu, drugie stanowiące informację o przysługujących mu uprawnieniach. Informacja może być przekazana nawet w piśmie zawierającym oświadczenie woli o wypowiedzeniu.
Jednocześnie w tym orzeczeniu SN potwierdził, że w sprawie obniżenia wymiaru obowiązkowych zajęć może być zawarte porozumienie zmieniające. Może być ono zawarte bez potrzeby wręczania wypowiedzenia stosunku pracy (co może nastąpić najpóźniej 31 maja). Dopuszczalne jest też podpisanie porozumienia w trakcie trwania okresu wypowiedzenia, czyli do 31 sierpnia.
Bez uzupełnienia etatu
Zgodnie z orzecznictwem SN dyrektor szkoły nie ma obowiązku podejmowania czynności zmierzających do ustalenia możliwości uzupełniającego zatrudnienia nauczyciela mianowanego w innych szkołach. Karta nauczyciela nie przewiduje również obowiązku informowania nauczyciela o możliwości (lub braku możliwości) zatrudnienia uzupełniającego (wyrok SN z 14 maja 2014 r., sygn. akt II PK 216/13, LEX nr 1475165). Z art. 22 ust. 1 KN wynika, że organ prowadzący placówkę może (ale nie musi) nałożyć na nauczyciela obowiązek podjęcia pracy w innej szkole lub szkołach w celu uzupełnienia tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć. W tym przypadku również wymagana jest zgoda nauczyciela. Z tego przepisu wynika, że dyrektor nie jest jego adresatem. Przewiduje on uprawnienie organu prowadzącego daną szkołę (wyrok SN z 8 grudnia 2005 r., sygn. akt I PK 94/05, OSNP 2006/21-22/320).
Sąd Najwyższy w wyroku z 11 września 2014 r. (sygn. akt II PK 286/13, LEX nr 1552143) wyjaśnił, że ograniczenie zatrudnienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania do wymiaru nie niższego niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć i proporcjonalnego zmniejszenia wynagrodzenia może trwać przez okres występowania przyczyn wprowadzenia tego ograniczenia wskazanych w art. 22 ust. 2 i art. 20 ust. 1 pkt 2 KN. W razie ich ustąpienia nauczyciel ma prawo do zatrudnienia w pełnym wymiarze zadań.
Ważne
Dyrektor szkoły nie musi konsultować nowych warunków zatrudnienia nauczyciela ze związkiem zawodowym. Jest to konieczne dopiero wtedy, gdy nauczyciel nie zgadza się na obniżenie wymiaru obowiązkowych zajęć
Sposoby obniżenia etatu
Podstawa prawna
Art. 20 ust. 1 pkt 2 i ust. 5a oraz art. 22 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 191 ze zm.).
