W uchwale z 26 lutego 2025 r. (III PZP 3/24) Sąd Najwyższy potwierdził, że praca wykonywana przez nauczyciela przez ponad 40 godzin tygodniowo jest pracą w godzinach nadliczbowych w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy. Konsekwencją wskazanej uchwały jest umożliwienie nauczycielom ubiegania się o wypłatę wynagrodzenia wraz ze stosownym dodatkiem za pracę przekraczającą normę tygodniową, a także odsetek za opóźnienie z tego tytułu. Resort edukacji cały czas zwleka z wydaniem nawet komunikatu w sprawie nadgodzin nauczycieli. Z kolei związkowcy wskazują, że w tym przypadku nie trzeba zmieniać żadnych przepisów, a jedynie respektować uchwałę SN wydaną w poszerzonym składzie siedmiu sędziów.

Obok godzin nadliczbowych w tym roku szkolnym pojawiły się też problemy z godzinami ponadwymiarowymi (te są przydzielane nauczycielom ponad etat). Ministerstwo Edukacji chciało doprecyzować przepisy w tym zakresie, a skutek okazał się odwrotny i działa na niekorzyść nauczycieli.

Godziny ponadwymiarowe bez pieniędzy dla nauczycieli

Od września obowiązują nowe przepisy dotyczące przyznawania godzin ponadwymiarowych nauczycielom. Jednak dalej nie do końca wiadomo, jak je rozliczać. DGP jako pierwszy w artykule pt.: „Niezrealizowane zajęcia – płacić czy nie płacić?” z 23 września 2025 r. nr 184.

W ustawie z 25 lipca 2025 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2025 r. poz. 1160) zmieniono m.in. art. 35. Zgodnie z ustępem 3 tego przepisu wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przysługuje za przydzielone i zrealizowane godziny zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. Na tej podstawie pojawiły się wśród dyrektorów i samorządowców wątpliwości, czy za te zajęcia płacić, skoro np. uczniowie wyjechali na wycieczkę lub uczeń nie pojawił się na zajęciach indywidualnych.

- Organ prowadzący szkoły na terenie Gminy Wałbrzych – Miasta na prawach powiatu, oczekuje na stanowisko Ministerstwa Edukacji w sprawie ewentualnych zmian dotyczących zasad rozliczania godzin ponadwymiarowych nauczycieli – mówi Sylwia Starobrzyńska, zastępca kierownika Biura Edukacji i Wychowania Urzędu Miasta w Wałbrzychu.

Tłumaczy, że w najbliższym czasie dyrektorzy wałbrzyskich szkół zostaną przeszkoleni w zakresie obowiązujących przepisów i zasad ich stosowania.

Katarzyna Szewczyk, sekretarz gminy Gogolin, przyznaje otwarcie, że wśród dyrektorów placówek oświatowych pojawiły się wątpliwości dotyczące wypłaty nauczycielom wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe, czyli te przydzielone w arkuszu organizacyjnym szkoły z przyczyn od nich niezależnych, w takie dni jak dzień rozpoczęcia roku szkolnego, dzień zakończenia roku szkolnego, czy Dzień Edukacji Narodowej.

Tłumaczy, że w tym celu gmina zorganizowała dla dyrektorów szkolenie, a także wystąpiła o opinię prawną w ww. sprawie.

Pojawiają się też opinie samorządów, które bronią wprowadzonych regulacji.

- Po zmianie Karty Nauczyciela od 1 września w zakresie dotyczącym rozliczania godzin ponadwymiarowych pojawiły się drobne wątpliwości w zakresie interpretowania nowych przepisów. Podczas spotkania z dyrektorami, przed rozpoczęciem roku szkolnego, wszystkie ewentualne przypadki budzące wątpliwości zostały omówione. W mojej ocenie przepisy dotyczące rozliczania godzin ponadwymiarowych są w końcu jasne i klarowne, a także jednolite w całej Polsce – uważa Karolina Gołembiewska z Urzędu Gminy Lubicz.

Nauczyciele czekają na komunikat

Hanna Janowicz, kierowniczka I Oddziału Organizacji Szkół i Placówek Oświatowych Wydziału Oświaty Urzędu Miasta w Poznaniu, zapewnia, że w związku z zapowiedzią Ministerstwa Edukacji z 8 października o wydaniu oficjalnego komunikatu wyjaśniającego sposób stosowania nowych przepisów obowiązujących od 1 września 2025 roku - póki co nie kieruje do dyrektorów szkół dodatkowych wyjaśnień.

Resort edukacji ma wydać w tej sprawie komunikat dziś albo jutro.

- Czekamy na zapowiedziane przez ministerstwo wytyczne w tym zakresie. Do czasu ich publikacji stosujemy dotychczasowe zasady wynikające z Karty Nauczyciela, przepisów wykonawczych i wewnętrznych regulaminów. Wydatki na godziny ponadwymiarowe są ujmowane w planach finansowych szkół; ewentualne korekty zostaną przeprowadzone po ukazaniu się ministerialnych wytycznych i w zgodzie z obowiązującymi przepisami – przekonuje Barbara Sipa, rzeczniczka prasowa Urzędu Miasta w Kielcach.

Na te wytyczne czeka wiele samorządowców i dyrektorów placówek oświatowych.

- Pojawiły się wątpliwości wśród dyrektorów placówek oświatowych związane z wypłatami za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe przez nauczycieli, m.in. w przypadku zajęć rewalidacyjnych, wyjazdów na szkolenia lub kursy nauczycieli "prywatnych". Podczas spotkania dyrektorów ustalono jednolity sposób wypłat - mówi Piotr Gorzelewski, naczelnik Wydziału Oświaty i Spraw Społecznych Urzędu Miasta Ostróda.

Oświatowe związki również mają nadzieje, że m.in. art. 35 Karty Nauczyciela zostanie niezwłocznie naprawiony.

- Ten przepis po ostatnich zmianach jest nieszczęśliwie zredagowany, który dodatkowo wprowadza, jak widać, dużo wątpliwości wśród samorządowców i dyrektorów szkół. Dodatkowo zawiera on katalog zamknięty, w którym nie ma godzin rewalidacyjnych, a tym samym, jeśli nauczyciel jest gotowy do pracy z uczniem, a tego nie ma, to niektóre szkoły za to nie chcą płacić – mówi DGP Sławomir Wittkowicz, członek prezydium Forum Związków Zawodowych, przewodniczący WZZ "Forum-Oświata."

Jego zdaniem powinna nastąpić pilna nowelizacja tego przepisu, który wskazywałby, że za godziny ponadwymiarowe zawsze trzeba płacić, jeśli nauczyciel wykazuje gotowość do pracy, mimo że nie ma np. uczniów, bo są na wycieczce.

Godziny nadliczbowe w zawieszeniu

Poza godzinami ponadwymiarowymi pozostaje kwestia nadgodzin. Z sondy DGP wynika, że nauczyciele nie występują o ich zapłatę mimo korzystnego dla nich wyroku Sądu Najwyższego. Z kolei samorządy przyznają, że jeśli taka sytuacja występuje, to za udział w wycieczce przyznają im czas wolny. Rzadko pojawiają się przypadki, aby gmina deklarowała wypłatę środków za nadgodziny. Z kolei resort edukacji zapewnia, że pracuje nad rozwiązaniami związanymi z nadgodzinami. Do tego jednak niezbędna jest ewidencja czasu pracy nauczycieli, która co do zasady nie jest prowadzona w szkołach.

Joanna Skórska, sekretarz Miasta i Gminy Oleśnica, przyznaje, że urząd ma ograniczone środki finansowe na wypłatę za godziny nadliczbowe nauczycieli, ale zastrzega, że gdy wpłyną takie wnioski, zostaną one wypłacone.

Część samorządów przekonuje, że jeśli trzeba, to będą płacić na nadgodziny.

- Dyrektorzy dysponują budżetem swoich placówek. W razie racjonalnych potrzeb przekraczających ustalony plan finansowy mają oni możliwość wnioskowania o dodatkowe środki – zapewnia Hanna Janowicz.

- W uzgodnieniu ze skarbnikiem miasta możliwe jest zwiększenie planu finansowego dla szkół i innych placówek oświatowych – dodaje.

Nie wszystkie samorządy deklarują dodatkowe pieniądze za godziny nadliczbowe.

- Na etapie projektowania oraz uchwalania na 2025 r. planów finansowych placówek oświatowych obsługiwanych przez urząd, nie zostały uwzględnione wypłaty nadgodzin dla nauczycieli – deklaruje Beata Turkowska, p.o. dyrektora Nowodworskiego Centrum Usług Wspólnych.

Z kolei w Lublinie zapewniają, że jeśli pojawią się potrzeby wypłaty nadgodzin nauczycielom, to środki na ten cel się znajdą. Samorządy czekają jednak na ostateczne propozycje uregulowania tej kwestii w pragmatyce zawodowej nauczycieli.

Godziny doraźne i ponadwymiarowe dla nauczycieli

I. Godziny ponadwymiarowe. Godziny doraźnych zastępstw

• W szczególnych przypadkach wynikających z potrzeb szkoły nauczyciel może być obowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością;

• Nauczycielowi teoretycznych przedmiotów zawodowych lub nauczycielowi praktycznej nauki zawodu mogą być przydzielone, za jego zgodą, godziny ponadwymiarowe w wymiarze wyższym niż 1/2 etatu;

• Przez godzinę ponadwymiarową rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych;

• Przez godzinę doraźnego zastępstwa rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych, której realizacja następuje w zastępstwie nieobecnego nauczyciela.

Ważne:

• Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i za godziny doraźnych zastępstw wypłaca się według stawki osobistego zaszeregowania nauczyciela, z uwzględnieniem dodatku za warunki pracy.

• Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przysługuje za przydzielone i zrealizowane godziny zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych.

II. Wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przysługuje również w przypadku, gdy:

• nauczyciel zamiast przydzielonych godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych zrealizował w tym samym dniu przydzielone godziny zajęć opiekuńczych lub wychowawczych uwzględniających potrzeby i zainteresowania uczniów;

• niezrealizowanie przez nauczyciela przydzielonych godzin zajęć indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego lub indywidualnego nauczania - nastąpiło z przyczyn niedotyczących nauczyciela, a nauczyciel był gotów do realizacji tych zajęć.