Zanim wysokość opłat zostanie ustalona, propozycje przedsiębiorstwa wodociągowego muszą sumiennie zweryfikować wójt i rada gminy. Przepisy w tym zakresie nie są jednak jasne. Nawet sądy mają z nimi problem.
Zaopatrzenie wspólnoty lokalnej w wodę oraz zapewnienie odprowadzania ścieków to jedne z podstawowych obowiązków samorządu. Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 446; dalej: u.s.g.) do zadań własnych gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty w zakresie wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, a także usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych oraz utrzymania urządzeń sanitarnych.
W celu wykonywania zadań gmina może tworzyć jednostki organizacyjne, a także zawierać umowy z innymi podmiotami, w tym z organizacjami pozarządowymi (art. 9 ust. 1 u.s.g.). Zadania te wykonywane są przez przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne w warunkach monopolu. Dlatego konieczne było ustalenie mechanizmu, który zapewniałby równowagę pomiędzy interesem mieszkańców oczekujących usług o wysokiej jakości i niskiej cenie oraz interesem przedsiębiorstw. Takim narzędziem regulacyjnym jest zatwierdzanie taryf za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków. Procedura ta jest wieloetapowa. Reguluje ją art. 24 ustawy z 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 139 ze zm., dalej: u.z.z.w.).
Zgodnie z art. 14 pkt 3 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1870, dalej: u.f.p.) zadania własne gmin w zakresie wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych mogą być wykonywane m.in. przez gminne zakłady budżetowe będące jednostkami sektora finansów publicznych.
Gminny zakład budżetowy odpłatnie wykonuje zadania, pokrywając koszty swojej działalności z przychodów własnych. Może otrzymywać z budżetu gminy dotacje przedmiotowe, dotacje celowe na zadania bieżące finansowane z udziałem środków z budżetu Unii Europejskiej i dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji. W zakresie określonym w odrębnych ustawach samorządowy zakład budżetowy może otrzymywać dotację podmiotową. Tworzenie, łączenie, przekształcanie w inną formę organizacyjno-prawną oraz likwidacja gminnego zakładu budżetowego należy do kompetencji organu stanowiącego gminy.
Zadania te mogą być wykonywane przez spółki prawa handlowego utworzone przez gminę. Zgodnie bowiem z art. 9 ust. 1 ustawy z 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 573 ze zm., dalej: u.g.k.) gminy mogą tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, a także mogą przystępować do takich spółek.
W myśl art. 3 ust. 1 u.g.k. gmina może powierzyć wykonywanie tych zadań osobom fizycznym, osobom prawnym lub jednostkom organizacyjnym niemającym osobowości prawnej w drodze umowy na zasadach ogólnych – z uwzględnieniem przepisów o finansach publicznych lub odpowiednio przepisów o zamówieniach publicznych oraz przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Jeżeli do prowadzenia danego rodzaju działalności jest wymagane uzyskanie zezwolenia, gminy mogą powierzyć wykonywanie zadań wyłącznie podmiotowi mającemu wymagane zezwolenie (art. 3 ust. 2 u.g.k.). Obowiązek jego posiadania przewiduje art. 16 u.z.z.w. Z tego obowiązku zwolnione są gminne jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, prowadzące na obszarze własnej gminy działalność na zasadach określonych w u.z.z.w.
Niezależnie od tego, jaki podmiot będzie wykonywał zadania gminy, w przepisach u.z.z.w. nazywa się on przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym. Zgodnie z definicją z art. 2 pkt 4 u.z.z.w. jest to przedsiębiorca w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, jeżeli prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność.
WAŻNE
Taryfa to zestawienie ogłoszonych publicznie cen i stawek opłat za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków oraz warunki ich stosowania.
Procedura zatwierdzania taryf dotyczy wszystkich przedsiębiorstw, nawet tych, które są jednostkami organizacyjnymi gminy. Musi być ona zastosowana także w przypadku, gdy gmina nie powołała żadnej jednostki organizacyjnej, a projekt taryfy został sporządzony przez urząd gminy (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 19 maja 2016 r., sygn. akt II GSK 1151/16). Wówczas, jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z 8 września 2010 r. (sygn. akt II SA/Gd 329/10), pod pojęciem przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego kryje się również gmina, jeżeli gospodarką wodno-kanalizacyjną zajmuje się jej aparat pomocniczy, czyli urząd gminy.
Procedura zatwierdzenia taryf obejmuje cztery następujące po sobie etapy.
