ODPOWIEDŹ: Co do zasady nie ma możliwości odstąpienia od naliczania odsetek przez jednostkę samorządu terytorialnego. Urząd gminy nie może wprowadzić takich postanowień w poszczególnych umowach najmu/ dzierżawy. Rezygnacja z dochodów może stanowić czyn na ruszający dyscyplinę finansów publicznych. Jedynie rada gminy w ramach uchwały może rezygnować z naliczania odsetek, ale tylko do kwoty 100 zł.

Zasada swobody umów wynika z art. 3531 Kodeksu cywilnego, w myśl którego strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Wynika z tego, że swoboda jest ograniczona trzema czynnikami:

  • właściwością stosunku cywilnoprawnego,
  • ustawą,
  • zasadami współżycia społecznego.

Czy rada gminy może zdecydować o rezygnacji z naliczania odsetek

Ustawowe ograniczenia wynikają m.in. z art. 42 ust. 5 ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.), w myśl którego „jednostki sektora finansów publicznych są obowiązane do ustalania przypadających im należności pieniężnych, w tym mających charakter cywilnoprawny, oraz terminowego podejmowania w stosunku do zobowiązanych czynności zmierzających do wykonania zobowiązania”.

Ponadto zgodnie z art. 59a ust. 1 u.f.p. „organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego może, w drodze uchwały, postanowić o niedochodzeniu należności o charakterze cywilnoprawnym przypadających jednostce samorządu terytorialnego lub jej jednostkom organizacyjnym wymienionym w art. 9 pkt 3, 4 i 13, których kwota wraz z odsetkami nie przekracza 100 zł, a w przypadku należności z tytułu rekompensaty, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy z 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych – jeżeli jej kwota jest równa świadczeniu pieniężnemu w rozumieniu tej ustawy albo większa od tego świadczenia (chodzi tu o rekompensatę z tytułu kosztów odzyskiwania należności).

Ważne! Ustawodawca dopuścił możliwość legalnej rezygnacji z dochodów pochodzących ze stosunków cywilnoprawnych przez jednostki stanowiące, o ile dotyczy to należności nieprzekraczających 100 zł, wraz z odsetkami.

Jakie jest stanowisko RIO w sprawie odstąpienia od naliczania odsetek?

Negatywnie do możliwości rezygnacji z odsetek odniosła się Regionalna Izba Obrachunkowa w Lublinie. W wystąpieniu pokontrolnym z 16 maja 2025 r. (znak RIO.II.12.2025) jako nieprawidłowość wskazała „wprowadzenie – w umowach dzierżawy – zapisów umożliwiających nienaliczanie należności z tytułu odsetek”. W ramach wniosku pokontrolnego nakazała kontrolowanej jednostce, aby wyeliminowała z zawartych umów dzierżawy zapisy umożliwiające nie dochodzenie należności.

Zaniechanie poboru odsetek może być ocenione nie tylko jako niezgodne z przepisami nakazującymi jednostkom samorządowym ustalanie i dochodzenie należności, ale może być też rozpatrywane jako niegospodarność. W myśl art. 5 pkt 2 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest m.in. „niepobranie lub niedochodzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych (…)”.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w wyroku z 2 czerwca 2015 r. (sygn. akt II SA/Bk 300/15) wskazał, że dochodzenie roszczeń jednostki sektora finansów publicznych jest z jednej strony, na gruncie prawa cywilnego, uprawnieniem, a z drugiej – wynikającym z prawa administracyjnego obowiązkiem właściwego organu jednostki (np. burmistrza). Sąd podkreślił również, że obowiązek dochodzenia należności ma charakter bezwzględny. ©℗

Podstawa prawna

  • art. 42 ust. 5, art. 59a ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1530; ost.zm. Dz.U. z 2025 r. poz. 39)
  • art. 5 ustawy z 7 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 104)
  • art. 659, art. 693 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1061; ost.zm. Dz.U. z 2025 r. poz. 769)