JST nie może zrezygnować z naliczania odsetek 
za nieterminowe płacenie czynszów dzierżawnych

Niektórzy z dzierżawców gminnych nieruchomości nie płacą regularnie czynszów za lokale użytkowe. Zgodnie ze standardowymi klauzulami w naszych umowach dzierżawy należy naliczać odsetki, ale nie zawsze to robimy. Regionalna izba obrachunkowa wykazała to jako nieprawidłowość, bo rzekomo rada gminy nie zwolniła wójta z dochodzenia odsetek. Czy to prawda? Czy potrzebna była zgoda rady?

Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel – jak wskazuje art. 481 par. 1 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.) – może żądać odsetek za opóźnienie, chociażby nie poniósł z tego tytułu żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. Paragraf 2 zaś mówi, że „jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona w umowie dzierżawy lokalu, wówczas naliczane powinny być odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 pkt proc. Jednak w sytuacji, gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według niej”. Gwoli ścisłości należy dodać, że wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie ogłasza minister sprawiedliwości, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.

Z kolei zgodnie z art. 42 ust. 5 ustawy o finansach publicznych (dalej: u.f.p.) jednostki sektora finansów publicznych, do których należą jednostki samo rządu terytorialnego (JST), muszą ustalać przypadające im należności pieniężne, w tym te o charakterze cywilnoprawnym, oraz w stosunku do zobowiązanych terminowo podejmować czynności zmierzające do wykonania zobowiązania.

Obowiązki gmin

Kompilacja wspomnianych przepisów zobowiązuje więc gminy do dochodzenia należności cywilnoprawnych, zarówno z tytułu należności głównej, jak i z tytułu odsetek. Jednocześnie JST mogą wprowadzić pewne regulacje zwalniające z dochodzenia należności do 100 zł. Podstawa do tego jest art. 59a ust. 1 u.f.p., zgodnie z którym organ stanowiący JST w drodze uchwały może postanowić o niedochodzeniu należności o charakterze cywilnoprawnym przypadających JST lub jej jednostkom organizacyjnym (takim jak: jednostki budżetowe, samo rządowe zakłady budżetowe oraz państwowe i samorządowe instytucje kultury), których kwota wraz z odsetkami nie przekracza 100 zł.

Warto przy tym dodać, że ww. mechanizm stanowi wyjątek od zasady podejmowania wobec zobowiązanych czynności, które zmierzają do jego wykonania. Zgodnie bowiem ze stanowiskiem doktryny [P. Walczak (red.), Ustawa o finansach publicznych. Komentarz dla jednostek samo rządowych. Wyd. 2, Warszawa 2021] m.in.: „wyjątek od zasady podejmowania w stosunku do zobowiązanych czynności zmierzających do wykonania zobowiązania wyznaczany jest przez wskazanie kwoty należności wraz z odsetkami, przy czym wyjątek ten ma zastosowanie również w przypadku, gdy dłużnik jest zobowiązany wyłącznie do wpłaty odsetek (np. wskutek umorzenia należności głównej albo zaliczenia wpłaty wyłącznie na należność główną). Ratio legis omawianego unormowania związane jest z podnoszonym przez JST problemem braku ekonomicznego uzasadnienia podejmowania działań windykacyjnych wobec niewielkich kwot zaległości”.

Zbieżne stanowisko RIO

W opisanej sytuacji warto także sięgnąć do wystąpienia pokontrolnego Regionalnej Izby Obrachunkowej w Warszawie z 25 czerwca 2024 r. (znak WK.510.35.2024.ŻD). RIO stwierdziła naruszenie polegające na tym, że „nie naliczono odsetek od nieterminowych wpłat czynszu dzierżawnego, którego termin płatności ustalono w umowach dzierżawy (str. 66, 67, 68 protokołu kontroli)”. We wniosku pokontrolnym izba nakazała jednostce, aby „od nieterminowo regulowanych należności z tytułu czynszu dzierżawnego naliczać odsetki za opóźnienie, stosownie do art. 481 par. 1, par. 2 i par. 24 k.c. w związku z przepisem art. 42 ust. 5 u.f.p. nakładającym na jednostki sektora finansów publicznych obowiązek ustalania należności pieniężnych, w tym mających charakter cywilnoprawny, mając na uwadze art. 694 w związku z art. 669 par.1 k.c.”.

Powyższe oznacza, że brak naliczania odsetek jest zaniechaniem, które może stanowić naruszenie zarówno przepisów cywilnoprawnych (umów dzierżawy), jak i ustawy o finansach publicznych. Niedochodzenie odsetek – i to tylko do kwoty 100 zł – jest możliwe jedynie, gdy rada gminy podejmie stosowną uchwałę. W opisanej sprawie jednak do tego nie doszło, tak więc zarzuty RIO są uzasadnione. ©℗