Subskrybuj nas na Youtube
Chcemy w gminie zmienić przepisy dotacyjne dla niepublicznych placówek i zmodyfikować te dotyczące czynności kontrolnych. Żeby usprawnić kontrolę, zamierzamy wprowadzić zasadę, że dokumenty muszą być dostarczane nam niezwłocznie, a dodatkowo myślimy o zapisach dotyczących o wzywaniu świadków, pomocy biegłych, żądaniu kopii dokumentacji księgowej czy swobodnym poruszaniu się kontrolerów po przedszkolach. Czy te zapisy będą zgodne z prawem?
Aby ustosunkować się do podanej problematyki, konieczne jest odniesienie się do nowego aktu prawnego regulującego m.in. system dotacyjny, a mianowicie ustawy z 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (dalej: u.f.z.o.). Na szczególną uwagę zasługują art. 38 ust. 1 oraz art. 36 ust. 2 i 3 u.f.z.o.
Pierwszy z nich to przepis delegacyjny dla podjęcia stosownej uchwały dotacyjnej. Mówi on, że organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego w drodze uchwały ustala tryb udzielania i rozliczania dotacji, o których mowa w art. 15–21, art. 25, art. 26, art. 28–30 i art. 32, oraz tryb przeprowadzania kontroli prawidłowości ich pobrania i wykorzystania, w tym zakres danych, które powinny być zawarte we wniosku o udzielenie dotacji i w rozliczeniu jej wykorzystania, termin przekazania informacji o liczbie dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju, uczniów, wychowanków lub uczestników zajęć rewalidacyjno-wychowawczych, o których mowa w art. 34 ust. 2, oraz termin i sposób rozliczenia wykorzystania dotacji.
Natomiast art. 36 ust. 2 i 3 u.f.z.o. zasadniczo regulują kwestie prawidłowości pobrania i wykorzystania dotacji. Z nich zaś wynika, że osoby upoważnione do przeprowadzenia kontroli mają prawo wstępu do przedszkoli, innych form wychowania przedszkolnego, szkół i placówek oraz wglądu do prowadzonej przez nie dokumentacji organizacyjnej, finansowej i dokumentacji przebiegu nauczania w związku z przekazaną dotacją, a w niektórych przypadkach także do wglądu do list obecności oraz ich weryfikacji. Przedszkole, inna forma wychowania przedszkolnego, szkoła i placówka udostępnia dokumentację oraz listy obecności w terminie 14 dni od zwrócenia się przez osobę upoważnioną do przeprowadzenia kontroli o udostępnienie tej dokumentacji. Warto więc zauważyć, że ustawodawca dość szczegółowo określa elementy składające się na tryb kontroli dotacji, w tym ustanawia sztywny termin na udostępnienie wspomnianej wyżej dokumentacji dla podmiotu kontrolującego, mianowicie termin 14-dniowy.
Rozważenia wymaga więc dopuszczalność planowanej przez gminę zmiany w uchwale dotacyjnej, czyli wprowadzenia obowiązku niezwłocznego udostępniania ww. dokumentacji. Wydaje się, że taki zapis będzie ewidentnie sprzeczny z zakresem ustawowym, czyli ww. art. 36 ust. 3 u.f.z.o. Taki kierunek interpretacyjny jest akceptowany w orzecznictwie organów nadzoru, czyli regionalnych izb obrachunkowych. Jako przykłady można wskazać uchwałę nr II.23.S.2018 Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Szczecinie z 18 stycznia 2018 r., uchwałę nr 661/18 Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Białymstoku z 30 stycznia 2018 r. czy uchwałę nr 038/g287/D/18 Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Gdańsku z 15 lutego 2018 r. (wszystkie są dostępne na stronach BIP tych jednostek). Co istotne, wspólnym mianownikiem tych rozstrzygnięć nadzorczych jest uznanie, że ustalanie odmiennych terminów udostępniania informacji aniżeli termin wynikający z ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, jest prawnie wadliwe. Skutkowało to w konsekwencji stwierdzeniem istotnego naruszenia prawa w tym zakresie przedmiotowym i orzeczeniem nieważności spornych zapisów.
Odmiennej oceny wymaga jednak propozycja gminy odnośnie do wprowadzenia zapisów o swobodnym poruszaniu się kontrolerów w placówkach. Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej w Warszawie w uchwałach nr 2.28.2018 i nr 2.30.2018 z 19 stycznia 2018 r. jednoznacznie krytycznie odniosło się do takiej propozycji, uzasadniając to m.in. nieuprawnioną modyfikacją ustawy, a dokładnie jej art. 36 ust. 2, który mówi m.in. wprost o wstępie do placówek i wglądzie do dokumentacji, ewentualnie o ich weryfikacji.
Natomiast odrębnie należy podejść do pozostałych planowanych zapisów, które nie budzą już takich kontrowersji. Mowa tu przede wszystkim o wzywaniu świadków, pomocy biegłych czy żądaniu kopii dokumentacji księgowej. Można przyjąć, że czynności te wchodzą w zakres trybu kontroli prawidłowości pobrania i wykorzystania dotacji w oparciu o art. 38 ust. 1 u.f.z.o.
W wyroku NSA z 9 stycznia 2014 r., sygn. akt II GSK 1570/12 (zachowuje aktualność w zakresie ustawy o finansowaniu zadań oświatowych), zaakcentowano m.in., że uprawnienie do określenia trybu kontroli to ustalenie zasad, na jakich będzie się ona odbywać, sposobu postępowania, procedury przeprowadzania kontroli. Nie może budzić wątpliwości, że w odniesieniu do środków publicznych muszą obowiązywać szczególne zasady weryfikacji ich wydatkowania przez podmioty niewchodzące w skład sektora finansów publicznych. Ostatecznie NSA przyjął w tym orzeczeniu, że: „W ramach tego procesu kontroli mogą się mieścić uprawnienia organu kontrolującego do przeprowadzania oględzin obiektów, składników majątkowych i przebiegu określonych czynności, jak również wzywania i przesłuchiwania świadków, żądania udzielenia ustnych i pisemnych wyjaśnień czy korzystania z pomocy biegłych”. NSA uznał również, że wskazane działania nakierowane na zebranie stosownych dowodów są typowymi czynnościami przeprowadzanymi w ramach postępowania kontrolnego.
Organ stanowiący (czyli w podanej sytuacji rada gminy) powinien przestrzegać przede wszystkim delegacji ustawowej z art. 38 ust. 1 w zw. z art. 36 ust. 2 i 3 nowej ustawy. Może zatem kształtować tryb kontroli dotacji udzielanych placówkom oświatowym z pewnym marginesem swobody, z tym jednak zastrzeżeniem, że zapisy uchwał nie mogą pozostawać w istotnej sprzeczności z regulacjami ustawy o finansowaniu zadań oświatowych.
Podstawa prawna
Ustawa z 27 października 2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. z 2017 r. poz. 2203).
