Ubezpieczenie sołtysów: w OC gminy czy indywidualnie? Ubezpieczyciele ruszają z ofertą

Nowe przepisy obejmują wszystkich członków organów wykonawczych jednostek pomocniczych. Chodzi zatem nie tylko o sołectwa, ale także dzielnice i osiedla. Zgodnie z art. 5 ust. 1 u.s.g. jednostką pomocniczą może być również miasto położone w granicach gminy. W praktyce jednak, ze względu na rzeczywistą strukturę tych jednostek w Polsce, obowiązek ubezpieczenia będzie dotyczył przede wszystkim sołtysów.

Uwaga! Ubezpieczenie ma charakter obowiązkowy. Gminy muszą zapewnić sołtysom odpowiednią ochronę ubezpieczeniową już od pierwszego dnia nowego roku.

Jakie pomysły na wypełnienie obowiązku zapewnienia ubezpieczenia sołtysowi mają ubezpieczyciele

Niestety, do przepisu wprowadzającego obowiązek zapewnienia ubezpieczenia nie ma rozporządzenia wykonawczego. W innych przypadkach ubezpieczeń obowiązkowych takie rozporządzenia są częstą praktyką – to w nich określa się zakres ryzyk czy wysokość sum gwarancyjnych.

Brak aktu wykonawczego pozostawia gminom i ubezpieczycielom dużą swobodę w kształtowaniu zakresu przyszłej ochrony. Minimalne ramy ubezpieczenia wynikają jedynie z art. 37c u.s.g. Przepis ten wskazuje bowiem, że ochrona powinna obejmować zdarzenia powstałe w związku z wykonywaniem obowiązków inkasenta i poborem podatków w drodze inkasa, a także realizacją umów, o których mowa w art. 48 ust. 1b u.s.g. Nowy obowiązek ogranicza się więc do zapewnienia ochrony ubezpieczeniowej w minimalnym zakresie wskazanym w ustawie.

Ponieważ przepisy nie określają szczegółowych parametrów tej ochrony, w efekcie towarzystwa ubezpieczeniowe muszą samodzielnie określać jej kształt. W praktyce najwięksi ubezpieczyciele działający na polskim rynku już przygotowali ofertę. Okazuje się, że przyjęli odmienne interpretacje znowelizowanego przepisu i wdrożyli różne modele ubezpieczenia.

Model 1: w ramach ogólnego OC gminy

Zdecydowana większość ubezpieczycieli, wobec braku doprecyzowania zakresu ochrony w akcie wykonawczym, uznała, że ubezpieczenie sołtysów mieści się w ramach istniejących umów ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej gmin. Głównym argumentem przemawiającym za tym rozwiązaniem jest to, że sołtysi wykonują swoje zadania w imieniu gminy, a więc powinni korzystać z ochrony przewidzianej dla jej działalności. W praktyce oznacza to, że jeśli gmina posiada ważną polisę OC gminy u danego ubezpieczyciela, sołtysi są objęci ochroną w ramach tej umowy.

W razie potrzeby gmina może zwrócić się do ubezpieczyciela o przygotowanie aneksu, w którym będzie wyraźnie doprecyzowane objęcie sołtysów ubezpieczeniem. Co istotne, z informacji zebranych z rynku wynika, że takie doprecyzowanie zazwyczaj nie będzie w praktyce generować dla gminy dodatkowych kosztów (bądź będzie to wydatek o symbolicznym charakterze).

Model 2: dodatkowy podlimit

Mniejsza grupa ubezpieczycieli przyjęła nieco odmienny model. Uznają oni, że sołtysi również korzystają z ochrony w ramach polisy OC gminy, ale jednocześnie wprowadzają odrębny podlimit, czyli kwotowe ograniczenie tej odpowiedzialności. W takim wariancie może się pojawić niewielka opłata za każdego ubezpieczanego sołtysa.

Model 3: odrębny produkt - indywidualne ubezpieczenie dla każdego sołtysa

Trzecie podejście, stosowane przez najmniejszą część ubezpieczycieli, polega na zaoferowaniu gminom całkowicie odrębnego produktu ubezpieczeniowego dla sołtysów. W takim wariancie niezbędne jest zawarcie osobnej umowy oraz opłacenie składki ustalanej indywidualnie dla danej gminy. Wysokość składki będzie zależna od wybranego zakresu i wariantu ochrony.

Podobna sytuacja będzie miała miejsce w przypadku obowiązkowych ubezpieczeń od NWW sołtysów, gdzie koszt rozszerzenia ochrony będzie kalkulowany w zależności od zakresu i ilości ubezpieczonych osób, przy czym jednak w przypadku tego rodzaju ubezpieczenia powinien on być marginalny względem ubezpieczeń OC.

Niezależnie od wybranego rozwiązania, sam obowiązek jest jednoznaczny i obejmuje wszystkich członków organów wykonawczych jednostek pomocniczych. Gminy muszą więc dopilnować formalności jeszcze przed wejściem przepisów w życie, aby od 1 stycznia 2026 r. zapewnić sołtysom pełną i zgodną z ustawą ochronę.

Odpowiedzi na pytania

Obowiązek ubezpieczenia

Odpowiedź: Brzmienie znowelizowanego art. 37c u.s.g. nie pozwala na taką interpretację, która zwalniałaby gminę z obowiązku ubezpieczenia sołtysa tylko dlatego, że obecnie nie wykonuje on obowiązków inkasenta, nie pobiera podatków w drodze inkasa ani nie został upoważniony do zawierania umów dotyczących gospodarowania mieniem komunalnym. Przepis stanowi wprost: „Gmina zapewnia członkom organu wykonawczego jednostki pomocniczej ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej i od następstw nieszczęśliwych wypadków, zaistniałych w związku z wykonywaniem zadań związanych z obowiązkami inkasenta oraz poborem podatków w drodze inkasa oraz realizacją umów, o których mowa w art. 48 ust. 1b.”.

Powyższa regulacja nie daje gminie żadnej swobody. Ubezpieczeniem trzeba objąć wszystkich członków organu wykonawczego, bez względu na to, jakie zadania wykonują w danym czasie. Co ważne, nawet jeśli obecnie sołtysi nie pełnią wskazanych funkcji, nie ma gwarancji, że w przyszłości zakres ich zadań nie zmieni się. Właśnie z tego powodu konieczne jest objęcie ich ochroną ubezpieczeniową już teraz.

Wysokość składki

Odpowiedź: Co do zasady ubezpieczyciele nie będą analizować szczegółowego zakresu obowiązków pełnionych przez poszczególnych sołtysów przy kalkulacji składki. Na jej wysokość mogą natomiast wpływać dwa inne czynniki: liczba sołtysów w danej gminie, która przekłada się na ogólny poziom ryzyka po stronie ubezpieczyciela, oraz wysokość wybranej przez gminę sumy gwarancyjnej (w przypadku korzystania z odrębnego produktu ubezpieczeniowego – im wyższa suma, tym wyższa składka).

Przed podpisaniem umowy

Odpowiedź: Ze względu na krótki czas pozostały do wejścia w życie nowych przepisów, gminy powinny pilnie przygotować wszystkie niezbędne dane do ubezpieczenia. Najważniejsze jest sporządzenie wykazu sołtysów, którzy będą objęci ochroną ubezpieczeniową w danej gminie. Następnie te informacje należy przekazać brokerowi ubezpieczeniowemu współpracującemu z gminą lub bezpośrednio do zakładu ubezpieczeń, z którym gmina posiada umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Dzięki temu proces wdrożenia obowiązkowego ubezpieczenia przebiegnie sprawnie i bez opóźnień.

Czy konieczne imienne ubezpieczenie

Odpowiedź: Jeśli sołtysi są objęci ochroną w ramach polisy OC gminy, najczęściej obejmuje ona wszystkich sołtysów bez wskazywania ich z nazwiska. Gdy jednak gmina wybierze osobną polisę dla sołtysów albo gdy składka zależy od ich liczby, ubezpieczenie będzie zwykle imienne. W takim przypadku, gdy nowy sołtys obejmie funkcję w trakcie trwania umowy, trzeba pamiętać o zgłoszeniu zmian i dokupieniu ubezpieczenia.

Potwierdzenie wykupu ubezpieczenia

Odpowiedź: Jeżeli sołtysi są objęci ochroną w ramach polisy odpowiedzialności cywilnej gminy, nie zawsze wymagane jest zawarcie aneksu do umowy. Warto jednak uzyskać od ubezpieczyciela pisemne potwierdzenie, że ochrona obejmuje także sołtysów. W praktyce gmina może wypełnić ustawowy obowiązek zarówno poprzez uzyskanie takiego potwierdzenia, jak i poprzez zawarcie formalnego aneksu do istniejącej polisy.

Prawo zamówień publicznych

Odpowiedź: Jeżeli gmina chce rozszerzyć istniejącą umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej gminy, może skorzystać z tzw. klauzul przeglądowych (art. 455 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo zamówień publicznych; dalej: u.p.z.p.). Klauzule te pozwalają na wprowadzenie zmian w umowie bez konieczności prowadzenia nowego postępowania, pod warunkiem, że zostały przewidziane w ogłoszeniu o zamówieniu lub dokumentach zamówienia i spełniają trzy warunki:

• określają rodzaj i zakres zmian,
• określają warunki wprowadzenia zmian,
• nie przewidują takich zmian, które modyfikowałyby ogólny charakter umowy.

Jeśli klauzula przeglądowa nie została przewidziana, można alternatywnie skorzystać z art. 455 ust. 2 u.p.z.p, który dopuszcza zmiany umowy bez nowego postępowania, pod warunkiem, że łączna wartość zmian jest niższa niż progi unijne oraz nie przekracza 10 proc. wartości pierwotnej umowy (w przypadku zamówień na usługi), a zmiany nie zmieniają ogólnego charakteru umowy.

W przypadku konieczności zawarcia nowej umowy – np. gdy gmina zdecyduje się na osobny produkt ubezpieczeniowy dla sołtysów – nie ma obowiązku sumowania zamówień i wszczynania pełnego postępowania (ponieważ umowę zawierano zanim weszła w życie nowelizacja, a więc gdy nowy produkt jeszcze nie istniał i nie mógł być przez zamawiającego przewidziany).

Jednostki samorządowe, które rozpoczęły, ale jeszcze nie zakończyły postępowań w sprawie zakupu ubezpieczenia OC gmin, powinny pamiętać o art. 30 ust. 4 u.p.z.p. Zgodnie z tym przepisem jeśli gmina dzieli zamówienie na części, to dla każdej z nich może zastosować właściwe dla niej przepisy — ale tylko wtedy, gdy spełnione są dwa warunki jednocześnie:

• wartość danej części jest niższa niż 80 tys. euro (dla dostaw i usług),
• łączna wartość tych części nie przekracza 20 proc. wartości całego zamówienia.

Warto przy tym pamiętać, że od 1 stycznia 2026 r. próg stosowania ustawy o zamówieniach publicznych wzrasta ze 130 tys. zł do 170 tys. zł. Wydaje się mało prawdopodobne, żeby koszty ubezpieczenia OC sołtysów zbliżyły się do kwoty progu stosowania ustawy. ©℗