Ważne zmiany dla sołtysów i młodzieży już od nowego roku

Młodzieżowa rada jednostki pomocniczej

Nowe przepisy umożliwią utworzenie młodzieżowej rady na poziomie jednostki pomocniczej. W myśl ust. 16, który zostanie od 1 stycznia 2026 r. dodany do art. 5c ustawy o samorządzie gminnym (dalej: u.s.g.): „Rada gminy może w statucie jednostki pomocniczej upoważnić ją do utworzenia młodzieżowej rady jednostki pomocniczej”.

Przypomnijmy, że zgodnie z art. 5 u.s.g. rada gminy może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa oraz dzielnice, osiedla i inne. Robi to w drodze uchwały, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z ich inicjatywy. Zasady tworzenia, łączenia, podziału oraz znoszenia jednostki pomocniczej określa statut gminy.

► Zadania. W myśl nowo dodanego ustępu 17 w art. 5b u.s.g. do zadań młodzieżowej rady jednostki pomocniczej należeć będzie w szczególności:

• opiniowanie projektów uchwał organu uchwałodawczego jednostki pomocniczej dotyczących młodzieży i projektów uchwał rady gminy dotyczących młodzieży w zakresie dotyczącym jednostki pomocniczej;
• udział w opracowaniu dokumentów strategicznych gminy na rzecz młodzieży w zakresie dotyczącym jednostki pomocniczej;
• monitorowanie realizacji na terenie jednostki pomocniczej dokumentów, o których mowa w pkt 2;
• podejmowanie działań na rzecz młodzieży na zasadach określonych przez organ uchwałodawczy jednostki pomocniczej;
• współpraca z innymi młodzieżowymi radami, w szczególności z młodzieżową radą gminy, na terenie której jest położona dana jednostka pomocnicza, i młodzieżowymi radami innych jednostek pomocniczych położonych na terenie danej gminy.

► Zasady funkcjonowania. W myśl dodanego w art. 5b u.s.g. nowego ustępu 18 „do młodzieżowej rady jednostki pomocniczej stosuje się odpowiednio przepisy ust. 5–7 i 9-15 art. 5b u.s.g., z tym że:

1) młodzieżowa rada jednostki pomocniczej może kierować zapytania lub wnioski w formie uchwały w sprawach dotyczących jednostki pomocniczej do organu wykonawczego;
2) statut jednostki pomocniczej określa tryb zgłaszania przez młodzieżową radę jednostki pomocniczej wniosku o podjęcie inicjatywy uchwałodawczej przez organ uchwałodawczy jednostki pomocniczej;
3) podmioty reprezentujące zainteresowane środowiska, w szczególności organizacje pozarządowe lub podmioty określone w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie działające na terenie danej jednostki pomocniczej oraz samorząd uczniowski lub samorząd studencki z terenu danej jednostki pomocniczej, mogą przedstawiać opinie w zakresie projektu statutu młodzieżowej rady jednostki pomocniczej”.

Co oznacza zatem, że przepisy ust. 5–7 i 9-15 art. 5b u.s.g. stosuje się „odpowiednio”? Posłowie w uzasadnieniu tego jasno nie wskazali. Dlatego należałoby przyjąć, że z pewnością tak jak młodzieżowa rada gminy, tak i młodzieżowa rada jednostki pomocniczej, ma charakter konsultacyjny, doradczy i inicjatywny. Będzie to zatem organ doradczo-opiniodawczy, którego zakres zadań będzie polegał na dbaniu o interes młodzieży w obrębie danej jednostki. Przykładowo młodzieżowa rada gminy może zgłosić do uprawnionych podmiotów wniosek o podjęcie inicjatywy uchwałodawczej, a tryb zgłaszania wniosku o podjęcie inicjatywy uchwałodawczej określa statut gminy lub odrębna uchwała rady gminy.

W przypadku młodzieżowych rad jednostek pomocniczych to statut jednostki pomocniczej określać będzie tryb zgłaszania przez tę radę wniosku o podjęcie inicjatywy uchwałodawczej przez organ uchwałodawczy jednostki pomocniczej.

► Geneza zmian. Z uzasadnienia projektu ustawy nowelizującej u.s.g. i ustawy o funduszu sołeckim (dalej: u.s.f.) wynika, że uregulowanie młodzieżowych rad jednostek pomocniczych było konieczne, gdyż w praktyce już teraz „(…) w niektórych sołectwach funkcjonują młodzieżowe rady działające nieformalnie bez możliwości skorzystania z części instytucji prawnych, które posiadają młodzieżowe rady gmin działające na podstawie art. 5b ustawy o samorządzie gminnym”. Zgodnie z opinią złożoną do projektu ustawy przez Polską Radę Organizacji Młodzieżowych (dalej również jako PROM), w ten sposób działają m.in. młodzieżowe rady dzielnic w Warszawie.

Uwaga! Należy wspomnieć, że to na skutek opinii ww. stowarzyszenia ustawodawca wprowadził do ustawy przepisy przejściowe, na podstawie których młodzieżowe rady, które do tej pory funkcjonowały nieformalnie – po wejściu w życie ustawy staną się radami w rozumieniu art. 5b u.s.g.

Nowy obowiązek informacyjny gminy. O czym jeszcze dowie się sołtys?

Nowe przepisy mają zwiększyć udział sołtysów i innych organów wykonawczych jednostek pomocniczych w procesach podejmowania decyzji przez organy gminy. Między innymi nowelizacja wprowadziła obowiązek informowania sołtysów lub innych organów wykonawczych jednostek pomocniczych o posiedzeniach komisji rady. Obecnie taki obowiązek dotyczy jedynie informowania o sesjach rady gminy.

W myśl zmienionego od 1 stycznia 2026 r. art. 37a u.s.g. zdanie drugie „przewodniczący rady gminy jest każdorazowo zobowiązany do zawiadamiania, na takich samych zasadach jak radnych, przewodniczącego organu wykonawczego jednostki pomocniczej o sesji rady gminy i o posiedzeniach jej komisji”.

Konwent sołtysów: jaka rola, jakie zadania, jaka rola wójta?

Na podstawie znowelizowanych przepisów wójt (burmistrz lub prezydent) będzie mógł również, w drodze zarządzenia, powołać konwent przewodniczących organów wykonawczych jednostek pomocniczych (nowo dodany art. 37d u.s.g.), np. konwent sołtysów lub przewodniczących rad osiedli.

Konwent ma być organem opiniodawczo-doradczym wójta (lub odpowiednio burmistrza albo prezydenta). Obrady konwentu mają się odbywać na posiedzeniach, którym przewodniczy wójt.

► Uprawnienia włodarza. W zarządzeniu wójt ustali również zakres i tryb działania konwentu oraz może określić zasady wypłacania diety i zwrotu kosztów podróży przysługujących przewodniczącym organów wykonawczych jednostek pomocniczych za udział w posiedzeniach konwentu. Jak wskazuje projektodawca w uzasadnieniu do projektu ustawy: „Taka konstrukcja przepisów ustawowych pozwoli na optymalne dostosowanie nowej instytucji do potrzeb konkretnej gminy”.

► Rola organu. Konwent jako organ kolegialny może poprawić przepływ informacji i ułatwić wójtom ustalanie potrzeb jednostek znajdujących się w obrębie danej gminy. Ponadto konwent może również ułatwić współpracę między poszczególnymi jednostkami.

Upoważnienie do zawierania umów dla sołtysa - obowiązek czy możliwość?

Istotne znaczenie dla sołtysów może mieć przepis, dzięki któremu będą mogli zarządzać mieniem. W myśl nowo dodanego w art. 48 u.s.g. ust. 1b: „Wójt może upoważnić przewodniczącego organu wykonawczego jednostki pomocniczej do zawierania umów związanych z określonym w statucie zarządzaniem i korzystaniem z mienia komunalnego'.

Z uzasadnienia projektu nowelizacji wynika, że konieczne jest doprecyzowanie przepisów, bo w dotychczasowym stanie prawnym: „(…) wątpliwości budzą faktyczne uprawnienia sołtysów związane z zarządzaniem i korzystaniem przez sołectwa z mienia komunalnego, w zakresie określonym w statucie sołectwa”. W uzasadnieniu wskazano, iż: „(…) wynajem i użytkowanie nieruchomości pozostających w dyspozycji gminy wiąże się z koniecznością zawierania licznych drobnych bieżących umów. Brak jest jednoznacznych przepisów, które pozwalałyby zawierać takie umowy sołtysom. Proponuje się dodać przepis, na mocy którego wójt będzie mógł upoważnić przewodniczącego organu wykonawczego jednostki pomocniczej do zawierania umów związanych z zarządzaniem i korzystaniem z mienia komunalnego wykorzystywanego przez jednostkę pomocniczą”.

Uwaga! Dzięki powyższej regulacji rozwiązano wątpliwości co do uprawnień sołtysów w zakresie zarządzania mieniem komunalnym, i taka regulacja stanowi podpowiedź na wątpliwości zgłaszane przez JST w tej kwestii.

Ubezpieczenia OC i NNW dla sołtysa

W myśl nowego art. 37c. u.s.g. gmina zapewnia członkom organu wykonawczego jednostki pomocniczej ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej i od następstw nieszczęśliwych wypadków, zaistniałych w związku z wykonywaniem:

• zadań związanych z obowiązkami inkasenta oraz poborem podatków w drodze inkasa oraz
• realizacją umów, o których mowa w art. 48 ust. 1b (chodzi o opisane wyżej umowy związane z zarządzaniem i korzystaniem z mienia komunalnego zawierane przez np. sołtysów lub przewodniczących rad osiedli).

Z uzasadnienia do projektu ustawy wynika, iż: „zwłaszcza sołtysi, wykonując w terenie swoje zadania związane z doręczaniem dokumentów podatkowych, narażeni są na niebezpieczeństwo uszczerbku na zdrowiu, a w sytuacjach wypadków z tym związanych pozostają bez odszkodowania”.

W uzasadnieniu czytamy, że obecnie część gmin już ubezpiecza sołtysów, ale należy to ujednolicić w odniesieniu do całego kraju. Poza tym, w ocenie wnioskodawców przepisy ustawy o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach są w tym zakresie niewystarczające.

Zmiany w funduszu sołeckim: jak się zmieni procedura

Nowelizacja objęła również ustawę o funduszu sołeckim. Przypomnijmy, że przepisy u.f.s. są podstawą do podjęcia przez radę gminy uchwały w sprawie wyrażenia bądź niewyrażenia zgody na wyodrębnienie w budżecie gminy środków stanowiących fundusz sołecki. Ustawa o funduszu sołeckim określa szczegółowo sposób wyliczania środków przypadających na konkretne sołectwo. Warunkiem przyznania w danym roku budżetowym środków z funduszu jest złożenie przez sołectwo wniosku do wójta. Środki funduszu przeznacza się na realizację przedsięwzięć, które zgłoszone we wniosku sołectwa są zadaniami własnymi gminy, służą poprawie warunków życia mieszkańców i są zgodne ze strategią rozwoju gminy. Dodatkowo mogą być przeznaczone na pokrycie wydatków na działania zmierzające do usunięcia skutków klęski żywiołowej. Przeznaczenie środków z funduszu sołeckiego nie może być zatem całkowicie dowolne.

Ustawodawca nadał nowe brzmienie przepisom zawartym w art. 5 ust. 5–10 u.f.s., wprowadzając uproszczenie procedury ustalania funduszu sołeckiego w danym roku. Najważniejsze zmiany to:

► Możliwość odrzucenia wybranych zadań. Obecnie, jeżeli wniosek składany do wójta zawiera jakiekolwiek naruszenia wymogów ustawowych, w całości jest przez niego odrzucany. Na przykład, jeśli tylko jedno z trzech zadań było niezgodne z przepisami – wójt musi odrzucić cały wniosek. Po zmianie odrzucenie będzie mogło dotyczyć wyłącznie jednego z przedsięwzięć w nim zawartych.

► Wydłużony czas dla sołtysa. Wydłużono z 7 do 14 dni okres, w jakim sołtys jest zobowiązany przedstawić zmieniony wniosek albo przedsięwzięcie lub przedsięwzięcia ponownie uchwalone przez zebranie wiejskie. [ramka]

Pieniądze na przedsięwzięcia już nie tylko dla sołectw

Dodany art. 7a u.f.s. wskazuje, że rada gminy, która wyodrębniła w budżecie gminy środki stanowiące fundusz sołecki, może przeznaczyć w tym budżecie również środki na przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w innych niż sołectwo jednostkach pomocniczych (np. na osiedlach lub w dzielnicach).

Jak wynika z uzasadnienia do projektu ustawy, do tej pory fundusz sołecki dotyczył jedynie sołectw, co spotykało się „z krytyką lokalnych społeczności, gdyż formalny status jednostki pomocniczej nie powinien pozbawiać mieszkańców innych rodzajów jednostek pomocniczych możliwości partycypacji w redystrybucji dochodów gminy, na które składają się wpływy od wszystkich mieszkańców”. Wyodrębnienie środków dla innych jednostek pomocniczych, czyli np. osiedli, nie jest obowiązkowe. I w takim przypadku wydatki gminy nie podlegają częściowej refundacji z budżetu państwa, jak w przypadku funduszu sołeckiego.

Uwaga! W toku prac legislacyjnych nie uwzględniono pierwotnej propozycji zniesienia fakultatywności funduszu sołeckiego. Zrezygnowano też z pomysłu wprowadzenia zasady, że fundusz sołecki jest tworzony w każdej gminie, w której są wyodrębnione sołectwa, oraz nie zdecydowano się na podwyższenie refundacji jaka przysługuje gminom z tytułu wydatków na fundusz sołecki o 10 pkt proc. w każdej z kategorii gmin.

Podsumowanie

Zmiany wprowadzone w nowelizacji oceniamy jako potrzebne i wspierające ideę samorządności w JST:
► Wzmocnienie roli przewodniczących jednostek pomocniczych gminy z pewnością wspomoże radę gminy i wójta w zarządzaniu gminą.
► Uproszczenie procedur w zakresie funduszu sołeckiego ułatwi jednostkom pomocniczym realizowanie ich zadań.
► Możliwość powołania dwóch nowych organów doradczo-opiniodawczych – konwentu przewodniczących organów wykonawczych jednostek pomocniczych oraz rady młodzieży jednostek pomocniczych, których zadaniem będzie szeroko rozumiane wspieranie działań rady i wójta, przyczyni się do upowszechniania idei samorządowej wśród mieszkańców gminy. ©℗