Prof. Marcin Wiącek zwrócił się o pilne podjęcie prac nad zmianami w przepisach dotyczących kontroli operacyjnej i podsłuchów do ministrów sprawiedliwości, spraw wewnętrznych oraz koordynatora służb specjalnych. Jego zdaniem obecne regulacje są przestarzałe, nie spełniają standardów konstytucyjnych oraz europejskich, a co najważniejsze – nie chronią obywateli przed nadużyciami służb. Polskie prawo wciąż pozwala na inwigilację bez wiedzy obywatela, choć przeszło rok temu Europejski Trybunał Praw Człowieka zarzucił Polsce łamanie prawa w tym zakresie (sprawa nr 72038/17 i 25237/18).

Teraz na apel rzecznika odpowiedziało Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Podziela ono pogląd RPO, że w polskim prawie potrzebne są zmiany dotyczące nadzoru nad prowadzeniem kontroli operacyjnej. Jednocześnie ministerstwo podkreśla, że nowe przepisy nie mogą uniemożliwiać skutecznego działania służb uprawnionych do prowadzenia takich czynności i muszą być zgodne z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego. W związku z tym kierownictwo MSWiA znowelizowało już odpowiednie akty wykonawcze, a także rozpoczęło prace nad zmianą przepisów ustawowych w tym zakresie.

Nowe formularze wniosków

Resort spraw wewnętrznych poinformował, że pierwszy etap zmian objął rozporządzenia, które określają sposób dokumentowania kontroli operacyjnej w policji, Straży Granicznej, Służbie Ochrony Państwa oraz Biurze Nadzoru Wewnętrznego MSWiA. Przed zmianami służby miały obowiązek jedynie wskazania rodzaju prowadzonej kontroli, co ograniczało się do podania ogólnego typu czynności. Obecnie muszą określać nie tylko rodzaj stosowanego narzędzia, ale także jego funkcjonalność i zakres danych, które planują pozyskać. Ma to zapewnić sądom pełną wiedzę o charakterze i zakresie wniosku, co umożliwia rzetelną ocenę celowości i zasadności działań.

Wniosek musi określać cel kontroli operacyjnej oraz zawierać uzasadnienie, w którym opisuje się przestępstwo i okoliczności, które uzasadniają potrzebę zastosowania tego typu metod, w tym powody stwierdzonej bezskuteczności lub nieprzydatności innych środków. Należy również dołączyć załączniki, czyli materiały dowodowe lub dokumenty uzasadniające konieczność podjęcia kontroli operacyjnej wraz z pełnym uzasadnieniem i podstawami prawnymi.

Zmieniono również formularze wniosków, dzięki czemu sądy mogą lepiej niż wcześniej ocenić sens i proporcjonalność działań operacyjno-rozpoznawczych w odniesieniu do konkretnej osoby i sprawy. Każde zarządzenie o przeprowadzeniu kontroli musi zawierać dokładne informacje dotyczące podmiotu nią objętego, czasu jej trwania i rodzaju pozyskiwanych danych, a także opis przestępstwa, które jest jej przedmiotem, oraz okoliczności uzasadniających stosowanie tego środka.

Nowe regulacje uwzględniają także obowiązek ochrony tajemnic zawodowych i innych prawnie chronionych informacji. Wprowadzone zmiany mają chronić osoby objęte kontrolą oraz zapewnić, że materiały nieprzydatne w postępowaniu karnym są niezwłocznie niszczone.

Większy nadzór sądu

Ponadto do wykazu prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów wpisano projekt zmian ustaw dotyczących kontroli operacyjnej prowadzonej przez służby specjalne, o czym poinformował MSWiA koordynator służb specjalnych.

Projekt przyzna właściwym sądom dodatkowe uprawnienia nadzorcze. Zgodnie z projektem sąd będzie zobowiązany do uzasadniania postanowienia o zarządzeniu lub przedłużeniu kontroli operacyjnej. Co więcej, sąd będzie mógł uzyskać dostęp do wyników przeprowadzonej kontroli operacyjnej oraz do informacji o jej przebiegu.

Planowane zmiany przewidują ponadto, że sąd uzyska uprawnienie do wydania w każdym czasie postanowienia o przerwaniu stosowania kontroli operacyjnej. Organy prowadzące podsłuch będą zaś zobowiązane do informowania sądu o wydaniu i wykonaniu zarządzenia dotyczącego niszczenia materiałów z kontroli operacyjnej, które nie zawierają dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania karnego, dowodów mających znaczenie dla toczącego się postępowania, a także materiałów zawierających tajemnice prawnie chronione.

Ministerstwo przygotowało również analogiczne rozwiązania w odniesieniu do nadzorowanych przez nie służb (m.in. policji, Straży Granicznej).

Zebrane materiały pod kontrolą

Odnosząc się do postulatu RPO dotyczącego wprowadzenia efektywnego nadzoru nad materiałami pozyskanymi w wyniku niejawnej inwigilacji, MSWiA podkreśla, że są one zabezpieczone przed ingerencją i manipulacją, a dostęp do nich mają wyłącznie sąd i prokurator oraz osoby upoważnione przez właściwego komendanta. System zapewnia pełną rozliczalność działań użytkowników i uniemożliwia logowanie spoza wyznaczonych, akredytowanych lokalizacji. Dodatkowo wszyscy użytkownicy są zobowiązani do posiadania odpowiednich poświadczeń bezpieczeństwa oraz przeszkolenia w zakresie ochrony informacji niejawnych, co stanowi gwarancję ochrony materiałów i danych przed niewłaściwym wykorzystaniem.