Subskrybuj nas na Youtube
Jeśli nie będzie zawierało dokładnych informacji o szczególnych warunkach zatrudnienia, organ rentowy nie przyzna świadczenia. Wiążą go bowiem restrykcyjne przepisy.
Obowiązujące przepisy przewidują określone przywileje emerytalne dla osób wykonujących pracę w szczególnych warunkach. Aby z nich skorzystać, prawie zawsze muszą w określony sposób udowodnić wykonywanie takiej pracy.
Urodzeni po 31 grudnia 1948 r. po ukończeniu obniżonego wieku emerytalnego (na ogół 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn) mogą się ubiegać o wcześniejszą emeryturę, o ile do końca 1998 roku udowodnili odpowiednio długi okres takiej pracy (na ogół 15-letni) oraz wymagany staż ubezpieczeniowy (20 lat składkowych i nieskładkowych w przypadku kobiet oraz 25 lat tych okresów w przypadku mężczyzn).
Osoby, które nie spełniły tych wszystkich wymogów, ale do końca 2008 roku wykonywały pracę w szczególnych warunkach przez co najmniej 15 lat, przechodząc na emeryturę powszechną, mogą się ubiegać o ustalenie rekompensaty – dodatku do kapitału początkowego.
Ponadto od 1 stycznia 2009 r. osoby, które wykonywały przez określony czas pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, po ukończeniu obniżonego wieku emerytalnego mogą się ubiegać o przyznanie emerytury pomostowej. Dane dotyczące tej pracy pracodawcy muszą jednak regularnie sami przekazywać do ZUS, który zapisuje je na indywidualnych kontach pracowników. Dzięki temu zatrudnieni przy pracach szczególnych ubiegając się o pomostówkę, nie muszą już przedkładać żadnych dokumentów potwierdzających okresy takiej pracy. I w tym jednak przypadku, jeśli wykonywali przed 1 stycznia 2009 r. pracę w szczególnych warunkach wymienioną w starych wykazach i chcą, aby ZUS doliczył okres tej pracy do wymaganego stażu, muszą go w odpowiedni sposób udowodnić.
Co jest niezbędne
Przy ustalaniu uprawnień do wcześniejszej emerytury, a także prawa do rekompensaty, ZUS uwzględnia okresy pracy w szczególnych warunkach wymienionej w wykazie A lub B stanowiących załączniki do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (w tzw. starych wykazach prac). Okresy te, przypadające do 31 grudnia 2008 r., są również uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury pomostowej.
Okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach przy pracach wymienionych w starych wykazach powinny zostać udowodnione świadectwem pracy wystawionym pracownikowi przez pracodawcę po ustaniu zatrudnienia na podstawie posiadanej dokumentacji osobowej.
Zakres informacji o wykonywanej pracy w szczególnych warunkach, jakie pracodawca musi podać w świadectwie pracy, zależy od tego, czy był on zobowiązany do stosowania resortowych wykazów prac w szczególnych warunkach. Wykazy te zostały zamieszczone w zarządzeniach i uchwałach właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych lub związków spółdzielczych wydanych w porozumieniu z ministrem pracy, płac i spraw socjalnych dla podległych i nadzorowanych przez te podmioty zakładów pracy.
Pracodawcy, którzy nigdy nie stosowali wspomnianych wykazów prac, w wystawionym świadectwie pracy muszą powołać się wyłącznie na rodzaj pracy wykonywanej w szczególnych warunkach ściśle według wykazu, działu i pozycji ww. rozporządzenia. Z kolei pracodawcy, którzy zobowiązani byli do stosowania resortowych wykazów prac w szczególnych warunkach, w wystawionym świadectwie pracy muszą dodatkowo określić stanowisko pracy wymienione w wykazie, dziale, pozycji i punkcie odpowiedniego zarządzenia resortowego lub uchwały. Nazwa stanowiska pracy wykazana w świadectwie pracy powinna zawsze odpowiadać nazwie stanowiska pracy w szczególnych warunkach wymienionego w przepisach resortowych – pracodawca nie może posłużyć się nazwą podobną lub niepełną. [przykład]
Trzeba poszukać w archiwum
Osoby zatrudnione w zakładach pracy, które uległy następnie likwidacji, przekształceniu lub restrukturyzacji, mogą mieć problem z udowodnieniem okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Dla takich przypadków ZUS dopuszcza możliwość przedłożenia zaświadczenia wystawionego przez inne podmioty, tj.
w organ założycielski zlikwidowanego zakładu pracy, m.in. byłe Ministerstwo Gospodarki (z wyłączeniem wojewody),
w Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa lub Agencja Nieruchomości Rolnych,
w zakład pracy posiadający w swoim archiwum akta osobowe byłych pracowników, którzy odeszli z pracy w okresie przed rozpoczęciem procesu przekształceń własnościowych i restrukturyzacji, jeżeli z akt tych bezspornie wynika fakt wykonywania przez daną osobę pracy w szczególnych warunkach.
W przypadku gdy pracownik nie posiada świadectwa pracy potwierdzającego okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach i nie ma możliwości wystawienia zaświadczenia przez jeden z wymienionych podmiotów, pozostaje mu poszukać archiwum lub prywatnego przechowawcy, gdzie mogła zostać przekazana dokumentacja osobowa zlikwidowanego lub przekształconego pracodawcy. W razie odnalezienia takiego podmiotu nie należy jednak żądać od niego wystawienia zaświadczenia, gdyż nie zostanie ono uznane przez ZUS za wystarczający środek dowodowy. ZUS zaliczy natomiast okresy pracy w szczególnych warunkach na podstawie kserokopii dokumentacji osobowej sporządzonej i uwierzytelnionej przez archiwum lub prywatnego przechowawcę, o ile z dokumentacji tej wyraźnie wynika rodzaj, stanowisko, okres i wymiar wykonywanej pracy w szczególnych warunkach. Jeśli sam pracownik posiada inne niż świadectwo pracy dokumenty zawierające informację o stanowisku, na którym był zatrudniony (np. legitymacje ubezpieczeniowe, służbowe, umowy o pracę czy pisma skierowane przez zakład pracy do pracownika w czasie trwania zatrudnienia m.in. o powołaniu, mianowaniu, angażowaniu, zwolnieniu, wyróżnieniu, udzieleniu urlopu), powinien je również przedłożyć w ZUS. Ten oceni, czy na ich podstawie można stwierdzić, że pracownik wykonywał pracę w szczególnych warunkach.
Warto złożyć odwołanie
Jeśli na podstawie przedłożonej dokumentacji zastępczej nie można ustalić charakteru pracy bądź stanowiska pracy, przynależności resortowej zakładu pracy lub tego, czy praca w szczególnych warunkach wykonywana była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, ZUS odmawia uznania wskazanego okresu jako okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Taką samą decyzję ZUS wyda oczywiście również wtedy, gdy wnioskodawca nie przedłoży żadnych dokumentów potwierdzających okres wykonywania pracy szczególnej albo też świadectwo pracy nie spełnia wymogów formalnych, budzi wątpliwości bądź pozostaje w sprzeczności z innymi dokumentami, a nie istnieje podmiot, który wystawił to świadectwo i może je uzupełnić oraz wyjaśnić powyższe wątpliwości. Zawsze jednak od decyzji odmownej można złożyć odwołanie do sądu okręgowego, gdzie praca w szczególnych warunkach może być udowodniona również innymi środkami dowodowymi. Napiszemy o tym szerzej w jednym z kolejnych numerów dodatku Ubezpieczenia i Świadczenia.
PRZYKŁAD
Konieczne wskazanie stanowiska
Adam D. zamierza zgłosić wniosek o przyznanie wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach. Przez ponad 17 lat był zatrudniony w szczególnych warunkach przy pracy wymienionej w dziale VIII poz. 2 wykazu A rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. jako kierowca samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony. Zatrudnienie to wykonywał w prywatnej firmie transportowej, która nie stosuje i nigdy nie stosowała resortowego wykazu prac w szczególnych warunkach (tj. zarządzenia nr 64 ministra komunikacji z 29 czerwca 1983r. oraz późniejszych zarządzeń zmieniających). W świadectwie pracy, które pan Adam musi przedłożyć przy ubieganiu się o przyznanie wcześniejszej emerytury, powinno się znaleźć wskazanie zajmowanego przez pracownika stanowiska wraz z powołaniem się na dział VIII poz. 2 wykazu A rozporządzenia z 7 lutego 1983 r.
Podstawa prawna
Art. 32 i 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 748).
Par. 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8 poz. 43 ze zm.).
Art. 21–23 oraz 38 i 39 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. nr 237 poz. 1656 ze zm.).