Karta Nauczyciela od ponad 40 lat reguluje prawa pracownicze nauczycieli, gwarantując im szczególną ochronę zatrudnienia i liczne przywileje. Najprawdopodobniej 1 września 2025 roku wejdzie również nowelizacja Karty Nauczyciela, która wprowadza dodatkowe nagrody jubileuszowe, wyższe odprawy i zmiany w zasadach zatrudniania pedagogów.

Prawa pracownicze nauczycieli – co gwarantuje Karta Nauczyciela?

Prawo oświatowe a prawa i obowiązki nauczycieli

Zgodnie z art. 6 ustawy – Prawo oświatowe, nauczyciel ma obowiązek kierować się dobrem ucznia, troską o jego zdrowie, kształtowaniem postaw moralnych i obywatelskich, a także poszanowaniem jego godności osobistej. Jednocześnie zawód nauczyciela, oprócz licznych obowiązków, daje także określone prawa i przywileje. Regulacje te znajdują się przede wszystkim w Karcie Nauczyciela (Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 z późn. zm.), która od ponad 40 lat stanowi podstawę prawną statusu zawodowego nauczycieli.

Warunki pracy i wynagrodzenie nauczycieli

Karta Nauczyciela (art. 39 ust. 3) przewiduje wypłatę wynagrodzenia z góry w pierwszym dniu miesiąca. Ustawa określa również prawo do dnia wolnego w przypadku pracy w dniu ustawowo wolnym (art. 42c ust. 3). Nauczyciele z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności mają prawo do obniżenia pensum dydaktycznego (art. 42a ust. 1a). Ponadto ustawa daje możliwość pracy w czterodniowym tygodniu, jeśli wymaga tego organizacja zajęć lub doskonalenie zawodowe (art. 42c ust. 1).

Nawiązanie i rozwiązanie stosunku pracy nauczyciela

Przepisy Karty Nauczyciela zapewniają pedagogom szczególną ochronę stosunku pracy. Art. 11a ust. 1 przyznaje prawo do wystawienia legitymacji służbowej, a art. 12 ust. 2 – do swobody stosowania metod dydaktycznych i wychowawczych. Nauczyciele mianowani mogą zostać przeniesieni do innej szkoły na własny wniosek lub za zgodą (art. 18 ust. 1). W razie likwidacji szkoły przysługuje im odprawa (art. 20 ust. 1–2), a także możliwość przejścia w stan nieczynny (art. 20 ust. 5c). Zgodnie z art. 23 ust. 1 i 4 nauczyciele mogą rozwiązać stosunek pracy na wniosek lub w drodze porozumienia stron. Ustawa przewiduje także szczególne regulacje w przypadku długotrwałej choroby (art. 23 ust. 1 pkt 2).

Nauczyciele dostaną więcej pieniędzy. Wzrośnie nagroda jubileuszowa i odprawy. Nowela Karty nauczyciela podpisana przez prezydenta
Nauczyciele dostaną więcej pieniędzy. Wzrośnie nagroda jubileuszowa i odprawy. Nowela Karty nauczyciela podpisana przez prezydenta

Zobacz również

Ocena pracy i awans zawodowy nauczycieli

Art. 6a ust. 1 Karty Nauczyciela daje nauczycielowi prawo do oceny pracy na własny wniosek. Awans zawodowy reguluje m.in. art. 9d ust. 1, który umożliwia złożenie wniosku o staż na kolejny stopień awansu. W razie zmiany miejsca zatrudnienia nauczyciel ma prawo kontynuować staż w innej szkole (art. 9f ust. 2). W szczególnych przypadkach można odstąpić od procedur awansu – np. przy zatrudnieniu w trybie zastępstwa (art. 10 ust. 11).

Nagrody i odznaczenia w pracy nauczyciela

System nagród przewidziany w Karcie Nauczyciela ma na celu docenienie pracy pedagogów. Art. 41 ust. 1 przyznaje prawo do nagród jubileuszowych od 20 do 40 lat pracy (od 75% do 250% wynagrodzenia miesięcznego). Art. 48 gwarantuje dodatkowe wynagrodzenie roczne („trzynastkę”), a art. 49 ust. 1–2 przewiduje nagrody przyznawane przez dyrektora, kuratora i ministra. Dodatkowym wyróżnieniem jest Medal Komisji Edukacji Narodowej (art. 51 ust. 1–2).

Urlopy i uprawnienia socjalne nauczycieli

Nauczyciele mogą korzystać z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, także jako emeryci i renciści (art. 53 ust. 1–3a). Mają prawo do urlopu wypoczynkowego w okresie ferii (art. 64 ust. 1), a w razie jego niewykorzystania – do urlopu uzupełniającego do 8 tygodni (art. 66 ust. 1). Karta Nauczyciela przewiduje także urlop wychowawczy (art. 67e ust. 1) oraz dwa dni opieki nad dzieckiem do 14 roku życia z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Dodatkowo art. 68 ust. 1 gwarantuje urlop płatny dla dalszego kształcenia się.

Doskonalenie zawodowe i ochrona zdrowia nauczycieli

Prawo do finansowania doskonalenia zawodowego obejmuje szkolenia, studia podyplomowe i warsztaty (art. 70a ust. 1 i 3a). Nauczyciel może także liczyć na pomoc zdrowotną finansowaną przez organy prowadzące (art. 72 ust. 1 i 4). W przypadku problemów zdrowotnych przysługuje mu urlop dla poratowania zdrowia (art. 73 ust. 1). Dodatkowo, 14 października nauczyciele obchodzą Dzień Edukacji Narodowej – święto przewidziane w art. 74 ustawy.

Odpowiedzialność dyscyplinarna nauczycieli

Zgodnie z art. 78 ust. 1 nauczyciele mianowani i dyplomowani mogą być członkami komisji dyscyplinarnej. Obwiniony ma prawo do obrońcy (art. 85d ust. 1) i do odmowy składania wyjaśnień (art. 85g ust. 4). Art. 85s ust. 1–2 przewiduje zatarcie kary dyscyplinarnej i usunięcie orzeczenia z akt osobowych, a art. 85t ust. 5 – prawo odwołania się od decyzji o zawieszeniu w obowiązkach. Nauczyciel może także uzyskać informację o swoich danych w centralnym rejestrze orzeczeń dyscyplinarnych (art. 85x ust. 2).

Uprawnienia emerytalne nauczycieli

Art. 86 Karty Nauczyciela stanowi, że nauczyciele mają prawo do zaopatrzenia emerytalnego na zasadach ogólnych, z zaliczeniem do pracowników wykonujących pracę w szczególnym charakterze. Art. 87 ust. 2 przewiduje odprawę w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia dla nauczyciela przechodzącego na emeryturę po co najmniej 20 latach pracy. Ponadto zgodnie z ustawą z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U. z 2022 r. poz. 301) nauczyciele mogą skorzystać z wcześniejszych świadczeń kompensacyjnych.

Prawo rodzica do wyboru szkoły dla dziecka. Kto decyduje po rozwodzie?
Prawo rodzica do wyboru szkoły dla dziecka. Kto decyduje po rozwodzie?

Zobacz również

Zmiany w Karcie Nauczyciela – nowelizacja 2025

Nowe zasady urlopów i nagród jubileuszowych

Rząd przyjął nowelizację Karty Nauczyciela (lipiec 2025 r.), która rozszerza możliwość korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia przez nauczycieli, którym brakuje mniej niż rok do emerytury. Urlop ten będzie mógł być wykorzystywany wyłącznie na leczenie lub rehabilitację. Zmiany obejmują również wyższe nagrody jubileuszowe: od 1 stycznia 2026 r. za 40 lat pracy nauczyciel otrzyma 300% wynagrodzenia, a nowa nagroda za 45 lat pracy wyniesie aż 400%.

Wyższe odprawy i ujednolicenie pensum

Od 2026 r. odprawy emerytalne i rentowe zostaną zwiększone – po 20 latach pracy nauczyciel otrzyma sześciomiesięczne wynagrodzenie. Zmiana obejmie także osoby zatrudnione na mniej niż połowę etatu. Nowelizacja przewiduje też ujednolicenie pensum nauczycieli praktycznej nauki zawodu i teoretycznych przedmiotów zawodowych – od września 2026 r. będzie ono wynosić 18 godzin tygodniowo.

Deregulacje i kontrowersyjne zmiany w zatrudnianiu nauczycieli

Zatrudnianie specjalistów na umowach cywilnoprawnych

Nowe przepisy wprowadzają możliwość zatrudniania specjalistów (psychologów, pedagogów, logopedów) w placówkach niepublicznych na podstawie umów-zleceń czy kontraktów B2B. Od 1 września 2025 r. do 31 sierpnia 2027 r. będzie można powierzać im obowiązki w wymiarze do 9 godzin tygodniowo. Rząd argumentuje, że zwiększy to dostępność pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów, ale związkowcy krytykują „śmieciowy” charakter umów, informuje serwis edukacyjny Operon.

Zajęcia w przedszkolach z osobami bez kwalifikacji nauczycielskich

Projekt nowelizacji przewidywał możliwość prowadzenia zajęć w publicznych przedszkolach przez osoby nieposiadające kwalifikacji nauczycielskich, za zgodą kuratora oświaty. Propozycja spotkała się z negatywną oceną związków zawodowych, nauczycieli i rodziców. Ostatecznie projekt został wycofany z porządku obrad Sejmu i nie wiadomo, czy wróci do prac legislacyjnych.

Prezydent Nawrocki podpisał nowelizację w Karcie Nauczyciela

W czwartek 21 sierpnia 2025 r. prezydent Karol Nawrocki ogłosił, że podpisał nowelizację ustawy Karta nauczyciela. Jak podkreślił, dokument ten zyskał szeroki konsensus w parlamencie i zawiera rozwiązania, na które od dawna czekało środowisko nauczycielskie. Prezydent zaznaczył, że w proces przygotowania zmian aktywnie włączyły się związki zawodowe, co miało istotny wpływ na kształt ostatecznych regulacji.

Nowelizacja Karty nauczyciela ma wejść w życie wraz z rozpoczęciem roku szkolnego 2025/2026. Prezydent wyraził zadowolenie, że podpisane przepisy odpowiadają na realne potrzeby nauczycieli i są efektem współpracy między rządem, samorządami i przedstawicielami pracowników oświaty. Podkreślił, że nowe regulacje mają poprawić warunki pracy i wprowadzić rozwiązania oczekiwane przez środowisko edukacyjne.