Elementem zaliczenia studiów jest obrona pracy dyplomowej. Zainteresowany może zostać do niej niedopuszczony, jeśli np. napisał ją niesamodzielnie albo uzyska za nią ocenę niedostateczną. Ostateczną decyzję o dopuszczeniu do obrony podejmują władze uczelni np. dziekan czy wyznaczony prorektor.
Student ma prawo zakwestionować przedbieg egzaminu dyplomowego. Może również podważać ocenę. Uczelnie w regulaminach zastrzegają jednak, że odwołanie powinno dotyczyć tylko przyznania oceny negatywnej. Każdy inny wynik jest ostateczny.

Praca konieczna

Student, który chce uzyskać dyplom ukończenia studiów wyższych (licencjackich, inżynierskich czy magisterskich) musi spełnić następujące warunki:
● zdobyć określone w programie kształcenia efekty kształcenia (wiedzę, umiejętności i kompetencje społeczne) oraz wymaganą liczbę punktów ECTS,
● odbyć przewidziane w programie kształcenia praktyki,
● złożyć egzamin oraz pracę dyplomową.
Te obowiązki wynikają z rozporządzenia ministra nauki i szkolnictwa wyższego z 1 września 2011 r. w sprawie tytułów zawodowych nadawanych absolwentom studiów (Dz.U. nr 196, poz. 1167).
Zgodnie z tymi przepisami napisanie pracy jest konieczne do uzyskania dyplomu. Wyjątkiem są kierunki medyczne czy artystyczne (w tym ostatnim przypadku możliwe jest przedstawienie serii rysunków czy udział w przedstawieniu teatralnym).
Każda uczelnia ustala własne kryteria określające to, jakie wymogi powinna spełniać praca dyplomowa, aby mogła zostać zaliczona. Nie ma ogólnych wskazań co do np. liczby stron, zakresu tematyki itp.
Oprócz promotora ocenia ją recenzent. Może to być nauczyciel akademicki, ale przepisy dopuszczają też eksperta, który nie pracuje w szkole wyższej.
Jego opinia nie jest jednak ostateczna. W przypadku oceny negatywnej władze uczelni, np. dziekan czy prorektor, wyznaczają dodatkowego recenzenta lub powołują komisję, której zlecają dokonanie oceny zakwestionowanej pracy (ocena komisyjna). Jeśli uzna, że nie spełnia ona określonych kryteriów, student nie zostanie dopuszczony do obrony. Jednak będzie to ostatecznie decyzja dziekana, a nie powołanych recenzentów.

Plagiat dyskwalifikuje

Tak stanie się również, gdy uczelnia wykaże, że praca jest plagiatem. Szkoły wyższe powinny sprawdzać, czy została napisana samodzielnie. Tego wymaga od nich Polska Komisja Akredytacyjna, która kontroluje to, w jakim stopniu wydział zapewnia jakość kształcenia. Nie ma jednak określonych wytycznych, jak należy weryfikować to, czy student dopuścił się plagiatu.
Dziekanaty używają np. systemów informatycznych. Wskazują one, w jakim procencie praca korzysta z innych źródeł i czy podaje ich nazwy. Jest to oprogramowanie odpłatne i nie wszystkie uczelnie je posiadają. Nie ma w nich też pełnego zbioru publikacji. Na przykład zawiera prace magisterskie powstałe na uniwersytecie, który korzysta z systemu, ale nie ma w nim tych, które pisane są przez magistrantów innej uczelni. Dlatego niektóre szkoły wyższe rezygnują z programów antyplagiatowych. Uznają, że wystarczy np. weryfikacja przez promotora.

Druga szansa

Jeśli praca spełnia wymogi, promotor dopuszcza studenta do obrony i wyznacza jej termin. W przypadku uzyskania oceny niedostatecznej lub nieusprawiedliwionego nieprzystąpienia do egzaminu w wyznaczonym terminie student ma prawo do drugiego podejścia. Uczelnie wprowadzają także wytyczne dotyczące daty, w której może się ono odbyć. Na przykład powtórny egzamin nie może zostać wyznaczony wcześniej niż przed upływem jednego miesiąca i nie później niż po upływie trzech miesięcy od pierwszej próby. Jeżeli przy drugim podejściu studentowi również się nie powiedzie, władze uczelni podejmują decyzję o skreśleniu z listy studentów. Mogą też zezwolić na powtarzanie ostatniego semestru lub roku nauki.
Egzaminowany może nie zgodzić się z wynikiem obrony. Uczelnie zastrzegają najczęściej, że odwołanie przysługuje tylko od negatywnego wyniku albo może dotyczyć jedynie uchybień formalnych. Na jego złożenie zainteresowany ma 14 dni od pierwszego podejścia.
Po każdym egzaminie dyplomowym komisja, która brała w nim udział (najczęściej prorektor i recenzent) powinna sporządzić protokół. W nim zawarte są uwagi egzaminujących, zadawane pytania, sposób wyliczania oceny itd. Warto, aby student się z nim zapoznał, jeśli chce skutecznie odwoływać się od wyniku obrony.
Po egzaminie dyplomowym sporządzany jest protokół. Zawiera on sprawozdanie z przebiegu obrony, czyli m.in. zadawane pytania, ocenę odpowiedzi studenta czy informacje o składzie komisji

Bez definicji pracy dyplomowej

Obowiązujące przepisy nie określają, jakie wymogi powinna spełniać praca dyplomowa. Resort nauki planuje jednak wprowadzić jej definicję. Tak wynika z projektu założeń nowelizacji ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym. Oznacza to, że studenci będą musieli spełniać wytyczne, aby praca mogła być zaliczona przez uczelnię. Nowe kryteria mogą zacząć obowiązywać już od roku akademickiego 2014/2015.

Ile punktów trzeba zdobyć, aby ukończyć studia

Do zaliczenia studiów konieczne jest uzyskanie wymaganej programem studiów liczby punktów ECTS. Limit ten wnosi:

● co najmniej 180 punktów ECTS na studiach pierwszego stopnia (np. dyplom licencjata),

● co najmniej 90 punktów ECTS na studiach drugiego stopnia (dyplom magistra),

● 300 punktów ECTS na pięcioletnich jednolitych studiach magisterskich,

● 360 punktów ECTS na sześcioletnich studiach magisterskich.

Co trzeba zrobić, by przystąpić do obrony:

● praca dyplomowa musi uzyskać pozytywną opinię promotora,

● należy zdobyć wszystkie zaliczenia wymagane programem studiów,

● w dziekanacie trzeba złożyć indeks (jeśli tego wymaga uczelnia), podpisane oświadczenie dotyczące przestrzegania praw autorskich ora egzemplarz pracy dyplomowej wraz z wersją elektroniczną,

● trzeba uregulować wszelkie należności finansowe wobec wydziału.

Uwaga! Dopiero po spełnieniu tych warunków zostanie wyznaczony recenzent oraz termin obrony.

Jak przebiega egzamin dyplomowy:

● prezentacja pracy,

● przedstawienie opinii przygotowanych przez promotora i recenzenta,

● dyskusja,

● obrona pracy przez studenta,

● odpowiedzi studenta na pytania komisji, w celu sprawdzenia wiedzy z określonego kierunku studiów.

Ważne! Ostateczna ocena na dyplomie uwzględnia zazwyczaj średnią uzyskaną w trakcie całych studiów, ocenę z egzaminu dyplomowego oraz pracy dyplomowej.

PRZYKŁADY

1. Czy trzeba się obronić, aby mieć wyższe wykształcenie

Trzy lata temu ukończyłem studia. Zaliczyłem wszystkie egzaminy wymagane programem studiów, ale nie złożyłem pracy dyplomowej. Czy ukończenie nauki w szkole wyższej wystarczy, aby legitymować się wyższym wykształceniem?

Warunkiem uzyskania wyższego wykształcenia jest złożenie i obrona pracy dyplomowej. Samo ukończenie nauki, czyli zaliczenie wszystkich przedmiotów wymaganych programem studiów, nie wystarczy. Konieczne jest uzyskanie dyplomu (licencjata, inżyniera czy magistra). Potwierdza to orzeczenie wojewódzkiego sądu administracyjnego (II SA/Wa 100/08). Zgodnie z nim dopiero tytuł zawodowy zdobyty w szkole wyższej jest potwierdzeniem ukończenia studiów. Uzyskuje się go z dniem zdania egzaminu dyplomowego.

2. Czy pracodawca uzna zdobyte wykształcenie

Zamierzam podjąć zatrudnienie. Dowiedziałem się, że do lat pracy, od których zależy np. długość przysługującego urlopu, wlicza się okres kształcenia. Studiowałem w trybie pięcioletnich jednolitych studiów magisterskich. Zdałem wszystkie egzaminy. Nie obroniłem jednak do tej pory pracy magisterskiej. Czy pracodawca uzna wykształcenie jako wyższe?

Tylko ukończenie studiów pozwala uznać, że pracownik posiada wyższe wykształcenie. Aby je uzyskać, konieczne jest zdobycie tytułu zawodowego, czyli trzeba nie tylko zdać wszystkie egzaminy, ale także złożyć i obronić pracę dyplomową. Tylko osoby posiadające dyplom szkoły wyższej mogą mieć zaliczone 8 lat do stażu pracy. W innym przypadku wliczonych będzie miał ich cztery za ukończone np. liceum ogólnokształcące, pięć jeśli uczęszczał do technikum, lub sześć za ukończenie szkoły policealnej.

3. Czy recenzent może nie dopuścić do egzaminu

W trakcie przygotowywania promotor wysoko oceniał moją pracę licencjacką. Wyznaczony został termin obrony. Dowiedziałam się, że recenzent ma do niej wiele uwag. Czy mogę przystąpić do obrony?

Na uczelniach obowiązują różne procedury przystępowania do obrony pracy dyplomowej. Jeśli recenzent oceni ją negatywnie, dziekan może wyznaczyć inną osobę albo nawet komisję do zaopiniowania jej ponownie. Nawet jeśli druga ocena będzie negatywna, władze uczelni (np. dziekan) mogą dopuścić do obrony. W takim przypadku w jej trakcie student będzie miał szansę na wyjaśnienie wątpliwości recenzentów. Jeśli egzamin dyplomowy nie zostanie zaliczony, uczelnia powinna wyznaczyć drugi termin na obronę (np. w ciągu trzech miesięcy od pierwszego).

Warto jednak pamiętać, że sam fakt, iż recenzent ma wiele uwag do pracy nie musi oznaczyć, że wystawił z niej ocenę niedostateczną.

4. Czy uczelnia może żądać opłaty za egzamin

Podczas składania pracy magisterskiej do dziekanatu dowiedziałem się, że muszą uiścić opłatę. Czy szkoła wyższa może tego wymagać?

Zgodnie z prawem uczelnie nie mogą pobierać od studentów opłat m.in. za egzamin dyplomowy czy złożenie i ocenę pracy dyplomowej. Tak wynika z art. 99a ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 572 z późn. zm.). W katalogu opłat zakazanych znajdują się także: rejestracja na kolejny semestr lub rok studiów, egzamin poprawkowy czy komisyjny, wydanie dziennika praktyk zawodowych oraz suplementu do dyplomu.

Podstawa prawna

Art. 167 ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (t.j. Dz.U. z 2012 r., poz. 572 z późn. zm.).

Art. 1, pkt 112 ustawy z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 84, poz. 455 z późn. zm.).

Par. 5 rozporządzenia ministra nauki i szkolnictwa wyższego z 1 września 2011 r. w sprawie tytułów zawodowych nadawanych absolwentom studiów, warunków wydawania oraz niezbędnych elementów dyplomów ukończenia studiów i świadectw ukończenia studiów podyplomowych oraz wzoru suplementu do dyplomu (Dz.U. nr 196, poz. 1167).