Takie świadczenie nie przepada automatycznie na skutek formalnego rozstania. Jest jednak warunek: trzeba mieć prawo do alimentów. Dotyczy to również rozwodu
Uzyskanie prawa do renty rodzinnej przez wdowę bywa w praktyce częstym przedmiotem sporów z ZUS. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy wdowa nie zamieszkiwała ze zmarłym mężem pod jednym dachem. Warunki nabycia renty rodzinnej przez członków rodziny zmarłego określa ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z jej przepisami wdowa uzyska rentę, jeśli w chwili śmierci męża miała nie mniej niż 50 lat lub była niezdolna do pracy. Prawo do świadczenia może również otrzymać w sytuacji, gdy wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole - 18 lat. Renta będzie także należna, gdy wdowa opiekuje się uprawnionym do renty rodzinnej dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy. Renta rodzinna przyznana wdowie ze względu na osiągnięcie wieku 50 lat przysługuje dożywotnio. Natomiast prawo powstałe nie ze względu na wiek ustanie w przypadku: ustąpienia u wdowy niezdolności do pracy, zaprzestania wychowywania dzieci, ze względu na które otrzymała prawo świadczenia lub zaprzestania sprawowania pieczy nad dzieckiem.
Prawo do renty nabywa również wdowa, która ukończyła 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, o ile nastąpiło to nie później niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania jednej z osób na opisanych wyżej warunkach.
Rzeczywisty związek
Te warunki są wystarczające, gdy wdowa pozostawała ze zmarłym we wspólności małżeńskiej. Natomiast w odniesieniu do sytuacji, gdy mimo trwania małżeństwa nie pozostawała w takiej wspólności ze zmarłym, ustawodawca postawił w ustawie emerytalnej dodatkowy wymóg, by w chwili śmierci męża miała z jego strony prawo do alimentów ustalone wyrokiem lub ugodą sądową. W praktyce problematyczne bywa zwłaszcza określenie, co należy rozumieć po pojęciem wspólności małżeńskiej. Nierzadko bowiem ZUS kwestionuje jej istnienie w razie gdy małżonkowie mieli różne adresy zamieszkania. W orzecznictwie sądowym znaczenie tego pojęcia wykładane było jako rzeczywisty związek łączący oboje małżonków, obejmujący wspólne zamieszkiwanie i prowadzenie gospodarstwa, wspólne pożycie, wierność i pomoc we współdziałaniu dla dobra rodziny (por. wyrok Sądu Najwyższego z 6 marca 1997 r., sygn. akt II UKN 17/97). Problemu wspólności małżeńskiej dotyczyła także uchwała SN z 26 października 2006 r. (sygn. akt II UZP 3/06), w której stwierdza się, że warunkiem nabycia prawa do renty rodzinnej przez wdowę (wdowca) jest, poza spełnieniem przesłanek określonych w art. 70 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej, pozostawanie przez małżonków do śmierci jednego z nich w stanie faktycznej wspólności małżeńskiej. Ciężar dowodu spoczywa na organie rentowym. Zatem w razie sporu to ZUS winien wykazać brak tej okoliczności.
Różne adresy
Oddzielne zamieszkiwanie małżonków nie jest jednak równoznaczne z ustaniem wspólności małżeńskiej. Tak też wskazywano wielokrotnie w wyrokach SN, m.in. z 5 grudnia 2006 r. (sygn. akt II UK 8/06). Ponadto SN w wyroku z 17 kwietnia 2014 r. (sygn. akt I UK 391/13) stwierdził wyraźnie, że nawet konkubinat z inną kobietą nie wyłącza wspólności małżeńskiej. Można więc uznać, że w orzecznictwie sądowym liberalnie podchodzi się do zachowania wspólności małżeńskiej jako warunku uzyskania renty rodzinnej.
W razie orzeczenia
Inaczej jest jednak w sytuacji, gdy została orzeczona separacja małżonków. Zgodnie bowiem z art. 614 par. 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego - orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej. Istnieje zatem generalna zasada, że separacja wywołuje skutki takie jak rozwód, wyjątkiem natomiast jest to, że małżonkowie separowani nie mogą zawrzeć małżeństwa. Orzeczenie separacji powoduje również powstanie między nimi rozdzielności majątkowej.
Status małżonków separowanych nie różni się zatem w zasadzie od statusu małżonków rozwiedzionych. Wyklucza to więc prawo wdowy do renty rodzinnej na podstawie art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej, chyba że miała ona w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem sądowym lub ugodą sądową. Tak też wskazywał SN w wyroku z 9 sierpnia 2007 r. (sygn. akt I UK 67/07). Przesłanką uzasadniającą orzeczenie separacji jest bowiem zupełny rozkład pożycia pomiędzy małżonkami. Nie pozostawia to wątpliwości, że jej występowanie jest jednoznaczne z brakiem istnienia wspólności małżeńskiej.
Ważne
Zgodnie z przepisami ustawy wdowa uzyska rentę, jeśli w chwili śmierci męża miała nie mniej niż 50 lat lub była niezdolna do pracy
Podstawa prawna
Art. 70 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.).
Art. 54 par. 1 i art. 614 par. 1 ustawy z 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 ze zm.).
