Dodatkowe obciążenie pracownika może przesądzić o kwalifikacji nagłego zasłabnięcia jako wypadek przy pracy

Zakres uprawnień przysługujących w razie wypadku przy pracy określa ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (dalej: u.u.s.w.p.). Zawiera ona także definicję tego pojęcia. Zgodnie bowiem z art. 3 ust. 1 u.u.s.w.p. za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą. A zatem aby dane zdarzenie mogło zostać zakwalifikowane jako wypadek przy pracy, muszą zostać spełnione wszystkie cztery warunki:

• nagłość zdarzenia,
• przyczyna zewnętrzna tego zdarzenia,
• związek zdarzenia z pracą,
• powstanie urazu lub śmierć.

Przyczyna zewnętrzna

Nie ma ustawowej definicji przyczyny zewnętrznej wypadku. W praktyce przyjmuje się jednak, że za taką przyczynę można uznać każdy czynnik pochodzący spoza organizmu poszkodowanego, zdolny w istniejących warunkach wywołać szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym. Przyczyną zewnętrzną mogą być m.in. urazy powstałe wskutek działania maszyn, pojazdów czy innych osób, np. współpracowników. Taki czynnik wywołuje nagłe zdarzenie, które ma charakter losowy, a więc jest niespodziewane, nieplanowane i niezamierzone. Dlatego też przyczynie zewnętrznej przypisuje się także cechę nadzwyczajności w sensie jej nieprzewidywalności, która nie wynika z warunków pracy, ale powinna powstać wskutek zakłócenia procesu pracy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 23 marca 2021 r., sygn. akt III USK 89/21).

Ponadto za przyczynę zewnętrzną uznaje się również nadmierny wysiłek fizyczny (np. dźwignięcie znacznego ciężaru), który powoduje w czasie pracy uszkodzenie organu wewnętrznego pracownika dotkniętego schorzeniem samoistnym, jeżeli przyspieszył on lub pogorszył istniejący stan chorobowy. Takie stanowisko Sąd Najwyższy prezentował już w uchwale składu siedmiu sędziów z 11 lutego 1963 r. (sygn. akt III PO 15/62), wskazując, że gdy przyczyny wypadku mają charakter mieszany, do uznania zdarzenia za wypadek „wystarcza, gdy zostanie wykazane, że bez czynnika zewnętrznego nie doszłoby do szkodliwego skutku”.

Uwaga! Aby więc zakwalifikować dane zdarzenie jako wypadek przy pracy, konieczne jest ustalenie, że nastąpił on wskutek przyczyny zewnętrznej, nawet jeśli równocześnie współdziałały przyczyny wewnętrzne, takie jak samoistne schorzenia pracownika (np. miażdżyca lub choroba serca).

Przyczyna zewnętrzna nie musi być wyłączną przyczyną zdarzenia. Wystarczy, jeśli jest ona współprzyczyną wypadku, np. w sytuacji gdy oprócz czynników zewnętrznych do jego powstania przyczyniają się także czynniki tkwiące w organizmie pracownika.

Ważne! Zdarzenie wywołane wyłącznie przyczyną wewnętrzną, wynikającą ze stanu chorobowego poszkodowanego, nie jest wypadkiem przy pracy.

Zawał serca

Zawał mięśnia sercowego z medycznego punktu widzenia jest chorobą samoistną i wynika na ogół z procesów miażdżycowych. Co do zasady nie jest więc on skutkiem przyczyny zewnętrznej. W praktyce jednak wiele problemów wywołuje ocena, kiedy zaistnienie zawału można uznać za spowodowane takim czynnikiem. W orzecznictwie podkreśla się, że zawał serca może być kwalifikowany jako ryzyko ubezpieczenia wypadkowego tylko wtedy, gdy spełnia wszystkie ustawowo określone przesłanki prawne uznania za wypadek przy pracy, a więc – zgodnie z art. 3 ust. 1 u.u.s.w.p. – gdy stanowi zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną oraz pozostające w związku czasowym, miejscowym i funkcjonalnym z wykonywaniem pracy zawodowej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 21 maja 2025 r., sygn. akt I USK 85/24).

Uwaga! Nie można wykluczyć uznania zawału serca za wypadek przy pracy, jednak trzeba ustalić, że wystąpił on w związku z pracą i był skutkiem przyczyny zewnętrznej.

Nadmierny wysiłek fizyczny

Sąd Najwyższy w wielu orzeczeniach wskazywał, że jedynie nadmierny wysiłek fizyczny (stres fizyczny), nagromadzenie niekorzystnych bodźców psychicznych (stres psychiczny) lub nadmierne obciążenie umysłowe mogą zostać uznane za zewnętrzną przyczynę zawału mięśnia sercowego. Jednocześnie SN podkreślał, że sama typowa praca nie stanowi takiej przyczyny – dopiero nadzwyczajna sytuacja związana z jej wykonywaniem może pełnić rolę współdziałającego czynnika zewnętrznego. Z tego względu zawał mięśnia sercowego może być uznany za wypadek przy pracy, gdy wystąpił podczas wykonywania pracy przez pracownika dotkniętego schorzeniem samoistnym wskutek działania przyczyny zewnętrznej lub na skutek dodatkowych zdarzeń, które w okolicznościach sprawy można zakwalifikować jako współsprawcze przyczyny zewnętrzne (por. wyroki SN z: 21 czerwca 2016 r., sygn. akt I UK 236/15, 4 listopada 2014 r., sygn. akt III UK 32/14 oraz 4 kwietnia 2012 r., sygn. akt II UK 181/11).

W orzecznictwie prezentowany jest również pogląd, że zewnętrzną przyczyną zawału serca może być nawet wykonywanie pracy w normalnych warunkach, jeżeli – z uwagi na stan zdrowia pracownika – powodowała ona nadmierne obciążenie jego organizmu.

Przy ocenie tak rozumianej przyczyny bierze się pod uwagę cały okres, przez który praca nieodpowiadająca stanowi zdrowia pracownika była wykonywana, a nie tylko dzień wystąpienia zdarzenia. Takie stanowisko SN potwierdził w wyroku z 24 listopada 2020 r. (I UK 181/10).

Praca bez odpoczynku

Za przyczynę zewnętrzną wypadku uznaje się również nadmierne obciążenie pracownika pracą, np. zmuszenie go do wykonywania ciężkiej pracy w godzinach nadliczbowych, bez zapewnienia dostatecznego czasu na odpoczynek. Takie stanowisko zajął SN w wyroku z 1 grudnia 2000 r. (sygn. akt II UKN 107/00), stwierdzając, że: „praca świadczona przez kilka tygodni z ewidentnym naruszeniem przez pracodawcę przepisów o czasie pracy (po 70 godzin tygodniowo) stanowi przyczynę zewnętrzną doznanego przez pracownika śmiertelnego zawału serca, który w tych okolicznościach sprawy był wypadkiem przy pracy”. Oznacza to, że jeżeli zawał serca wystąpił w warunkach nadmiernego obciążenia pracownika pracą, a ustalone okoliczności potwierdzają, że to przeciążenie przyczyniło się do powstania zawału, pracownik ten może skutecznie dochodzić świadczeń z ubezpieczeń społecznych z tytułu wypadku przy pracy.

Ważne! Wykonywanie przez pracownika zwykłych czynności (związanych z normalnym wysiłkiem fizycznym, normalnymi przeżyciami psychicznymi) nie może być uznane za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy (por. postanowienie SN z 3 grudnia 2024 r., sygn. akt I USK 271/24).

Dowody na związek przyczynowy

Istnienia związku przyczynowego między rodzajem wykonywanej pracy i warunkami, w jakich jest ona świadczona, a gwałtownym pogorszeniem stanu zdrowia pracownika nie można domniemywać ani opierać na przypuszczeniach. Ustalenie takiego związku musi wynikać z materiału dowodowego sprawy, w szczególności opinii biegłych lekarzy odpowiednich specjalności.

Nadmierny wysiłek fizyczny lub silny stres towarzyszący pracy muszą zatem stanowić istotne ogniwo w łańcuchu przyczynowo-skutkowym, prowadzącym do gwałtownego pogorszenia stanu zdrowia pracownika.

Przykład