Subskrybuj nas na Youtube
Kodeks pracy, który reguluje wzajemne stosunki pracownika i pracodawcy, zakłada, że podwładny jest zobowiązany do stosowania się do poleceń przełożonego. Jako polecenia służbowe traktowane są przy tym nie tylko te odnoszące się do poszczególnych czynności wykonywanych przez pracownika, lecz także związane z ogólnymi obowiązkami pracowniczymi, w tym przykładowo polecenia wynikające z obowiązku dbałości o dobro pracodawcy i ochronę jego mienia. Za odmowę wykonania poleceń służbowych pracownik naraża się na negatywne konsekwencje, ze zwolnieniem dyscyplinarnym włącznie.
Jednak prawo przewiduje też przypadki, gdy zatrudniony może pracodawcy odmówić.
1. Kiedy polecenie jest sprzeczne z umową
Przede wszystkim, polecenia pracodawcy powinny być zgodne z rodzajem umówionej pracy i związane z jej wykonywaniem. Do wykonywania określonego rodzaju pracy na konkretnym stanowisku dana osoba zobowiązuje się podczas podpisywania umowy o pracę.
Pracownik może więc sprzeciwić się pracodawcy, jeżeli ten łamie ustalone zasady, na przykład powierza mu pracę niezgodną z kwalifikacjami zatrudnionego - dzieje się tak, gdy osobie pracującej na stanowisku głównego księgowego zleca się obowiązki związane z obsługą prawną pracodawcy.
Kiedy pracownik zapłaci za zniszczenie służbowego sprzętu>>
Istnieją jednak sytuacje, gdy pracodawca może zlecić pracownikowi pracę wykraczającą poza zakres jego obowiązków, są one jednak ściśle określone przez prawo. Dotyczy to dwóch przypadków:
- czasowego powierzenia pracownikowi innej pracy w razie uzasadnionych potrzeb pracodawcy na czas nieprzekraczający trzech miesięcy - nowa praca musi być przy tym zgodna z kwalifikacjami pracownika i nie prowadzić do obniżenia jego wynagrodzenia;
- przestoju - pracodawca może wtedy zobowiązać pracownika do świadczenia innej, odpowiedniej pracy.
2. Kiedy polecenie jest narusza zasady współżycia społecznego
Pracownik może odmówić wykonania polecenia pracodawcy także wtedy, gdy ten nadużywa swych uprawnień płynących z zasady podporządkowania pracownika i postępuje niezgodnie z zasadami współżycia społecznego.
Może się tak stać na przykład wtedy, gdy pracodawca zleca pracę w nadgodzinach stale tylko jednemu pracownikowi, zdając sobie sprawę z tego, że opiekuje się on ciężko chorym członkiem rodziny.
3. Kiedy polecenie jest bezprawne
Kolejnym przykładem, kiedy pracownik może, a nawet ma obowiązek sprzeciwić się pracodawcy, jest sytuacja, gdy takie polecenie narusza prawo.
Przepisy prawa wyraźnie określają granice podporządkowania pracownika - chodzi nie tylko o przepisy prawa pracy, ale również o inne regulacje prawne, w tym prawo karne. Pracownik powinien przy tym sam weryfikować, czy wydawane przez pracodawcę polecenia są zgodne z prawem. Przykładowo, jeśli pracodawca żąda od księgowej fałszowania dokumentów, ta powinna odmówić.
5 podstawowych praw, jakie przysługują pracownikowi w Polsce>>
Także kobieta w ciąży, której zleca się wykonanie pracy zabronionej w tym okresie - rodzaje takiej pracy wymienia Kodeks pracy, jest to między innymi praca w porze nocnej - ma prawo sprzeciwić się takiej decyzji.
4. Kiedy polecenie zagraża życiu i zdrowiu
Ponadto, jeśli warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, albo zagrażają innym osobom, pracownik jest uprawniony do tego, by odmówić wykonywania poleceń dotyczących świadczenia pracy. Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy należy bowiem do podstawowych obowiązków pracodawcy.
W takim wypadku pracownik może może oddalić się z miejsca zagrożenia i dopiero wtedy powiadomić o tym przełożonego. Na przykład osoba, która nie posiada uprawnień do obsługi wózków widłowych, może odmówić pracy na takim sprzęcie. Pracownik nie ponosi przy tym żadnych negatywnych konsekwencji swojego zachowania, w tym zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Zasady te nie dotyczą jednak pracownika, do którego obowiązków należy ratowanie ludzkiego życia lub mienia, w tym pracowników ochrony osób i mienia, ratowników czy funkcjonariuszy straży pożarnej.
5. Kiedy stan psychofizyczny nie pozwala wykonywać pracy
Odmówić wykonywania poleceń dotyczących świadczenia pracy może także pracownik, którego jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.
Chodzi jednak tylko o pracowników, które wykonują zajęcia wymienione w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz.U. nr 62, poz. 287) - zalicza się do nich między innymi pracę kierowców autobusów, motorniczych tramwajów czy kontrolerów ruchu lotniczego.
W tym wypadku pracownik może powstrzymać się wykonywania pracy dopiero po uprzednim zawiadomieniu o tym przełożonego. Zatrudnionemu nie należy się jednak wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy, ponieważ przyczyna przerwania pracy ma w tym wypadku charakter subiektywny.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141)