Każdej osobie zatrudnionej na umowie o pracę w Polsce przysługują pewne podstawowe uprawnienia, w tym wynagrodzenie w określonej wysokości czy możliwość skorzystania z urlopu wypoczynkowego. Za ich łamanie pracodawcy grozi kara grzywny, a w skrajanych przypadkach nawet kara ograniczenia wolności.

Kodeks pracy wyraźnie określa zakres obowiązków pracownika, ale przyznaje mu także szereg praw.

1. Tylko obowiązki wynikające z umowy

Podstawowym dokumentem regulującym wzajemny stosunek pracodawcy i pracownika jest umowa o pracę, a głównym prawem zatrudnionego jest prawo do wykonywania pracy zgodnie z warunkami określonymi w umowie o pracę, które nie mogą być mniej korzystne niż przepisy prawa pracy.

Rodzaj umowy zależy od ustaleń pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. Jakie umowy wyróżniamy w polskim prawie, przeczytasz tutaj>>

Aby umowa byłą ważna, powinna określać strony stosunku pracy oraz rodzaj umowy. Ponadto dokument powinien wskazywać warunki pracy i płacy, w tym rodzaj pracy, miejsce wykonywania pracy, wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy (ze wskazaniem składników wynagrodzenia), wymiar czasu pracy oraz termin rozpoczęcia pracy. Dokładnie co powinna zawierać umowa o pracę, przeczytasz tutaj>>

2. Godziwe wynagrodzenie za pracę

Wynagrodzenia, na jakie zgadza się pracownik w umowie o pracę, dokonuje się co najmniej raz w miesiącu, w stałym i ustalonym z góry terminie. Ponadto powinno być one ustalone na godziwym poziomie. Co to oznacza?

Przede wszystkim powinno być takiej wysokości, aby odpowiadało rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy. Pracodawca może przy tym dokonywać potrąceń z wynagrodzenia podwładnych tylko w granicach przewidzianych prawem - więcej o tym przeczytasz tutaj>>

Zasada godziwego wynagrodzenia obejmuje także taką wysokość wypłat, które zapewniają pracownikowi i jego rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej. Minimalne wynagrodzenia, jakie może otrzymywać w Polsce pracownik, jest ustalane ustawowo, a od w 2015 roku najniższe wynagrodzenia ma wzrosnąć z 1680 zł do 1750 zł. O tym, czy płaca minimalna jest w ogóle potrzebna, dowiesz się tutaj>>

Godziwe wynagrodzenie oznacza wreszcie także, że jeżeli dana osoba wykonuje pracę takiego samego rodzaju lub na takim samym stanowisku jak inny pracownik, to wynagrodzenie obydwojga w takich sytuacjach musi być równe.

3. Zakaz dyskryminacji

Niegodziwe wynagrodzenie może być bowiem uznane za dyskryminację. Tymczasem w Polsce obowiązuje zasada równości praw pracowniczych - każdy pracownik bez względu na płeć ma równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków.

Zasada równego traktowania w zatrudnieniu nakłada na pracodawcę obowiązek równego zatrudnienia wszystkich pracowników w zakresie:

  • nawiązania i rozwiązania stosunku pracy,
  • warunków zatrudnienia,
  • awansowania,
  • dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Zakaz dyskryminacji obowiązuje przy tym bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także bez względu na zatrudnienie na czas określony lub nie określony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy.

4. Prawo do wypoczynku

Do podstawowych praw pracownika zalicza się również prawo do wypoczynku, który gwarantują przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych.

Czas pracy to czas, kiedy pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy, zarówno w zakładzie pracy, jak i innym wyznaczonym przez firmę miejscu. Nie może on przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Łącznie z godzinami nadliczbowymi tygodniowo czas pracy nie może przekroczyć 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym.

Czy pracodawca może zmusić pracownika do wykorzystania zaległego urlopu>>

W każdym tygodniu pracownikowi przysługuje prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku na dobę. Ponadto każdy zatrudniony na umowę o pracę może skorzystać z corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego, który wynosi 20 dni (jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat) lub 26 dni (jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat).

Dniami wolnymi od pracy są też w Polsce wszystkie niedziele i szereg dni wolnych, w tym 3 maja (Święto Narodowe Trzeciego Maja) czy 11 listopada (Narodowe Święto Niepodległości).

5. Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

Każdy pracownik (niezależnie od umowy) ma również prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Pracodawca ponosi pełną odpowiedzialność za zapewnienie odpowiednich warunków bhp w zakładzie i ma obowiązek w szczególności:

  • organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki jej wykonywania;
  • zapewniać przestrzeganie w firmie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń;
  • zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy.

Wszystkie te zadania pracodawca powinien realizować stosując nowoczesne rozwiązania, czyli uwzględniające osiągnięcia nauki i techniki.