Z danych ZUS wynika, że tylko w pierwszej połowie 2017 roku Polacy spędzili 119 659 dni na chorobowym, co zmusiło Zakład do wypłaty świadczeń na sumę 9 127 286 tys. zł. Natomiast w całym roku 2016 suma liczby dni absencji chorobowej wyniosła 220 187, a wypłaty wyniosły 16 283 499 tys. zł.
Rosnąca ilość zwolnień lekarskich skłoniła ZUS do zwiększenia ilość kontroli zwolnienia lekarskiego. W 2016 r. roku ZUS przeprowadził łącznie 158 691 kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy, a od stycznia do października 2017 r. już 129 069 kontroli.
Co ZUS może kontrolować? ZUS może przeprowadzać kontrolę zwolnienia lekarskiego w dwóch zakresach. Pierwsza kontrola (prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy) ma charakter formalny - ZUS (lub pracodawca) może w ten sposób sprawdzić, czy zwolnienie wystawione zostało wydane zgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich oraz czy nie zostało sfałszowane. Zobacz, co grozi pracownikowi za przedstawienie fałszywego zwolnienia lekarskiego>>
Ponadto ZUS (lub pracodawca, który zatrudnia co najmniej 20 pracowników) może przeprowadzić kontrolę prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich, czyli sprawdzić, czy chory nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem i czy przestrzega zakazu nie wykonywania pracy zarobkowej.
ZUS przeprowadza kontrolę w miejscu zamieszkania pracownika, miejscu jego czasowego pobytu lub w drugim miejscu pracy pracownika albo w miejscu, w którym prowadzi on działalność gospodarczą.
Co jeśli ZUS nie zastanie pracownika podczas kontroli? Jeżeli kontroler ZUS nie zastanie pracownika podczas kontroli, sporządza protokół kontroli oraz pisemnie wzywa pracownika do złożenia wyjaśnień powodu jego nieobecności w miejscu wskazanym na zwolnieniu lekarskim. Na złożenie wyjaśnień chory ma 3 dni, a jeśli nie zrobi tego w wyznaczonym terminie, ZUS wysyła upomnienie i daje takiej osobie kolejne 7 dni na wytłumaczenie się z nieobecności.
Jako uzasadnienie nieobecności podczas kontroli pracownik może podać wizytę u lekarza, odbywanie rehabilitacji, wizytę w aptece czy robienie podstawowych zakupów zakupów żywnościowych, gdy nie ma innego członka rodziny, który mógłby ubezpieczonego wyręczyć.
Niedopuszczalna jest natomiast nieobecność kobiety w ciąży, która na zwolnieniu ma zapisane wskazanie lekarskie leżenia w łóżku. Nadużywanie zwolnień lekarskich przez ciężarne. Kiedy ZUS zabierze zasiłek lub podważy umowę>> Niedopuszczalny jest również wyjazd z dzieckiem na wakacje.
Zmiana miejsca pobytu chorego. Zresztą, w przypadku dłuższego wyjazdu poza miejsce pobytu, rodzic musi poinformować ZUS (lub pracodawcę) drogą pisemną, że w danym okresie obędzie przebywał pod innym adresem niż ten, który wskazany jest w zwolnieniu lekarskim.
Przy czym miejsce pobytu chorego w zwolnieniu lekarskim nie jest tożsame z zameldowaniem na pobyt stały lub czasowy. Jest to miejsce, gdzie faktycznie przebywa chory - dlatego adres podany na zaświadczeniu lekarskim ZUS ZLA nie musi pokrywać się za adresem zameldowania lub zamieszkania. Chory może bowiem podczas choroby przykładowo zamieszkać tymczasowo w miejscu, gdzie zostanie zapewniona mu odpowiednia opieka.
Kiedy chory straci zasiłek? Jeżeli jednak chory nie złoży wyjaśnień w wyznaczonych terminach, albo będą one niewiarygodne, uznaje się, że zwolnienie lekarskie jest wykorzystywane niezgodnie z jego celem.
Kontroler ZUS sporządza wtedy protokół, w którym musi podać, na czym polegało nieprawidłowe wykorzystywanie zaświadczenia lekarskiego prze pracownika. Protokół stanowi podstawę do pozbawienia prawa do zasiłku chorobowego za cały okres objęty zaświadczeniem ZUS ZLA, chyba że w tym pracownik czasie przebywał w szpitalu. Za okres hospitalizacji świadczenia się nie odbiera.
Ponadto nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego może zostać uznane za naruszenie obowiązków pracowniczych i skutkować wypowiedzeniem umowy, a nawet rozwiązaniem umowy w trybie dyscyplinarnym.