Prawo w sposób szczególny chroni kobiety w ciąży i młode matki, przyznając im szereg uprawnień w miejscu pracy, w tym zwolnienia od pracy na dziecko czy gwarancję zatrudnienia. Oto 5 praw, jakie ma kobieta w ciąży w miejscu pracy>> Jednak w przypadku nadużywania uprawnień przez ciężarną czy matkę, ZUS lub pracodawca może zostać zmuszony do odebrania zasiłku chorobowego czy nawet podważenia umowy o pracę.
Zwolnienie lekarskie zaraz po podpisaniu umowy. Nierzadko kobieta korzysta ze zwolnienia lekarskiego przez długi okres czasu - często do samego porodu, a zdarza się, że przedstawia zaświadczenie pracodawcy zaraz po podpisaniu umowy o pracę. Zasadniczo kobieta ma do tego prawo, ponieważ jeśli posiada ubezpieczenie chorobowe (obowiązkowe lub dobrowolne), może w czasie ciąży pobierać wynagrodzenie i zasiłek chorobowy dłużej niż pozostali pracownicy - okres zasiłkowy kobiet w ciąży wynosi 270 dni (z powodu choroby lub pobytu w szpitalu), a więc całe 9 miesięcy. W przypadku pozostałych pracowników jest to maksymalnie 182 dni. Więcej o zwolnieniu lekarskim kobiety w ciąży, przeczytasz tutaj>>
Pracodawca ma w takiej sytuacji małe pole manewru. Na pewno nie może wypowiedzieć umowy o prac kobiecie w ciąży, nawet jeśli wróci z zasiłku. Jest ona bowiem objęta ochroną przed zwolnieniem, chyba że została zatrudniona na okres próbny nieprzekraczający miesiąca.
Kontrola zwolnienia kobiety w ciąży. Natomiast pracodawca, który podejrzewa, że kobieta przedstawiła mu fałszywe lub nieprawidłowo wystawione zaświadczenie, może przeprowadzić kontrolę pod względem prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy. Co dokładnie ma zrobić pracodawca, jeśli zauważy nieprawidłowości, dowiesz się tutaj>>
Z kolei, jeśli zdaniem pracodawcy kobieta niewłaściwie wykorzystuje zwolnienie lekarskie lub pracuje pobierając jednocześnie zasiłek chorobowy, ma prawo przeprowadzić kontrolę prawidłowości wykorzystywania zwolnień. W przypadku, gdy pracodawca zgłasza do ubezpieczenia chorobowego mniej niż 20 ubezpieczonych, kontrolę przeprowadzi ZUS.
Za wykorzystanie zwolnienia od pracy niezgodnie z jego celem można uznać między innymi nieprzestrzeganie wskazań lekarskich dotyczących nakazu leżenia w łóżku czy podejmowanie niektórych prac domowych, prac w ogrodzie lub gospodarstwie rolnym. Dopuszczalne jest tylko wykonywanie zwykłych czynności życia codziennego, np. poruszanie się po mieszkaniu, udanie się na zabieg czy kontrolę lekarską. Co jeśli kontroler ZUS nie zastanie ciężarnej w domu?
Podczas zwolnienia lekarskiego zabronione jest również wykonywanie wszelkiego rodzaju pracy zarobkowej, także na podstawie umowie cywilnoprawnej. Nie liczy się, w jakim wymiarze praca jest wykonywana (pełny lub częściowy wymiar), czy znacznie obciąża organizm pracownika. Bez znaczenia jest także cel i motywacja samego zatrudnionego.
Kontrola zwolnienia na dziecko. Pracodawca może także skontrolować także matkę sprawującą osobistą opiekę nad chorym dzieckiem - to zwolnienie w pracy przysługuje rodzicom w wymiarze 60 dni, jeśli dziecko nie ukończyło jeszcze 14 lat, lub 14 dni na starszego wychowanka. Oprócz zwolnienia z pracy rodzic może też liczyć na zasiłek opiekuńczy z ZUS. Zobacz, jakie jeszcze inne zwolnienia na dziecko przysługują rodzicom w Polsce>>
W tym wypadku matka będzie wykorzystywała niewłaściwe zwolnienie, jeśli na przykład w tym samym czasie wyśle dziecko do przedszkola czy szkoły, albo odda je pod opiekę niani czy babci. Niedopuszczalny jest również wyjazd z dzieckiem na wakacje.
Podważenie umowy przez ZUS. ZUS może wreszcie podważyć umowę o pracę, nawet jeśli zostały dopełnione obowiązki formalne, a pracodawca opłacał należne składki na ubezpieczenia społeczne, jeśli nie wystąpiły cechy charakterystyczne dla stosunku pracy. Zakład stwierdzi nieważność kontraktu, jeśli uzna, iż umowa miała charakter pozorny lub że została zawarta w celu obejścia prawa lub jest ona niezgodna z zasadami współżycia społecznego.
W praktyce ZUS zakwestionuje umowę o pracę kobiety w ciąży, jeśli została zawarta tylko po to, aby otrzymać zasiłek macierzyński. ZUS może więc podważyć umowę zawartą z kobietą w ciąży w okresie bezpośrednio poprzedzającym termin porodu lub w okresie poprzedzającym stwierdzenie niezdolności do pracy z powodu dolegliwości ciążowych. Jak orzekł Sąd Najwyższy (wyrok z dnia 18 października 2005 r., II UK 43/05), cel zawarcia umowy o pracę w postaci osiągnięcia świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie jest sprzeczny z ustawą, ale nie może to oznaczać akceptacji dla nagannych i nieobojętnych społecznie zachowań oraz korzystania ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych, przy zawarciu umowy o pracę na krótki okres przed zajściem zdarzenia rodzącego uprawnienie do świadczenia (np. urodzeniem dziecka) i ustaleniu wysokiego wynagrodzenia w celu uzyskania świadczeń obliczonych od tej podstawy. Taka umowa o pracę jest nieważna jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
W przypadku, gdy ZUS uzna, że umowa była pozorna lub bezprawna, wyda decyzję o wyłączeniu zatrudnionego z ubezpieczeń społecznych, a w niektórych przypadkach zażąda zwrotu wypłaconych zasiłków wraz z odsetkami.