Jedynie zatrudnienie na etacie może być zaliczone do okresu wykonywania pracy w warunkach szczególnych. ZUS nie weźmie jej pod uwagę, gdy ubezpieczony był w tym czasie np. zleceniobiorcą.
Możliwość wcześniejszego uzyskania emerytury wynikającej z pracy w warunkach szczególnych przewiduje art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna).
Zgodnie z wykazem
Przy ustalaniu uprawnień do wcześniejszej emerytury za osoby zatrudnione w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (dalej: rozporządzenie). Wykazy te wydane przez właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze w porozumieniu z ministrem pracy, płac i spraw socjalnych ustalają stanowiska pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach.
Aby ustalić, czy dana osoba pracowała w warunkach szczególnych, należy sprawdzić, czy wykonywała pracę określoną w wykazach A i B rozporządzenia. Bez znaczenia jest, czy praca ta była wykonywana w sektorze państwowym, czy w prywatnym przedsiębiorstwie.
Pracownik może uzyskać prawo do wcześniejszej emerytury, jeśli ukończy 60 lat – mężczyzna, lub 55 lat – kobieta, ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn oraz co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Jednak w stosunku do niektórych grup zawodowych rozporządzenie przewiduje odmienne, jeszcze korzystniejsze dla pracowników, warunki nabycia prawa do emerytury. Dotyczy to np. osób wykonujących prace określone w wykazie B – przy przetwórstwie azbestu, przy produkcji ołowiu i kadmu, czy w hutnictwie. W praktyce ważny jest nie tylko wiek ubezpieczonego i staż pracy, ale także podstawa, na jakiej była wykonywana.
Tylko stosunek pracy
Z uprawnienia do wcześniejszej emerytury mogą skorzystać tylko byli pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych. Chodzi tu więc o osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy (najczęściej umowy o pracę). Dlatego też nie stanowi przesłanki do nabycia tego uprawnienia wykonywanie w przeszłości pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej, np. umowy o dzieło, umowy-zlecenia czy umowy agencyjnej.
Do okresów pracy w warunkach szczególnych nie można też zaliczyć okresów działalności gospodarczej. Zwracał na to uwagę Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 9 listopada 2015 r., sygn. akt III AUa 76/15, podnosząc, że praca w ramach stosunku pracy i wykonywanie działalności gospodarczej to dwa odrębne, niezależne od siebie tytuły podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu. Działalność gospodarcza jest zatem samodzielnym i odrębnym od pracy wykonywanej w ramach stosunków pracy tytułem ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, a w konsekwencji osobę, którą wykonuje działalność, należy traktować jako podmiot objęty tym innym oraz odrębnym od pracowniczego tytułem ubezpieczenia społecznego.
Skoro zatem nie ma wątpliwości, że prowadzący działalność gospodarczą nie jest pracownikiem, to jako osoba objęta ubezpieczeniem „niepracowniczym” nie może skorzystać z przywileju przejścia na emeryturę w niższym wieku emerytalnym, przejściowo zachowanym oraz wyraźnie skierowanym wyłącznie do ubezpieczonych pracowników z mocy art. 32 ustawy emerytalnej, który to przepis nie był nowelizowany w taki sposób, aby mogły skorzystać z niego inne kategorie ubezpieczonych niż pracownicy. [przykład]
Warto przy tym zaznaczyć, że zastosowanie tych przepisów tylko do pracowników nie jest sprzeczne z Konstytucją RP. Zwracał na to uwagę również Sąd Najwyższy w wyroku z 29 czerwca 2005 r., sygn. akt I UK 300/04, stwierdzając, że przejściowe utrzymanie przywilejów nabywania prawa do wcześniejszej emerytury wyłącznie przez pracowników na podstawie art. 32 ustawy emerytalnej nie narusza konstytucyjnych zasad równości i sprawiedliwości społecznej.
Członek rolniczej spółdzielni
Podobnie praca w charakterze członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie daje prawa do przejścia na emeryturę w wieku niższym niż podstawowy wiek emerytalny z uwagi na zatrudnienie w warunkach szczególnych.
Tak też wskazywały Sąd Najwyższy w wyroku z 25 stycznia 2005 r., sygn. akt I UK 142/04, oraz Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 18 listopada 2015 r., sygn. akt III AUa 968/15, stwierdzając, że okres wykonywania pracy w charakterze członka spółdzielni nie może być zaliczony do okresu, od którego zależy nabycie prawa do wcześniejszej emerytury. Prawa i obowiązki członków spółdzielni są uregulowane odmiennie od praw i obowiązków pracowników i oba te stosunki w zakresie regulacji prawnej nie są tożsame.
!Nie ma znaczenia, że ubezpieczony w ramach swojej firmy wykonywał dokładnie te same czynności, co gdy pracował na etacie.
PRZYKŁAD
Działalność gospodarcza nie da przywilejów
Pan Adam po ukończeniu 60 lat wystąpił z wnioskiem o emeryturę w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych. Dziesięć lat pracował w warunkach szczególnych jako kierowca samochodu ciężarowego, będąc zatrudnionym na etacie. Później kolejne sześć lat wykonywał tę samą pracę, ale już w ramach działalności gospodarczej.
ZUS odmówił mu jednak prawa do emerytury, wskazując, że nie można zaliczyć do okresu pracy w warunkach szczególnych okresu wykonywania działalności gospodarczej. Pan Adam skierował odwołanie do sądu, wnosząc o zmianę tej decyzji. Wskazywał, że w czasie prowadzenia działalności gospodarczej jeździł swoim samochodem ciężarowym, a tego rodzaju praca jest zaliczana do pracy w warunkach szczególnych. Sąd jednak oddalił jego odwołanie, wyjaśniając, że do okresu pracy w warunkach szczególnych można zaliczyć tylko pracę wykonywaną przez pracowników.
Podstawa prawna
Art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 748 ze zm.).
Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 ze zm.).
