W Polsce istnieje aż 19 grup pacjentów, którzy mają uprzywilejowany dostęp do usług medycznych finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Dzięki tym specjalnym przywilejom osoby należące do tych grup mogą liczyć na szybszy dostęp do leczenia i szerszy zakres wsparcia medycznego. Kto jest uprawniony do tych świadczeń oraz jakie korzyści im przysługują?
Dostęp do publicznej opieki zdrowotnej w Polsce jest regulowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), który zapewnia leczenie dla wszystkich ubezpieczonych obywateli. Jednak pewne grupy pacjentów mają przywileje, które pozwalają im na skorzystanie z opieki medycznej na preferencyjnych warunkach. Warto wiedzieć, kto i na jakich zasadach może liczyć na szybszy dostęp do świadczeń zdrowotnych lub specjalne formy wsparcia.
Leczenie na NFZ. Szczególne uprawnienia
Idea szczególnych uprawnień w leczeniu pojawiła się jako odpowiedź na potrzeby społeczne i zdrowotne specyficznych grup osób. Początki tych regulacji sięgają czasów, gdy ustawodawca dostrzegł konieczność wyrównywania szans w dostępie do świadczeń zdrowotnych dla osób w trudnej sytuacji życiowej.
Podstawą prawną dla szczególnych uprawnień jest Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Dodatkowo, różne rozporządzenia Ministra Zdrowia, takie jak te dotyczące świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia stomatologicznego oraz wykazu wyrobów medycznych, określają szczegóły związane z przyznawaniem i realizacją tych uprawnień.
Komu przysługują przywileje w leczeniu na NFZ? [LISTA]
Szczególne uprawnienia do świadczeń zdrowotnych na NFZ przysługują określonym grupom osób, które z powodu wieku, stanu zdrowia lub sytuacji życiowej wymagają specjalnego traktowania. Wśród tych grup znajdują się:
DzieciKobiety w ciąży i w okresie połoguOsoby o znacznym stopniu niepełnosprawnościOsoby powyżej 75. roku życiaOsoby chore na gruźlicęOsoby zakażone wirusem HIVOsoby uzależnione od alkoholu, środków odurzających i substancji psychoaktywnychZasłużeni honorowi dawcy krwiDawcy krwi, którzy oddali co najmniej 3 donacje krwi lub jej składników, w tym osocze po chorobie COVID-19Dawcy przeszczepuZasłużeni dawcy przeszczepuKombatanciInwalidzi wojenniInwalidzi wojskowiCywilne niewidome ofiary działań wojennychOsoby deportowane do pracy przymusowej oraz osadzone w obozach pracy przez III Rzeszę i ZSRROsoby represjonowaneDziałacze opozycji antykomunistycznej oraz osoby represjonowane z powodów politycznychMałżonkowie kombatantów, osób represjonowanych, inwalidów wojennych.
Jakie przywileje należą się wybranym grupom?
Niektóre grupy pacjentów mają szczególne uprawnienia do korzystania z opieki zdrowotnej i świadczeń w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia. Sprawdź, kto ma takie uprawnienia i w jakim zakresie. Oto lista uprawnionych wraz z przysługującymi im szczególnymi prawami.
Dzieci
Dzieci mają prawo do świadczeń opieki zdrowotnej, nawet jeśli nie zostały zgłoszone do ubezpieczenia zdrowotnego, o ile mają polskie obywatelstwo.
Dodatkowe uprawnienia dzieci obejmują:
Specjalne świadczenia dentystyczne oraz dostęp do dodatkowych materiałów stomatologicznych.Leczenie ortodontyczne wad zgryzu z zastosowaniem aparatów ortodontycznych zdejmowanych (do 12. roku życia).Bezpłatną kontrolę i naprawę aparatu ortodontycznego po zakończeniu leczenia (do 13. roku życia).Znieczulenie ogólne u dentysty oraz stosowanie materiałów światłoutwardzalnych (dla dzieci z niepełnosprawnością do ukończenia 16. roku życia, a w niektórych przypadkach do 18. roku życia).Dostęp do zestawów infuzyjnych do pomp insulinowych (zgodnie z zaleceniami lekarza, raz na miesiąc) przy leczeniu cukrzycy typu I lub III.Zwolnienie z opłat za wyżywienie i zakwaterowanie w szpitalach uzdrowiskowych oraz sanatoriach dla dzieci (bez ograniczeń wiekowych dla dzieci z niepełnosprawnością znaczną, a także dzieci uprawnionych do renty rodzinnej).
Dzieci z zaświadczeniem stwierdzającym ciężkie i nieodwracalne upośledzenie lub nieuleczalną chorobę mają prawo do świadczeń poza kolejnością.
Kobiety w ciąży i w okresie połogu
Kobiety w ciąży mają prawo do korzystania poza kolejnością z:
Świadczeń opieki zdrowotnej.Usług farmaceutycznych w aptekach.
Korzystanie poza kolejnością oznacza dostęp do świadczeń w dniu zgłoszenia, a jeśli to niemożliwe – w najbliższym możliwym terminie, ale bez konieczności oczekiwania na liście.
Dodatkowe prawa obejmują:
Korzystanie ze świadczeń zdrowotnych bez względu na status ubezpieczenia, jeśli kobieta posiada polskie obywatelstwo i mieszka w Polsce.Opiekę okołoporodową zgodną z najnowszymi standardami.Leczenie stomatologiczne i endodontyczne (kanałowe) wszystkich zębów.Darmowe leki oznaczone jako „C”, dostępne na podstawie recepty wystawionej przez lekarza lub położną.
Osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności
Osoby z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności mają prawo do:
Korzystania poza kolejnością z usług medycznych i farmaceutycznych.Dostępu do wyrobów medycznych do wysokości limitu finansowania.Otrzymania kolejnego zlecenia na wyrób medyczny, nawet przed upływem okresu użytkowania poprzedniego wyrobu.Korzystania z ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych bez skierowania.
Uprawnienia „poza kolejnością” oznaczają, że świadczenia powinny być dostępne w dniu zgłoszenia lub w najbliższym możliwym terminie, poza listą oczekujących.
Dokumenty potwierdzające uprawnienia
Aby potwierdzić uprawnienia, wymagane są odpowiednie dokumenty, takie jak dowód osobisty, zaświadczenie lekarskie, orzeczenie o niepełnosprawności, legitymacja, czy wyrok sądu w sprawie ubezpieczeń społecznych. Uprawnienia te są regulowane m.in. przez ustawę z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz inne akty prawne, takie jak ustawa „Za życiem” i rozporządzenia Ministra Zdrowia
Osoby powyżej 75. roku życia
Jeżeli masz ukończone 75 lat, przysługują Ci bezpłatne leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyroby medyczne wymienione w wykazie określonym w ustawie o refundacji.
Jakie leki są bezpłatne?
Bezpłatnie dostępne są leki znajdujące się w wykazie Ministerstwa Zdrowia. Są to leki, które na podstawie obowiązującego obwieszczenia refundacyjnego są wydawane pacjentom za odpłatnością ryczałtową 50% lub 30%. Leki te są stosowane w leczeniu chorób charakterystycznych dla wieku podeszłego. Lista bezpłatnych leków jest aktualizowana corocznie.
Kto może wystawić receptę?
Lekarz podstawowej opieki zdrowotnejPielęgniarka podstawowej opieki zdrowotnej uprawniona do wystawiania receptEmerytowany lekarz dowolnej specjalności, który zaprzestał wykonywania zawodu – może wystawić receptę dla siebie, małżonka, osoby pozostającej we wspólnym pożyciu, krewnych lub powinowatych w linii prostej, a także w linii bocznej do stopnia pokrewieństwa między dziećmi rodzeństwa.
Jeżeli specjalista uzna, że pacjent powinien otrzymać leki, które mogą być przepisane bezpłatnie przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, przekazuje lekarzowi POZ pisemną informację o zdiagnozowanej chorobie i zalecanym leczeniu. Lekarz POZ na tej podstawie może przepisać leki bezpłatnie. Specjalista może również przepisać leki refundowane na zasadach ogólnych.
Osoby chore na gruźlicę
Osoby z gruźlicą mają prawo do korzystania z ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych w ramach NFZ bez skierowania. W przypadku badań diagnostycznych lub rehabilitacji leczniczej zawsze wymagane jest skierowanie od lekarza NFZ.
Jakie dokumenty potwierdzają uprawnienia? Zaświadczenie lekarskie potwierdzające chorobę.
Osoby zakażone wirusem HIV
Osoby zakażone wirusem HIV mają prawo do korzystania z ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych w ramach NFZ bez skierowania. Jednakże, jak w przypadku gruźlicy, wymagane jest skierowanie od lekarza NFZ na badania diagnostyczne i rehabilitację leczniczą.
Jakie dokumenty potwierdzają uprawnienia? Zaświadczenie lekarskie potwierdzające chorobę.
Osoby uzależnione od alkoholu, środków odurzających i substancji psychoaktywnych
Osoby uzależnione mają prawo do korzystania z ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych w ramach NFZ bez skierowania, w zakresie lecznictwa odwykowego. Prawo to obejmuje również osoby współuzależnione, które są spokrewnione lub niespokrewnione z osobą uzależnioną, ale pozostają z nią we wspólnym gospodarstwie domowym lub są w związku emocjonalnym.
Jakie dokumenty potwierdzają uprawnienia? Zaświadczenie lekarskie potwierdzające uzależnienie.
Zasłużeni honorowi dawcy krwi
Jeżeli jesteś zasłużonym honorowym dawcą krwi, przysługują Ci następujące uprawnienia:
bezpłatny dostęp do leków uwzględnionych w odpowiednim wykazie,bezpłatny dostęp do leków stosowanych w związku z oddawaniem krwi, szpiku lub innych regenerujących się komórek, tkanek bądź narządów,możliwość korzystania poza kolejnością z usług opieki zdrowotnej oraz usług farmaceutycznych świadczonych w aptekach.
Dokumenty potwierdzające uprawnienia: Legitymacja Zasłużonego Honorowego Dawcy Krwi, wydana przez Zarząd Okręgowy Polskiego Czerwonego Krzyża i ważna bezterminowo.
Dawcy krwi, którzy oddali co najmniej 3 donacje krwi lub jej składników, w tym osocze po chorobie COVID-19
Jeżeli oddałeś co najmniej 3 donacje krwi lub jej składników, w tym osocze po przebytej chorobie COVID-19, w trakcie stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii, masz prawo do korzystania poza kolejnością z:
świadczeń opieki zdrowotnej,usług farmaceutycznych w aptekach.
Dokumenty potwierdzające uprawnienia: Zaświadczenie potwierdzające co najmniej 3 donacje, ważne przez 12 miesięcy od daty wystawienia. Od 1 lipca 2023 r. nowe zaświadczenia nie są już wydawane, ale wcześniejsze są ważne przez 12 miesięcy od daty wystawienia.
Dawcy przeszczepu
Jeżeli jesteś dawcą przeszczepu, masz dożywotnie prawo do korzystania poza kolejnością z ambulatoryjnych świadczeń opieki zdrowotnej. Przyjęcie następuje w dniu zgłoszenia, a jeśli to niemożliwe, maksymalnie w ciągu 7 dni roboczych.
Dokumenty potwierdzające uprawnienia: Legitymacja Dawcy Przeszczepu, wydana przez placówkę, która pobrała szpik lub inne regenerujące się komórki bądź tkanki, ważna bezterminowo.
Zasłużeni dawcy przeszczepu
Jeżeli jesteś zasłużonym dawcą przeszczepu, przysługują Ci następujące uprawnienia:
bezpłatny dostęp do leków objętych wykazem,bezpłatny dostęp do leków stosowanych w związku z oddawaniem krwi, szpiku lub innych regenerujących się komórek, tkanek albo narządów,możliwość korzystania poza kolejnością z opieki zdrowotnej oraz usług farmaceutycznych w aptekach,możliwość przeprowadzania badań monitorujących stan zdrowia co 12 miesięcy przez maksymalnie 10 lat od dnia pobrania narządu.
Dokumenty potwierdzające uprawnienia: Legitymacja Zasłużonego Dawcy Przeszczepu, wydana przez Ministra Zdrowia, ważna bezterminowo.
Kombatanci
Jako kombatant masz prawo do:
Korzystania z usług opieki zdrowotnej oraz farmaceutycznych w aptekach bez kolejki.Wizyt u specjalistów w ramach NFZ bez skierowania.
W przypadku badań diagnostycznych i rehabilitacji leczniczej wymagane jest skierowanie od lekarza NFZ.
Dokumenty potwierdzające uprawnienia: Zaświadczenie wydane przez Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych.
Inwalidzi wojenni
Jako inwalida wojenny masz prawo do:
Darmowych leków na receptę („Rp” i „Rpz”) oraz specjalnych środków żywieniowych.Bezpłatnych wyrobów medycznych na zlecenie uprawnionego personelu.Korzystania z usług opieki zdrowotnej i farmaceutycznych bez kolejki.Wizyt u specjalistów w ramach NFZ bez skierowania (z wyjątkiem badań diagnostycznych i rehabilitacji leczniczej).
Dokumenty potwierdzające uprawnienia: Książka inwalidy wojennego-wojskowego wydana przez ZUS (symbol Rw-51).
Inwalidzi wojskowi
Jako inwalida wojskowy masz prawo do:
Darmowych leków objętych wykazem.Bezpłatnych wyrobów medycznych na zlecenie lekarza, felczera, pielęgniarki lub położnej.Korzystania z opieki zdrowotnej i usług farmaceutycznych bez kolejki.Wizyt u specjalistów w ramach NFZ bez skierowania.
Dokumenty potwierdzające uprawnienia: Książka inwalidy wojennego-wojskowego wydana przez ZUS (symbol Rw-51).
Cywilne niewidome ofiary działań wojennych
Jako cywilna niewidoma ofiara działań wojennych masz prawo do:
Darmowych leków na receptę („Rp” i „Rpz”) oraz specjalnych środków żywieniowych.Bezpłatnych wyrobów medycznych na zlecenie uprawnionego personelu.Wizyt u specjalistów w ramach NFZ bez skierowania.
Dokumenty potwierdzające uprawnienia: Legitymacja cywilnej niewidomej ofiary działań wojennych wydana przez ZUS.
Osoby deportowane do pracy przymusowej oraz osadzone w obozach pracy przez III Rzeszę i ZSRR
Jeśli byłeś deportowany lub osadzony w obozie pracy przez III Rzeszę lub ZSRR, masz prawo do:
Korzystania z opieki zdrowotnej i usług farmaceutycznych bez kolejki.Wizyt u specjalistów w ramach NFZ bez skierowania.
Dokumenty potwierdzające uprawnienia: Legitymacja wydana przez Szefa Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych.
Osoby represjonowane
Jako osoba represjonowana masz prawo do:
Darmowych leków na receptę („Rp” i „Rpz”) oraz specjalnych środków żywieniowych.Bezpłatnych wyrobów medycznych na zlecenie uprawnionego personelu.Wizyt u specjalistów w ramach NFZ bez skierowania.
Dokumenty potwierdzające uprawnienia: Legitymacja osoby represjonowanej wydana przez ZUS (symbol Rw-52).
Działacze opozycji antykomunistycznej oraz osoby represjonowane z powodów politycznych
Jako działacz opozycji antykomunistycznej lub osoba represjonowana z powodów politycznych masz prawo do:
Wizyt u specjalistów w ramach NFZ bez skierowania.Korzystania z usług opieki zdrowotnej i farmaceutycznych bez kolejki.
Dokumenty potwierdzające uprawnienia: Legitymacja wydana przez Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych.
Małżonkowie kombatantów, osób represjonowanych, inwalidów wojennych
Jeśli jesteś małżonkiem inwalidy wojennego lub osoby represjonowanej pozostającym na jego wyłącznym utrzymaniu lub wdowcem/wdową po poległym żołnierzu, zmarłym inwalidzie wojennym lub osobie represjonowanej, uprawnionym do renty rodzinnej, to masz prawo do:
Darmowych leków na receptę („Rp” i „Rpz”) oraz specjalnych środków żywieniowych.
Dokumenty potwierdzające uprawnienia: Decyzja NFZ o ustaleniu prawa do świadczeń, książeczka małżonka wraz z zaświadczeniami oraz decyzja ZUS o przyznaniu renty rodzinnej.
Przywileje w leczeniu, które już nie istnieją
W przeszłości istniały pewne przywileje w dostępie do opieki zdrowotnej na NFZ, które z czasem zostały zniesione w ramach reform systemu ochrony zdrowia. Poniżej omawiamy kilka z nich:
Pierwszeństwo w dostępie do specjalistów dla niektórych grup zawodowych - Pracownicy niektórych branż, takich jak górnicy czy hutnicy, mieli kiedyś przywilej pierwszeństwa w dostępie do konsultacji u specjalistów. Było to uzasadnione specyfiką ich pracy i wyższym ryzykiem zdrowotnym. Przywilej ten został zniesiony w 2014 roku w wyniku nowelizacji ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Zniesienie tego przywileju miało na celu wyrównanie dostępu do świadczeń zdrowotnych dla wszystkich obywateli.Bezpłatne leki dla pewnych grup społecznych - W przeszłości, osoby powyżej określonego wieku, a także członkowie rodzin wielodzietnych mogli korzystać z bezpłatnych leków na receptę. Ten przywilej został wycofany w 2009 roku na mocy ustawy z dnia 1 września 2009 roku o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Decyzja ta była podyktowana potrzebą ograniczenia wydatków publicznych i lepszego ukierunkowania wsparcia.Skrócony czas oczekiwania na operacje dla pewnych grup pacjentów - Pacjenci cierpiący na choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca czy choroby układu krążenia, mieli prawo do szybszego dostępu do zabiegów operacyjnych. Ten przywilej został zniesiony w 2011 roku, co miało na celu zredukowanie kolejek oraz ujednolicenie systemu przydzielania terminów zabiegów. Zmiana ta miała na celu zapewnienie bardziej sprawiedliwego dostępu do opieki zdrowotnej.Dodatkowe świadczenia rehabilitacyjne dla pracowników szczególnie uciążliwych zawodów - Wcześniej, pracownicy zawodów uważanych za szczególnie uciążliwe mieli prawo do dodatkowych świadczeń rehabilitacyjnych, takich jak masaże, fizjoterapia czy turnusy rehabilitacyjne. Przywilej ten został zniesiony w 2015 roku w ramach reformy systemu ochrony zdrowia, mającej na celu ograniczenie wydatków publicznych oraz wprowadzenie bardziej zrównoważonego podejścia do przydzielania zasobów rehabilitacyjnych.
Szczególne uprawnienia do opieki zdrowotnej mają na celu wspieranie osób w trudnych sytuacjach życiowych lub zdrowotnych. Choć niektóre z tych przywilejów już nie obowiązują, to jednak wciąż wiele grup społecznych może liczyć na specjalne traktowanie w ramach NFZ. Znajomość swoich praw i uprawnień jest kluczowa, aby móc z nich skutecznie korzystać i zapewnić sobie odpowiednią opiekę zdrowotną.