Niechęć do poddawania dzieci szczepieniom zatacza już dość szerokie kręgi. Tymczasem jest to w Polsce obowiązkiem prawnym, od którego uwolnić mogą jedynie uzasadnione przeciwwskazania lekarskie. Odpowiedzialność za wypełnienie tego obowiązku wobec osób nieposiadających pełnej zdolności do czynności prawnych, ponosi ten, kto sprawuje nad tą osobą prawną pieczę, czyli w odniesieniu do dzieci – rodzice.
Ustawowy obowiązek szczepień ochronnych oznacza, że nie ma możliwości skorzystania z klauzuli sumienia, czyli prawa odmowy poddania dziecka świadczeniu zdrowotnemu ze względów światopoglądowych, bo to uprawnienie jest wyłączone, jeśli przepisy odrębne (w tym przypadku ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi) stanowią inaczej.
A jednak co roku kilka tysięcy dzieci nie podlega obowiązkowym szczepieniom, bo ich rodzice są temu przeciwni. Najczęściej decyzję tłumaczą obawami przed skutkami ubocznymi szczepionek. Rodzice obawiają się, że po podaniu szczepionki ich dziecko zachoruje np. na autyzm. Jednak związek tej choroby ze szczepieniami ochronnymi nie został udowodniony naukowo. Tymczasem coraz większa skłonność do nieszczepienia zagraża bezpieczeństwu epidemiologicznemu. Bo w końcu to dzięki szczepionkom udało się wyeliminować na przykład ospę lub chorobę Heinego-Medina. I chociaż istnieje ryzyko skutków ubocznych szczepionek, to jednak zagrożenie związane z powikłaniami chorób zakaźnych jest nieproporcjonalnie większe.
Zwolennicy szczepień podkreślają, że jest to jedna z najbezpieczniejszych metod podniesienia odporności organizmu – wywołuje pamięć immunologiczną. Oznacza to, że osoba, która zetknie się z mikrobem wywołującym chorobę, będzie na niego uodporniona. I nawet jeśli szczepienie nie uchroni od choroby, to jej przebieg będzie łagodniejszy i unikniemy ryzyka powikłań.
Przeciwnicy podkreślają natomiast, że szczepionki tylko pobudzają organizm do reakcji – a jeśli on nie zareaguje, szczepionka nie przyniesie efektu, a wręcz przeciwnie – może wywołać reakcje niepożądane: gorączkę, wysypkę, powiększenie węzłów chłonnych.
Ten dylemat za rodziców postanowiło rozwiązać państwo. W kalendarzu szczepień dla dzieci zapisane są szczepienia obowiązkowe (bezpłatne, wymienione w tabelce obok) oraz szczepienia zalecane. Te drugie leżą w sferze dowolności – poddanie im dzieci oddano decyzji (i finansowaniu) rodziców. Jeśli jednak unikać będą obowiązkowych – muszą się liczyć z interwencją instytucji państwowych i konsekwencjami takiego postępowania (patrz wypowiedź specjalisty).
Minister i lekarze obstają przy swoim. Arłukowicz: Lekarzom pomyliły się role
Minister i lekarze obstają przy swoim. Arłukowicz: Lekarzom pomyliły się role

Zobacz również

Powody odmowy szczepień według informacji przesłanych z PSSE z woj. mazowieckiego w sprawozdaniu z I półrocza 2014 r.

● 51 (2,4 proc.) – odrębności kulturowe, religijne lub etniczne,

● 90 (4,3 proc.) – wpływ środowisk propagujących medycynę alternatywną,

● 710 (33,5 proc.) – wpływ ruchów antyszczepionkowych,

● 49 (2,3 proc.) – wcześniejszy niepożądany odczyn poszczepienny u osoby zobowiązanej,

● 1220 (57,5 proc.) – inne, nieokreślone przyczyny.

Podstawa prawna

Art. 5 ust. 1, art. 17 ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 947). Rozporządzenie ministra zdrowia z 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz.U. nr 182, poz. 1086). Art. 15, art. 119 par. 1 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 2012 r. poz. 1015). Art. 572 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101). Komunikat głównego inspektora sanitarnego z 30 października 2014 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2015 (Dz.Urz. M.Z. z 2014 r. poz. 72).

PORADA EKSPERTA: Joanna Narożniak, Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Warszawie

Głównym celem postępowania wobec osób uchylających się od szczepienia dzieci jest uzyskanie ich świadomej zgody na dopełnienie tego obowiązku. Egzekwowanie na drodze prawnej ma miejsce dopiero po skonstatowaniu nieskuteczności działań edukacyjnych. Egzekucja przebiega wieloetapowo:

1 Działania lekarza

Postępowanie inicjuje lekarz prowadzący obowiązkowe szczepienia ochronne. Udziela on rodzicom pełnej informacji na temat szczepienia, wyjaśnia wątpliwości w oparciu o aktualną wiedzę, informuje ich o konsekwencjach medycznych i prawnych odmowy szczepienia. Jeśli nie uda się mu przekonać rodziców, musi pozyskać pisemne potwierdzenie sprzeciwu. Wtedy lekarz dołącza do przesyłanego do państwowego powiatowego inspektora sanitarnego kwartalnego sprawozdania z obowiązkowych szczepień ochronnych listę osób, które nie poddały się szczepieniom ochronnym.

2 Działania inspekcji sanitarnej

Państwowy powiatowy inspektor sanitarny wyjaśnia przyczyny uchylania się od obowiązku szczepień. Współpracuje przy tym z lekarzem i pielęgniarką, którzy prowadzą szczepienia, pielęgniarką środowiskową i ewentualnie instytucjami opieki społecznej. W przypadku rażących zaniedbań i uchylania się od szczepień PPIS może zawiadomić sąd opiekuńczy. Inspektor podejmuje ponowne działania edukacyjne – powiadamia na piśmie o obowiązku szczepień, powołując się na podstawy prawne (patrz ramka poniżej) i przekonuje o potrzebie szczepień (z uwzględnieniem informacji o ich skuteczności i bezpieczeństwie) oraz o możliwości wszczęcia postępowania egzekucyjnego w przypadku dalszego uchylania się od obowiązku. Jeśli i to nie skutkuje, powiatowy inspektor sanitarny wysyła, za pocztowym potwierdzeniem odbioru, upomnienie do obydwojga rodziców, zawierające wezwanie do wykonania obowiązku, z pouczeniem o skierowaniu sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego. Po upływie 7 dni od daty potwierdzenia odbioru PPIS przesyła do wojewody wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego oraz tytuł wykonawczy stosowany w egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym.

3 Działania wojewody

Postępowanie egzekucyjne prowadzi wojewoda. Może on nałożyć na osobę obowiązaną grzywnę w celu przymuszenia do wykonania ustawowego obowiązku szczepień. „Grzywna w celu przymuszenia” nie oznacza szczepień przymusowych, jest to środek stosowany w postępowaniu administracyjnym, który ma zmotywować rodzica do poddania jego dziecka wymaganym szczepieniom. Grzywna w celu przymuszenia może być nakładana kilkakrotnie w tej samej lub wyższej kwocie. Każdorazowo nie może przekraczać kwoty 10 000 zł, a grzywny nakładane wielokrotnie nie mogą łącznie przekroczyć 50 000 zł.