Rządowi trudno jest oddać wyrwane samorządom kompetencje [WYWIAD]

Większości kwestii, które podnosiliśmy – takich jak ustalanie cen wody, umożliwienie samorządom kształtowania sieci szkół – nie udało się zrealizować. Cały czas jesteśmy w tym samym miejscu. Słyszymy chociażby, że politykę cenową w zakresie dostaw wody nadal mają nadzorować Wody Polskie. Z pakietu decentralizacyjnego, obejmującego ponad 40 punktów, który złożyliśmy jeszcze w ubiegłym roku, procedowanych jest 12–15 zmian. Ale konkretnych decyzji nadal nie ma. Można więc mieć pewne zastrzeżenia. Ale najważniejsza zmiana, czyli reforma finansowania jednostek samorządu terytorialnego, która – żeby to wybrzmiało – musi być jeszcze przedyskutowana i poprawiana, została przeprowadzona. Nowy system finansowania samorządów funkcjonuje, ale cały czas czekamy i nie możemy się doczekać na dyskusję nad jego korektami.

Pełna ewaluacja ma być w 2026 r., po roku funkcjonowania nowej ustawy o dochodach JST, ale na bieżąco mieliśmy śledzić przede wszystkim sprawy związane z edukacją oraz zadaniami zleconymi, które powinny być finansowane przez budżet państwa w 100 proc., a tak nie jest. W tym pierwszym przypadku wiemy już, że zabraknie przynajmniej 17 mld zł. A to waży na całości lokalnych budżetów. Podczas ostatniego posiedzenia KWRiST rozmawialiśmy o wielu zmianach ustawowych w zakresie edukacji. Dotyczą one m.in. łączenia placówek. Nie został niestety zrealizowany nasz główny postulat dotyczący kształtowania sieci szkół. Chodzi o złagodzenie nadzoru kuratora nad tym procesem. Chcielibyśmy mieć do tego narzędzia, skoro finansujemy edukację. Związek Miast Polskich będzie pozytywnie opiniował te zmiany, ale z tym jednym zastrzeżeniem.

Takich działań są dziesiątki. Chociażby zmiany w oświacie, które proponujemy, nie generują żadnych kosztów, a wręcz przyniosłyby oszczędności samorządom i budżetowi państwa. Mówimy nie tylko o łączeniu szkół, lecz także wykorzystaniu placówek oświatowych, w których jest coraz mniej dzieci, na inne cele – np. dzienne domy seniora. Można lepiej wykorzystać szkoły w godzinach popołudniowych, kiedy nie ma zajęć. Ale to nie tylko edukacja. Od miesięcy słyszymy, że na ukończeniu są prace nad nową ustawą o Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, ale na razie jej nie ma. A my nie chcemy więcej pieniędzy, tylko lepiej wydatkować te, które mamy.

Dzisiaj mamy tak naprawdę tylko możliwość kształtowania polityki transportowej w ramach GZM. A nie możemy razem np. prowadzić gospodarki odpadami czy zarządzać szpitalami. Nawet wspólny zakup energii jest realizowany pewnego rodzaju bajpasem – wszyscy podpisujemy porozumienie z GZM, a powinna od początku robić to za nas metropolia. Jak wspomniałem – nie chodzi o dodatkowe pieniądze, a o generowanie oszczędności.

Podobnie jest w przypadku kuratorów. Dlaczego o likwidacji szkoły nie mogą decydować same samorządy, skoro biorą za to pełną odpowiedzialność? I muszą to uzgodnić z rodzicami w ramach wspólnoty samorządowej. Żaden mądry samorządowiec nie zrobi tego bez konsultacji i pełnego przekonania, że taka decyzja ma sens. Lokalne władze wiedzą najlepiej, czy jest to potrzebne, a kuratorzy powinni współuczestniczyć w całym procesie w formie opinii niewiążących. Dlaczego od dwóch lat nie możemy doprosić się tego, żeby o cenach za wodę decydowały ponownie rady gmin czy miast? To my wiemy, jakie są koszty. Nie ma też zagrożenia nieuzasadnionymi podwyżkami, bo te mogłyby się skończyć negatywnymi konsekwencjami ze strony mieszkańców. To pierwsze z brzegu przykłady.

Ale to rada miasta miałaby decydować o taryfach, a nie organ wykonawczy – wójt, burmistrz czy prezydent miasta. Radni są reprezentantami mieszkańców, którzy oceniają te decyzje i są najlepszymi bezpiecznikami.

W tym projekcie jest jeszcze jeden populistyczny element – taryfy progresywne. Trzeba zdać sobie sprawę, że ich wprowadzenie prawdopodobnie spowoduje wzrost cen. Ktoś będzie musiał zapłacić za tańszy pierwszy metr sześcienny i za obsługę nowego systemu. Tu też ministerstwo upiera się przy swoim stanowisku, chociaż co innego mówi branża wodociągowa i samorządy. Ten upór ma wymiar populistyczny.

Przede wszystkim to, o czym rozmawialiśmy na samym początku, czyli dochody samorządów, szczególnie finansowanie edukacji. Rząd pracuje nad budżetem na przyszły rok, więc czekamy na przekazanie wyliczeń dotyczących potrzeb edukacyjnych. Być może trzeba zmienić cały system i wprost wskazać, że np. 60 proc. kosztów ponosi państwo, a 40 proc. samorządy. Ostatnio pojawił się też rewolucyjny pomysł finansowania wynagrodzeń nauczycieli bezpośrednio z budżetu państwa. Kolejny temat to finansowanie zadań zleconych czy służby zdrowia. Czeka nas też dyskusja o mrożeniu cen ciepła na najbliższy sezon grzewczy. Jeśli ma być system ochrony dla mieszkańców, to pomoc musi być też przewidziana dla samorządów. Jako reprezentant województwa śląskiego będę też walczył o przyspieszenie prac nad wspomnianą ustawą metropolitalną. Chcemy też przedłużyć możliwość wydawania pieniędzy przewidzianych na ten rok w ramach Programu Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej – do połowy przyszłego roku. Dotacje mamy otrzymać do końca września, a kumulowanie wydatków w ostatnich trzech miesiącach na pewno podniesie ceny. Uważamy, że w kolejnych latach wydatki nie powinny być jednoroczne, a wieloletnie. Trudno wyobrazić sobie przeprowadzenie inwestycji polegającej np. na budowie schronu w 12 miesięcy. Jak widać tych spraw jest bardzo dużo i mam nadzieję, że będziemy je rozwiązywać. Rząd zapowiada ofensywę, więc liczymy, że będzie ona dotyczyła również problemów samorządów. ©℗