Do weryfikacji dotacji w placówkach oświatowych gminie nie wolno zatrudnić osób z zewnątrz

Czy kontrolę wydatkowania dotacji oświatowej oraz prawidłowości jej pobrania może – na podstawie upoważnienia wydanego przez wójta – przeprowadzić podmiot wyłoniony w przetargu? W ocenie Regionalnej Izby Obrachunkowej w Kielcach jest to wykluczone, gdyż nie ma podstawy prawnej do udzielenia takiego upoważnienia.

Gmina w pytaniu skierowanym do RIO wyjaśniała, że jej współpraca z osobą z zewnątrz odbywałaby się na podstawie zawartej umowy, po wcześniejszym przeprowadzeniu postępowania zgodnie z regulaminem zamówień publicznych. Z obserwacji wynika, że niektóre gminy zastanawiają się nad takim rozwiązaniem m.in. z uwagi na brak odpowiednich kadr. Pytanie jest o tyle zasadne, że w myśl art. 38 ust. 1 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych (dalej: u.f.z.o.) to organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, w drodze uchwały, ustala tryb udzielania i rozliczania dotacji oświatowych oraz tryb przeprowadzania kontroli prawidłowości ich pobrania i wykorzystania.

Jednak kielecka RIO w odpowiedzi z 31 grudnia 2024 r. (opublikowanej w połowie stycznia na stronie internetowej; znak WI.54.55.2024), jednoznacznie wskazała, że w jej ocenie nie ma podstaw prawnych do zlecania usług osobie z zewnątrz. Jednoznacznie oceniła, że z analizy przepisów wynika, że kontrolę przeprowadza organ dotujący, czyli właśnie gmina.

Kontrola placówek korzystających z dotacji

Według RIO wynika to m.in. z art. 36 ust. 1 u.f.z.o. Przypomnijmy, że w myśl tego przepisu organ dotujący może kontrolować prawidłowość pobrania i wykorzystania dotacji udzielonych zgodnie z art. 15–21 tej ustawy (chodzi tu o dotacje dla niesamorządowych przedszkoli, szkół i placówek prowadzących wczesne wspomaganie rozwoju dziecka), art. 25, art. 26 (przepisy te dotyczą dotacji dla niesamorządowych szkół publicznych), art. 28-31a (regulują one dotacje dla niepublicznych placówek wychowawczych) i art. 32 (mowa w nim o dotacjach dla innych niesamorządowych publicznych placówek oraz szkół niepublicznych).

Dodatkowo z ust. 2 art. 36 u.f.z.o. wynika, że osoby upoważnione do przeprowadzenia kontroli mają prawo wstępu do przedszkoli, innych form wychowania przedszkolnego, szkół i placówek oraz wglądu do prowadzonej przez nie dokumentacji organizacyjnej, finansowej i dokumentacji przebiegu nauczania w związku z przekazaną dotacją, a w przypadku szkół, o których mowa w art. 26 ust. 2 (niepublicznych szkół, w których nie jest realizowany obowiązek szkolny lub obowiązek nauki – przyp. red.) – także do wglądu do list obecności, o których mowa w art. 26 ust. 3 (chodzi tu o listy obecności w niepublicznych szkołach, w których nie jest realizowany obowiązek szkolny lub obowiązek nauki), oraz ich weryfikacji.

Nadto, zgodnie z ust. 3 omawianego przepisu, przedszkole, inna forma wychowania przedszkolnego, szkoła i placówka udostępnia dokumentację oraz listy obecności, o których mowa w art. 26 ust. 3, w terminie 14 dni od dnia zwrócenia się przez osobę upoważnioną do przeprowadzenia kontroli o udostępnienie tej dokumentacji.

Zadanie organu wykonawczego

RIO wskazała, że „organem dotującym” wskazanym w art. 36 ust. 1 u.f.z.o. jest gmina. Ponadto, Izba stwierdziła, że trzeba zwrócić uwagę na przepisy ustawy o samorządzie gminnym (dalej: u.s.g.), w tym przede wszystkim regulacje zawarte w jej art. 30 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 2. Z tych ostatnich przepisów wynika, że wójt wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa. Nadto, do zadań wójta należy w szczególności określanie sposobu wykonywania uchwał.

A zatem, jak wyjaśniła izba, na mocy art. 30 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 u.s.g. kompetencje w wykonaniu uchwały, której podjęcie uregulowane zostało w art. 38 ust. 1 u.f.z.o., ustawodawca przyznał organowi wykonawczemu gminy. „Skoro kontrolę przeprowadza organ dotujący, co wynika z art. 36 ust. 1 u.f.z.o., to brak jest podstaw do jej zlecania „osobie z zewnątrz”. Powierzenie czynności kontrolnych podmiotowi zewnętrznemu jest wykluczone z uwagi na brak podstawy prawnej do udzielenia mu upoważnienia” – wskazała w konkluzji RIO w Kielcach. Zastrzegła jednak, że jest to jedynie jej stanowisko, izba nie posiada uprawnień do dokonywania powszechnie obowiązującej wykładni przepisów prawa.

Orzecznictwo

Warto odnotować stanowisko zawarte w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku z 13 lutego 2024 r. (sygn. akt I SA/Gd 308/23). WSA podkreślił, że pobieranie środków publicznych wiąże się nierozerwalnie z poddaniem się trybowi kontroli rozliczenia i wydatkowania tych środków. „Ustawowym obowiązkiem organu dotującego w związku z tym jest nie tylko udzielenie dotacji publicznym i niepublicznym szkołom i przedszkolom na każdego ucznia, ale także dokonanie kontroli prawidłowości wydatkowania i rozliczenie tych dotacji. Nie jest akceptowalna sytuacja, w której jednostka nie miałaby możliwości lub miałaby utrudnioną możliwość skontrolowania prawidłowości wydatkowania przyznanych środków. Obowiązkiem bowiem kontrolowanego jest umożliwienie zbadania prawidłowości wydatkowania dotacji” – wskazał WSA.

Podsumowując: zarówno z przepisów, jak i orzecznictwa wynika, że podmiot dotujący, czyli np. miasto lub gmina, nie może stosować dowolnych metod kontroli. Kontrola ta musi być realizowana przez służby danej jednostki samorządowej, czyli przez pracowników urzędu miasta lub gminy. ©℗