Radni w jednej z gmin mają problemy ze swoimi włodarzami. Jeden od kilku miesięcy przebywa w areszcie, a drugi na długotrwałym zwolnieniu. Czy można wygasić mandat takim osobom?
Co do zasady nie jest to możliwe. Niezdolność do pracy z powodu choroby trwającej powyżej 30 dni czy też zastosowanie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta) tymczasowego aresztowania lub odbywanie przez niego kary pozbawienia wolności wymierzonej za przestępstwo nieumyślne, to tzw. przemijające przeszkody w wykonywaniu funkcji. Uregulowane one zostały w art. 28g ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 446).
Przemijająca przeszkoda oznacza przejęcie z mocy prawa zadań wójta przez jego zastępcę, a w gminach, w których powołano więcej niż jednego zastępcę – przez pierwszego zastępcę (tak orzekł np. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w wyroku z 21 czerwca 2010 r., sygn. akt IV SA/Gl 279/10). Po upływie przemijającej przeszkody włodarz wraca do piastowania mandatu. Czyli np. po zwolnieniu wójta z aresztu śledczego może on powrócić na zajmowane przed zastosowaniem tymczasowego aresztowania stanowisko. Zresztą tego rodzaje sytuacje zdarzały się w praktyce.
Zatem choć wskazane wyżej zdarzenia utrudniają zarządzanie gminą, nie powodują wygaśnięcia mandatu wójta. Pozbawienie urzędu następuje dopiero w razie utraty prawa wybieralności lub braku tego prawa w dniu wyborów. Zgodnie z art. 11 par. 2 kodeksu wyborczego nie ma go m.in. osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe.
Wygaśnięcie mandatu może też się odbyć w drodze referendum gminnego. Wskazać należy ponadto, iż w przypadku zastosowania w stosunku do wójta gminy tymczasowego aresztowania, jego stosunek pracy ulega zawieszeniu z mocy prawa (art. 35 ustawy o pracownikach samorządowych). W tym okresie zawieszony włodarz otrzymuje wynagrodzenie w wysokości połowy wynagrodzenia przysługującego mu do dnia tymczasowego aresztowania.
Podobnie rzecz się ma z niezdolnością do pracy z powodu choroby trwającej powyżej 30 dni. Dopiero orzeczenie niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji w trybie określonym w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych spowoduje wygaśnięcie mandatu, jednak pod warunkiem, że niezdolność obejmie okres co najmniej do końca kadencji.