Włodarze gmin nie mogą pełnić określonych funkcji ani prowadzić działalności gospodarczej. Inaczej stracą mandat.
Wybrani w listopadowych wyborach samorządowych wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast mają ustawowy zakaz łączenia tego stanowiska z wykonywaniem funkcji lub prowadzeniem firmy, określonych w odrębnych przepisach. Muszą zrezygnować z takich wcześniejszych zobowiązań w terminie 3 miesięcy od dnia złożenia ślubowania.
Ustawa o samorządzie gminnym wyłącza możliwość łączenia funkcji kierownika jednostki samorządu terytorialnego ze stanowiskiem wójta lub jego zastępcy w innej gminie, członkostwem w organach JST, zatrudnieniem w administracji rządowej oraz mandatem posła lub senatora. Naruszenie tych zakazów powoduje wygaśnięcie mandatu, które stwierdza komisarz wyborczy w ciągu 14 dni od momentu wystąpienia przyczyny. Postanowienie jest ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urzędowym oraz podawane do publicznej wiadomości w Biuletynie Informacji Publicznej.
Z dala od biznesu
Dalsze zakazy przewiduje ustawa o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, znana też jako ustawa antykorupcyjna. Wójt nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej spółki prawa handlowego i spółdzielni ani wchodzić w skład zarządu fundacji prowadzącej działalność gospodarczą. Wykluczone jest zatrudnienie lub wykonywanie innych zajęć w spółkach prawa handlowego, które mogłyby wywołać podejrzenie o stronniczość lub interesowność.
Wójt nie może też posiadać w takich spółkach więcej niż 10 proc. akcji lub udziałów przedstawiających więcej niż 10 proc. kapitału zakładowego. Zbycie udziałów w spółce z o.o., dokonane wprawdzie w ustawowym terminie 3 miesięcy, ale w zwykłej formie pisemnej, nie wywołuje skutków prawnych, nawet mimo późniejszego (po upływie 3-miesięcznego terminu) notarialnego potwierdzenia podpisów. Powoduje to w konsekwencji naruszenie ustawowego zakazu (por. wyrok WSA w Poznaniu z 15 stycznia 2014 r., sygn. akt II SA/Po 1080/13).
Kierownik jednostki nie może także prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub z innymi osobami, zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem albo pełnomocnikiem w jej prowadzeniu. Zakaz ten należy interpretować szeroko. Jak wynika z orzecznictwa, obejmuje on także np. pełnienie funkcji członka zarządu stowarzyszenia klubu sportowego uzyskującego dochody z prowadzonej działalności, nawet mimo faktu przeznaczania ich na cele statutowe (por. wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 26 stycznia 2011 r., sygn. akt II SA/Go 161/10). Dotyczy zarówno samodzielnego zarządzania, jak też w ramach organu kolegialnego, odpłatnie i nieodpłatnie (por. wyrok NSA w Łodzi z 12 maja 1994 r., sygn. akt SA/Łd 365/93). Zakaz prowadzenia działalności nie obejmuje natomiast działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, w formie i zakresie gospodarstwa rodzinnego.
Podwójna kara
Wybór lub powołanie wójta do władz spółki, spółdzielni lub fundacji z naruszeniem ustawowego zakazu powoduje zastosowanie podwójnej sankcji. Po pierwsze czynność ta jest z mocy prawa nieważna i nie podlega wpisaniu do rejestru. Po drugie naruszenie zakazów powoduje wygaśnięcie mandatu wójta. Zastosowanie pierwszej z wymienionych sankcji z wyłączeniem drugiej prowadziłoby do zatwierdzania z mocy prawa niewłaściwych zachowań bez żadnych konsekwencji prawnych. Tym samym nieważność wyboru wójta do rady nadzorczej i wykreślenie z mocy prawa z rejestru nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu wygaśnięcia mandatu (por. wyrok WSA w Opolu z 6 czerwca 2005 r., sygn. akt II SA/Op 107/05).
Wygaśnięcie mandatu wójta następuje, jeśli wystąpią łącznie utrata prawa wybieralności lub brak tego prawa w dniu wyborów oraz stwierdzenie wygaśnięcie mandatu przez radę w drodze uchwały (por. wyrok WSA w Warszawie z 29 kwietnia 2014 r., sygn. akt II SA/Wa 366/14), w przypadkach gdy kompetencja należy do niej (odmowa złożenie ślubowania, niezłożenie w terminie oświadczenia majątkowego, naruszenie zakazów łączenia stanowiska z wykonywaniem funkcji lub prowadzeniem działalności gospodarczej). Jeśli radni odmówią stwierdzenia wygaśnięcia mandatu, rodzi to obowiązki po stronie wojewody, który wzywa organ do podjęcia uchwały. Wobec bezskutecznego upływu 30-dniowego terminu wojewoda wydaje zarządzenie zastępcze, powiadamiając uprzednio ministra właściwego do spraw administracji publicznej.
Podstawa prawna
Ustawa z 31 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. z 2011 r. nr 21, poz. 112 ze zm.) – art. 492 par. 1, 2, 2a, 4, 5.
Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 594 ze zm.) – art. 27, art. 98a ust. 1 i ust. 2.
Ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 216, poz. 1584 ze zm.).