Osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę może zostać ukarana przez pracodawcę wyłącznie jedną z kar wymienionych w kodeksie pracy. Bezprawne są więc na przykład wpisy do akt osobowych, publiczne piętnowanie winnego pracownika w firmie czy odebranie podwładnemu możliwości udziału w wyjeździe integracyjnym.
Jakie kary pracodawca może wymierzyć pracownikowi? Pracodawca ma więc prawo ukarać pracownika jedną z trzech rodzajów kar porządkowych, czyli upomnieniem, naganą lub kara pieniężną. Jakie są dokładne zasady wymierzania tych kar, dowiesz się tutaj>> W ostateczności, jeśli pracownik dopuści się ciężkiego naruszenia obowiązków, może nawet zostać zwolniony dyscyplinarnie. Na jakich zasadach szef może wręczyć podwładnemu dyscyplinarkę, dowiesz się tutaj>>
W jakich przypadkach pracodawca może więc ukarać pracownika?
1. Spóźnienia do pracy
Upomnienie lub naganę pracownik może otrzymać, jeśli nie przestrzega ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy - czyli nieprawidłowo wykonuje polecenia wydane przez przełożonych albo spóźnia się do pracy.
Pracownik powinien bowiem punktualnie rozpoczynać pracę, i jednocześnie opuszczać w firmę o wcześniej ustalonej godzinie. Jak usprawiedliwić nieobecność w pracy, dowiesz się tutaj>> Na osobę, która regularnie nie przestrzega zakładowego czasu pracy, pracodawca może nałożyć karę - początkowo jest to obniżka wynagrodzenia lub obowiązek odpracowania opuszczonych godzin pracy. Dopiero jeśli zatrudniony nie przestrzega przyjętego sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy, grozi kara porządkowa (kara upomnienia lub kara nagany) lub kara pieniężna.
Kara upomnienia lub nagany może spotkać także pracownika, który nie przestrzega przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy - na przykład systematyczne zapomina karty wejściowej lub wychodzi w sprawach prywatnych bez uzyskania zgody przełożonego. Tymczasem prawo większości pracowników gwarantuje tylko prawo do 15-minutowej przerwy w pracy. Natomiast na dodatkowy czas wolny w ciągu dnia mogą liczyć między innymi młodociani, niepełnosprawni oraz kobiety karmiące piersią. Kiedy dokładnie możesz bezkarnie przestać pracować, dowiesz się tutaj>>
2. Niewłaściwe usprawiedliwianie nieobecności w pracy
Nagany lub upomnienia może się spodziewać również pracownik, który nie przestrzega przyjętego w pracy sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy - na przykład nieterminowo doręczył zwolnienie lekarskie.
Pracownik ma bowiem 7 dni na dostarczenie pracodawcy zwolnienia lekarskiego - pracownik nie musi tego robić osobiście, a jeśli prześle je pocztą, za datę dostarczenia dokumentu przyjmuje się datę stempla pocztowego.
Poza karą od pracodawcy zatrudnionemu grozi w tym wypadku obniżka zasiłku chorobowego o 25 proc. począwszy od 8. dnia orzeczonej niezdolności do pracy do dnia dostarczenia zaświadczenia lekarskiego. Kiedy zasiłek chorobowy nie zostanie obniżony, dowiesz się tutaj>>
3. Pracownik nie przestrzega przepisów bhp
Kara porządkowa - także finansowa - spotka też pracownika, który nie przestrzega przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Do podstawowych obowiązków osoby zatrudnionej należy bowiem:
- znajomość przepisów bhp, udział w szkoleniach, poddawanie się egzaminom;
- wykonywanie pracę zgodnie tymi przepisami - pracownik powinien między innymi dbać o porządek w miejscu pracy i stan maszyn i stosować odpowiednią odzież - oraz stosowanie się do poleceń i wskazówek przełożonych z zakresu bhp;
- wykonywanie okresowych badań lekarskich.
Ponadto, jeśli w firmie zdarzyła się sytuacja zagrażająca życiu lub zdrowiu, pracownik powinien ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie oraz powiadomić o tym przełożonego. Więcej na temat obowiązków pracownika związanych z bhp przeczytasz tutaj>>
4. Pracownik pijany w pracy
Finansową odpowiedzialność poniesie również osoba, która nie trzeźwa stawiła się w firmie. Zachowanie trzeźwości w czasie pracy jest jednym podstawowych obowiązków pracowników, a pracodawca nie może dopuścić do pracy osoby lub odsunąć ją od wykonywania obowiązków, jeżeli zachodzi podejrzenie, że stawiła się w pracy w stanie po użyciu alkoholu albo spożywała alkohol w czasie wykonywania zajęć.
Jeżeli pracodawca podejrzewa więc, że podwładny jest pijany, może wnioskować o zbadanie trzeźwości pracownika, które przeprowadza organ powołany do ochrony porządku publicznego - w praktyce jest to policja. Co jeśli pracownik nie wyraża zgody na badanie? Dowiesz się tutaj>>
5. Nadmierna krytyka pracodawcy
Najcięższą kara w stosunku do pracownika może być rozstanie się nim bez wypowiedzenia. Jest to dozwolone między innymi w przypadku przekroczenia granic dozwolonej krytyki przez pracownika - oczywiście krytyki pracodawcy.
Pracownik ma co prawda prawo wyrażać niezadowolenie z działań przełożonego, ale musi się ono odnosić do ważnego interesu publicznego i mieścić się w granicach porządku prawnego. W praktyce krytycznie można wypowiadać się w sprawach dotyczących organizacji pracy, takich jak rozkład czasu pracy, podział zadań czy kolejność podejmowanych czynności.
Krytyka powinna jednak mieć odpowiednią formę, liczy się też prawdziwość stawianych przełożonemu zarzutów oraz intencje pracownika. Zasadniczo negatywne komentarze nie powinny też być wygłaszane poza firmą, ważne jest też, aby nie naruszały tajemnic przedsiębiorstwa.
Przy czym przekroczenie przez pracownika granic dozwolonej krytyki w stosunku do pracodawcy jest przejawem braku lojalności, konsekwencją takiego zachowania może więc być nie tylko nałożenie na zatrudnionego jednej z kar porządkowych, ale także wypowiedzenie umowy o pracę lub jej rozwiązanie w trybie dyscyplinarnym - musi jednak chodzić o przekroczenie rażące. Czyli jakie? Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, może chodzić o wulgarny i agresywny sposób wyrażania się pracownika, który prowadzi do dezorganizacji pracy w firmie i potęguje konflikt (wyrok z 17 grudnia 1997 r., I PKN 433/97) lub wywieszanie na tablicy ogłoszeń tekstów obraźliwych wobec organów pracodawcy (wyrok z 1 października 1997 r., I PKN 237/97). Ponadto, jeśli pracownik zakłóca spokój i porządek w miejscu pracy oraz wygłasza lekceważące i aroganckie wypowiedzi w stosunku do pełnomocnika pracodawcy, oskarżając go przy tym bezpodstawnie o popełnienie przestępstwa, może zostać natychmiastowo zwolniony (wyrok z 11 czerwca 1997 r., I PKN 202/97).