Przede wszystkim kary porządkowe mogą być wymierzane jedynie wobec osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania lub wyboru. Nie można ich natomiast zastosować wobec wykonujących pracę na innej zasadzie niż stosunek pracy, czyli między innymi na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło.
Decyzję o wymierzeniu kary porządkowej podejmuje zawsze pracodawca, jednak katalog kar, spośród których może wybierać, jest ograniczony, co oznacza, że nie można stosować innych od tych wymienionych w Kodeksie pracy. Niedopuszczalne są więc na przykład pisemne ostrzeżenia połączone z wpisem do akt osobowych, publiczne piętnowanie winnych pracowników w trakcie spotkań ogólnozakładowych czy odebranie podwładnemu możliwości udziału w wyjeździe integracyjnym.
Rodzaje kar
Prawo wyróżnia tylko trzy rodzaje kar porządkowych - pracownik popełniający naruszenie może zostać ukarany wyłącznie upomnieniem, naganą lub kara pieniężną.
Karę upomnienia i nagany można stosować, jeżeli pracownik nie przestrzega:
- ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy - na przykład spóźnia się do pracy lub nieprawidłowo wykonuje polecenia wydane przez przełożonych,
- przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy - na przykład nie stosuje środków ochrony indywidualnej, takich jak kaski czy rękawice ochronne, albo też porusza się wózkiem widłowym z nadmierną prędkością,
- przepisów przeciwpożarowych - na przykład pali papierosy w miejscu niedozwolonym lub zastawia drogę ewakuacyjną,
- przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy - na przykład systematyczne zapomina karty wejściowej lub wychodzi w sprawach prywatnych bez uzyskania zgody przełożonego,
- przyjętego sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy - na przykład nieterminowo doręczył zwolnienie lekarskie lub nie dostarczył odpisu aktu stanu cywilnego dotyczącego zdarzenia, w związku z którym uzyskał urlop okolicznościowy.
Natomiast karę pieniężną wolno stosować tylko w przypadku:
- nieprzestrzegania przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
- nieprzestrzegania przez pracownika przepisów przeciwpożarowych,
- opuszczenia pracy bez usprawiedliwienia,
- stawienia się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywania alkoholu w pracy.
Pracodawca nie może stosować kilku kar porządkowych jednocześnie z tytułu tego samego naruszenia.
Kara pieniężna nie za wysoka
Nie wynika to wprost z przepisów, jednak za najsurowszą należy uznać karę pieniężną. Powinna ona być wymierzana w ostatniej kolejności, w przypadku, gdy pracownik naraził pracodawcę na znaczne straty.
Ponadto kara ta nie może przekroczyć określonej ustawowo wysokości - za jedno przekroczenie, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności nie może być większa niż jednodniowe wynagrodzenie pracownika. Jeżeli pracownik popełnił więcej naruszeń lub był nieobecny kilka dni to łączna kwota nie powinna być wyższa od 1/10 wynagrodzenia przypadającej pracownikowi do wypłaty po dokonaniu następujących potrąceń:
- z tytułu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,
- z tytułu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
- z tytułu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi.
Wszystkie środki pieniężne otrzymane z tytułu kar przeznaczane są na poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.
Terminy i kary
Wymierzając karę, pracodawca powinien pamiętać o zachowaniu ściśle określonych terminów.
Karę porządkową można bowiem zastosować w terminie do 2 tygodni od powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku pracowniczego i nie później niż w ciągu 3 miesięcy od dopuszczenia się naruszenia. Przed nałożeniem kary pracodawca ma obowiązek wysłuchać pracownika, a o samej karze zawiadamia się na piśmie.
Jeżeli pracodawca nałoży na pracownika inną karę niż te przewidziane powyżej, dopuszcza się wykroczenia przeciwko prawom pracowniczym, za co grozi mu kara grzywny w wysokości od 1 tys. zł do 30 tys. zł.