Prawidłowe rozliczenie godzin nadliczbowych wymaga w pierwszej kolejności odniesienia do zaplanowanego czasu pracy, który w grafiku wynosi 23 dni pracy po 8 godzin, a więc w sumie 184 godziny.
Pracownik jest zatrudniony w systemie 3-zmianowym, w którym praca jest planowana po 8 godzin odpowiednio w przedziałach: 6.00–14.00, 14.00–22.00, 22.00–6.00, i pracuje w 2-miesięcznych okresach rozliczeniowych. W marcu 2016 r. wyznaczono mu 5 dniówek na pierwszej zmianie, 11 dni pracy na drugiej zmianie oraz 7 dni pracy na zmianie nocnej. Ponadto pracuje w nocy z 26 na 27 marca 2016 r., kiedy następuje zmiana czasu z zimowego na letni, oraz przez 5 dni zastępuje chorych kolegów, pracując dodatkowo po 2–4 godziny w każdej z tych dniówek. Jak rozliczyć wynagrodzenie pracownika za marzec, jeśli przysługuje mu 3000 zł pensji zasadniczej oraz 600 zł dodatku stażowego, a w marcu otrzymał ponadto 1500 zł premii za wyniki pracy?
ODPOWIEDŹ
Prawidłowe rozliczenie godzin nadliczbowych wymaga w pierwszej kolejności odniesienia do zaplanowanego czasu pracy, który w grafiku wynosi 23 dni pracy po 8 godzin, a więc w sumie 184 godziny. Jest to wymiar o 8 godzin większy od podstawowego wymiaru czasu pracy w marcu 2016 r., który wynosi 176 godzin (4 tygodnie × 8 godz. + 3 dni wystające poza pełne tygodnie × 8 godz. – 1 święto × 8 godzin). Powyższa sytuacja jest konsekwencją braku udzielenia dnia wolnego od pracy w zamian za święto, czyli Poniedziałek Wielkanocny, co nie jest jednak błędem, gdyż pracownika obowiązuje 2-miesięczny okres rozliczeniowy, a więc dzień ten może zostać prawidłowo udzielony w kwietniu. W przypadku święta, odmiennie niż przy niedzielach, nie ma obowiązku oddawania dnia wolnego od pracy w ciągu 6 dni przed lub po przepracowanym święcie. Harmonogram czasu pracy jest więc prawidłowo zaplanowany, z tym że należy pamiętać o zbilansowaniu czasu pracy w kwietniu. Planując harmonogram na jeden miesiąc będący częścią dłuższego okresu rozliczeniowego, trzeba mieć na uwadze, że zarówno liczba dni wolnych od pracy, jak i wymiar godzinowy czasu pracy muszą się bilansować w skali przyjętego przez pracodawcę okresu rozliczeniowego czasu pracy. Pozwala to jednak na odstępstwa zarówno in plus, jak i in minus od liczby dni i godzin pracy ustalanych dla poszczególnych miesięcy.
Zmiana czasu na letni
Dodatkowo należy podkreślić, że pracownik ma zaplanowaną zmianę nocną w sobotę z 26 na 27 marca, kiedy to dochodzi do urzędowej zmiany czasu z zimowego na letni, a zegary są przesuwane z godziny 2.00 w nocy na 3.00 w nocy. Dla pracowników oznacza to realnie wykonywanie pracy o jedną godzinę krócej, czyli przez 7, a nie 8 godzin, co nie może jednak wpłynąć na obniżenie przysługującego im wynagrodzenia za pracę. W tym zakresie należy bowiem przyjąć, że pracownik był gotowy do wykonywania pracy w wymiarze 8 godzin i fakt zmiany czasu pracy, jako niezależny od jego woli, tej gotowości nie zmienia. Oznacza to, że taka noc powinna zostać rozliczona jako 8 godzin pracy, a nie 7 godzin faktycznie przepracowanych, gdyż jako gotowość do pracy należy zaliczyć także tę jedną nieprzepracowaną godzinę.
Nadgodziny i ich rodzaje
Rozliczając czas pracy, należy rozdzielić przypadki nadgodzin dobowych od pracy pomiędzy dobami, którą prawidłowo kwalifikuje się jako nadgodziny średniotygodniowe. Klasyczne nadgodziny dobowe mają miejsce wtedy, gdy pracownik zostaje w pracy po swojej zmianie, co miało miejsce w dniach 8 i 16 marca. W przypadku dnia roboczego uprawniają one zasadniczo do 50-proc. dodatku do wynagrodzenia, z wyjątkiem godzin przypadających na porę nocną, które będą uprawniały do 100-proc. dodatku. Z tego tytułu pracownik ma więc prawo do dodatku 50 proc. za 4 nadgodziny z 8 marca oraz do dodatku 100 proc. za 2 nadgodziny z 16 marca, przy założeniu, że pora nocna w zakładzie trwa od 22.00 do 6.00.
Nadgodziny dobowe powstają również na skutek naruszenia doby pracowniczej, co miało miejsce 12 marca, kiedy pracownika wezwano do pracy o 4 godziny wcześniej, niż przewidywał jego grafik czasu pracy. W rezultacie praca od 18.00 do 22.00 w tym dniu kalendarzowym przypadła jeszcze na poprzednią dobę pracowniczą i powinna zostać zaklasyfikowana jako nadgodziny dobowe w dniu 11 marca z dodatkiem 50 proc.
W pozostałych 2 dniach, gdy pracownik przychodzi do pracy o 4 godziny wcześniej, czyli 26 i 30 marca, nie dochodzi do naruszenia doby pracowniczej, ponieważ w obydwu przypadkach wcześniej był zaplanowany dzień wolny od pracy. Oznacza to więc pracę pomiędzy dobami pracowniczymi, która w rozliczeniu nie może być potraktowana jako nadgodziny dobowe, gdyż przypada przed dobą pracowniczą. Godziny te spowodują jednak przekroczenie 40-godzinnej tygodniowej normy czasu pracy. Za przyjęciem takiej właśnie formy nadgodzin przypadających w tzw. czarnych dziurach, czyli między dobami pracowniczymi, opowiedziało się Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej (MPiPS) w wyjaśnieniach z 13 września 2013 r. w sprawie godzin nadliczbowych przypadających pomiędzy dwiema dobami pracowniczymi. W piśmie tym podniesiono, że przekroczeń tych nie sposób zakwalifikować jako naruszających dobową normę czasu pracy, skoro dodatkowa praca nie przypada w dobie pracowniczej, lecz pomiędzy dwiema takimi dobami. To zaś uzasadnia rozliczenie jej jako pracy nadliczbowej wynikającej z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy, za którą pracownik nabędzie prawo do wyższego, 100-proc. dodatku do normalnego wynagrodzenia. Nadgodziny te są jednak rozliczane na koniec okresu rozliczeniowego, a więc po przepracowanym miesiącu pracownik powinien otrzymać jedynie stawkę normalnego wynagrodzenia, a dodatek w wysokości 100 proc. z tego tytułu dopiero po zamknięciu okresu rozliczeniowego.
Normalne wynagrodzenie i dodatki
Podstawową zasadą w zakresie wynagradzania jest wypłacanie pensji za pracę wykonaną, zgodnie z art. 80 kodeksu pracy (dalej: k.p.), co w przypadku nadgodzin średniotygodniowych i dłuższych niż jednomiesięczny okresów rozliczeniowych oznacza wypłatę w 2 częściach: normalnego wynagrodzenia za pracę zaraz po miesiącu, w którym miała ona miejsce, oraz dodatku 100 proc. na koniec okresu rozliczeniowego. W naszym przypadku normalne wynagrodzenie zapłacimy za 18 godzin, a dodatki za nadgodziny (dobowe) tylko za 10 godzin. Rozliczenie dodatków za nadgodziny średniotygodniowe nastąpi bowiem z pensją kwietniową.
Normalne wynagrodzenie to płaca, którą pracownik otrzymuje stale i systematycznie w zwykłych warunkach i terminach wypłat. Obejmuje więc ono, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego (por. m.in. postanowienie z 15 lutego 2012 r., sygn. akt I PK 156/11, LEX nr 1215264), nie tylko pensję zasadniczą, ale również dodatkowe składniki wynagrodzenia o charakterze stałym, jeśli podwładny ma do nich prawo na podstawie obowiązujących w zakładzie przepisów płacowych. W efekcie w skład normalnego wynagrodzenia pracownika będzie wchodzić dodatek stażowy, który ma charakter stały. Nie będzie natomiast jego elementem premia, która jest zmienna. Do normalnego wynagrodzenia wliczylibyśmy jedynie premię o stałym charakterze, czyli wypłacaną miesięcznie w stałej wysokości, określoną np. jako procent od stawki wynagrodzenia zasadniczego przysługującego zgodnie z treścią umowy o pracę.
Dzielnikiem wynagrodzenia dla celów uzyskania stawki godzinowej jest wymiar czasu pracy obliczony dla danego miesiąca kalendarzowego, a nie czas pracy zaplanowany w harmonogramie czasu pracy, a więc w naszym przypadku 176, a nie 184 godziny. Powyższe wynika m.in. ze stanowiska MPiPS z 24 października 2014 r. w sprawie dzielnika do obliczania stawki godzinowej wynagrodzenia przy innej niż normatywna liczbie godzin rozkładowych. Resort pracy przyjął w nim bowiem, że sformułowanie „liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu” należy rozumieć jako miesięczny wymiar czasu pracy obliczony w sposób przewidziany w art. 130 k.p.
Dodatek nocny
Ponadto pracownikowi należy naliczyć dodatek nocny, gdyż 2 nadgodziny przypadły w porze nocnej. Wynosi on 20 proc. stawki godzinowej minimalnego wynagrodzenia. Również w tym przypadku dzielnikiem do ustalenia tej stawki jest wymiar czasu pracy dla marca obliczony zgodnie z art. 130 k.p., co potwierdził Główny Inspektorat Pracy w stanowisku z 23 stycznia 2008 r. w sprawie obliczania dodatku za nadgodziny.
Ważne
W skład normalnego wynagrodzenia pracownika będzie wchodzić dodatek stażowy, który ma charakter stały. Ale premia, która jest zmienna, już nie
Wyliczenia
| Wynagrodzenie | Zasady | Rachunki |
| Wynagrodzenie za nadgodziny | Krok 1. Obliczamy stawkę normalnego wynagrodzenia za nadgodzinyKrok 2. Ustalamy wartość normalnego wynagrodzenia za nadgodziny | 3600 zł : 176 godz. = 20,45 zł18 godz. x 20,45 zł = 368,10 zł |
| Dodatki za nadgodziny | Krok 3. Ustalamy podstawę wymiaru dodatków za nadgodzinyKrok 4. Obliczamy dodatek 100 proc.Krok 5. Obliczamy dodatek 50 proc. | 3000 zł : 176 godz. = 17,05 zł2 godz. x 17,05 zł = 34,10 zł8 godz. x 17,05 zł x 50 proc. = 68,24 zł |
| Dodatek za pracę w nocy | Krok 6. Obliczamy dodatek nocny | 1850 zł : 176 godz. × 20 proc. = 2,10 zł × 2 godz. = 4,20 zł |
| Ogółem do wypłaty | Wynagrodzenie zasadnicze + dodatek stażowy + premia + normalne wynagrodzenie za nadgodziny + dodatek 100 proc. + dodatek 50 proc. + dodatek nocny | 3000 zł + 600 zł + 1500 zł + 368,10 zł + 34,10 zł + 68,24 zł + 4,20 zł = 5574,54 zł |
| Grafik pracy w marcu 2016 roku | ||||||||||||||||||||
| 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 |
| Pt | Sob | Nd | Pon | Wt | Śro | Czw | Pt | Sob | Nd | Pon | Wt | Śro | Czw | Pt | Sob | Nd | Pon | Wt | Śro | Czw |
| 3 | 3 | W N | W 5 | 1 | 2 | 2 | 3 | W5 | 2 | 2 | 2 | 3 | W 5 | W N | 3 | 3 | 3 | W N | 2 | 2 |
| 3 | 18.00 –22.00 + 3 | WN | W 5 | 1 | 2 + 22.00–24.00 | 2 | 3 | W 5 | 2 | 2 | 2 | 3 | W 5 | W N | 18.00 –22.00 + 3 | W N | 10.00 –14.00 + 2 | 2 | ||
Legenda: 1 – I zmiana 6.00–14.00, 2 – II zmiana 14.00–22.00, 3 – III zmiana 22.00–6.00, WN – niedziela wolna od pracy lub dzień wolny za pracującą niedzielę, W5 – dzień wolny wynikający z planowania pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy.
Podstawa prawna
Art. 130, art. 1511 par. 1 i 2, art. 1518, art. 15111 par. 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.).
Par. 4 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (Dz.U. nr 62, poz. 289 ze zm.).
Rozporządzenie prezesa Rady Ministrów z 5 stycznia 2012 r. w sprawie wprowadzenia i odwołania czasu letniego środkowoeuropejskiego w latach 2012–2016 (Dz.U. nr 33, poz. 1).
