Subskrybuj nas na Youtube
Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, odpowiedzialności pracowniczej podlegają osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, powołania, mianowania, wyboru oraz spółdzielczej umowy o pracę - znaczenia nie ma więc podstawa nawiązania stosunku pracy, jak również wymiar czasu pracy.
Prawo pracy wyróżnia trzy rodzaje odpowiedzialności pracowniczej.
Odpowiedzialność porządkowa. To na pracodawcy spoczywa ciężar zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. W praktyce oznacza to udostępnienie im odpowiednich pomieszczeń do pracy - z powierzchnią, oświetleniem i temperaturą dostosowaną do rodzaju wykonywanych zajęć oraz czasu przebywania pracowników w tych miejscach. Jeżeli temperatura przekracza dopuszczalne normy, pracodawca musi zapewnić pracownikom napoje i żywność, których rodzaj powinien być dostosowany do warunków wykonywanej pracy. Jakie jeszcze inne obowiązki w miejscu pracy ma pracodawca, dowiesz się tutaj>>
W efekcie pracodawca odpowiada za porządek i organizację pracy w zakładzie oraz czuwa nad przestrzeganiem w firmie przepisów bhp. Pracodawca powinien przy tym pamiętać o szczególnych prawach pracowników młodocianych, niepełnosprawnych oraz pracownic ciężarnych i matek karmiących piersią. Praca przy komputerze: Jakie prawa ma kobieta w ciąży>>
Obowiązkiem pracownika jest natomiast współdziałanie z pracodawcą w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, czyli wykonywanie pracy w taki sposób, aby przestrzegać porządku i dyscypliny pracy oraz stosować się do przepisów bhp i przepisów przeciwpożarowych. Pracownik, który narusza obowiązki związane z przestrzeganiem porządku i ustaloną organizacją pracy, może zostać ukarany karą porządkową.
Pracodawca ma do wyboru sankcje majątkowe (pieniężne) oraz niemajątkowe, które nakładane są na lżejszego rodzaju przewinienia. Do najłagodniejszych należą upomnienie, cięższa gatunkowo jest już nagana. Można je nałożyć za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy.
W przypadku każdej kary porządkowej, pracodawca może ją zastosować tylko w dwa tygodnie od uzyskania informacji o naruszeniu obowiązków pracowniczych, ale nie później jednak niż w ciągu 3 miesięcy od dopuszczenia się tego naruszenia. Dodatkowo, kara nagany może być nałożona wyłącznie po zapoznaniu się z wyjaśnieniami pracownika. Jeżeli z powodu nieobecności w firmie nie może on przedstawić swoich argumentów (nieobecność usprawiedliwiona), dwutygodniowy termin nie biegnie. Ponadto pracownik ma obowiązek poinformowania o tym podwładnego na piśmie, wskazując:
- rodzaj naruszenia obowiązków pracowniczych,
- datę dopuszczenia się naruszenia,
- pouczenie o prawie zgłoszenia sprzeciwu i terminie jego wniesienia.
Odpis zawiadomienia o karze nałożonej na pracownika składa się także do jego akt osobowych.
Z kolei za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy pracodawca może wymierzyć mu karę pieniężną. Sankcja za jedno przekroczenie, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej nieobecności nie może być wyższa od jednodniowego wynagrodzenia pracownika, a połączone kary pieniężne nie mogą przewyższać dziesiątej części wynagrodzenia przypadającego pracownikowi do wypłaty (po dokonaniu potrąceń na świadczenia alimentacyjne, inne należności egzekwowane na podstawie tytułu wykonawczego oraz zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi). Wpływy z kar pieniężnych pracodawca musi przeznaczyć na poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy.
Odpowiedzialność materialna. Pracownik, który zaniedba swoje obowiązki i ze swojej winy wyrządzi krzywdę pracodawcy, także w zakresie mienia, może zostać pociągnięty do odpowiedzialności materialnej. Są trzy rodzaje odpowiedzialności materialnej pracowników:
- odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną pracodawcy na zasadach ogólnych - ponosi ją pracownik, z winy nieumyślnej lub umyślnej, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania wyrządzi pracodawcy szkodę;
- odpowiedzialność za mienie powierzone z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia - ponosi ją pracownik, który nie zwrócił lub nie rozliczył się z pracodawcą z powierzonego mu mienia; pieczę nad powierzonym mieniem może ponosić indywidualnie jeden pracownik lub może być ona współdzielona przez kilku zatrudnionych; dla powstania tej odpowiedzialności konieczne jest prawidłowe powierzenie mienia przez pracodawcę;
- odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej - ponosi ją pracownik, który wyrządził szkodę osobie trzeciej; zadośćuczynienie za szkodę wyrządzoną przez pracownika pokrywa pracodawca i dopiero wtedy żąda rekompensaty od pracownika.
Odszkodowanie za szkodę jest ustalane w wysokości wyrządzonej szkody, ale nie może być ono wyższe niż kwota 3-miesięcznej pensji pracownika.
Odpowiedzialność dyscyplinarna. Ostatni rodzaj odpowiedzialności dotyczy głównie urzędników (państwowych, samorządowych) lub pracowników służby cywilnej - czyli osób, z którymi stosunek pracy powstał na zasadzie mianowania. Jednak odpowiedzialność dyscyplinarną ponoszą także między innymi architekci, sędziowie, adwokaci i komornicy, lekarze, policjanci czy nauczyciele (także akademiccy).
Przedstawiciele tych zawodów odpowiadają za postępowanie uchybiające obowiązkom pracownika względem pracodawcy albo postępowanie niezgodne z zasadami etyki i godności zawodowej. Procedury postępowania dyscyplinarnego w poszczególnych grupach zawodowych są zbliżone. O sankcjach orzekają specjalnie powołane organy, wymierzające sprawiedliwość poza strukturami sądownictwa powszechnego. Postępowanie jest na na ogół dwuinstancyjne, a do wymierzanych kar zaliczyć można: upomnienie, naganę w tym naganę z ostrzeżeniem), pozbawienie szansy na awans lub degradację, zwolnienie z pracy (także z zakazem przyjmowania do pracy w zawodzie przez ustalony okres), wreszcie wydalenie ze służby albo zawodu.
Od rozstrzygnięć podejmowanych wewnątrz poszczególnych branży przysługuje z reguły odwołanie do organów sądownictwa powszechnego, czyli do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Ukarany pracownik ma na złożenie odwołania 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia komisji razem z uzasadnieniem.