Subskrybuj nas na Youtube
Pracownik może zostać zmuszony do pracy w wolny dla niego dzień - przełożony może bowiem zobowiązać zatrudnionego do pełnienia dyżuru, czyli do pozostawania w dyspozycji pracodawcy poza normalnymi godzinami pracy, w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę,
Zasadniczo pracownik nie może odmówić pełnienia dyżuru, jest on bowiem jednym z obowiązków pracowniczych - a pracownik ma obowiązek wykonywać polecenia przełożonych dotyczące pracy, o ile nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Godziny nadliczbowe i nowe obowiązki: Kiedy pracodawca nie musi pytać pracownika o zgodę>> Zlecenie dyżuru należy więc do uprawnień pracodawcy związanych z organizacją procesu pracy.
Czas i miejsce dyżuru. Jednocześnie, wydając pracownikowi polecenie pełnienia dyżuru, pracodawca powinien określić jego czas i miejsce. Dyżur może być pełniony w zakładzie pracy albo w innym wyznaczonym miejscu, w tym w domu pracownika. Ponadto, jak orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 grudnia 2011 r. (sygn. II PK 115/11), dyżurem w wyznaczonym miejscu jest także pozostawanie pracownika w gotowości do wykonywania pracy po wezwaniu go przez pracodawcę za pomocą środków porozumiewania się na odległość ("pod telefonem"), jeżeli pracownik ma obowiązek stawić się do pracy w wyznaczonym czasie.
Dyżur może być pełniony w dowolnym dniu tygodnia, także w niedziele i święta oraz w dni wolne od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, a więc również w sobotę. Natomiast pracodawca powinien pamiętać, że nawet jeśli dyżur jest pełniony z domu, istnieją pewne ograniczenia czasowe wynikające z uprawnień pracownika do odpoczynku dobowego i tygodniowego - zatrudnionym przysługuje 11 godzin odpoczynku na dobę oraz co najmniej 35 godzin na tydzień. Dlatego dyżur może trwać do 5 godzin na dobę (24 godz. = 8 godz. pracy + 11 godz. nieprzerwanego odpoczynku + 5 godz. ewentualnego dyżuru).
Rekompensata za dyżur. Forma rekompensaty za dyżur pracowniczy jest zależna od miejsca, gdzie był o pełniony i tego, czy pracownik wykonywał wtedy faktycznie swoje obowiązki.
Za czas dyżuru pełnionego w domu pracownikowi nie przysługuje żadna rekompensata - ani czas wolny, ani wynagrodzenie. Jeśli więc dana osoba pozostawała jedynie w gotowości do pracy i nie podejmowała żadnych obowiązków pracowniczych, nic nie dostanie.
Jeżeli jednak podczas dyżuru domowego świadczona jest praca - przykładowo gdy dyżurujący przeprowadzi rozmowę służbową z klientem czy podejmie inne czynności pracownicze - czas przepracowany wlicza się do czasu pracy. Jak orzekł Sąd Najwyższy (wyrok z 31 stycznia 1978 r., I PRN 147/77), w czasie dyżuru pracownik pozostaje tylko w stanie pogotowia i w zasadzie nie wykonuje równocześnie żadnych dodatkowych czynności. Jeżeli jednak w czasie dyżuru pracownik wykonuje dodatkowe czynności na rzecz i w interesie zakładu pracy - podkreślił SN - należy czas przeznaczony na ich wykonanie zaliczyć do czasu pracy. Za dodatkowo przepracowane godziny pracownik dostanie wtedy czas wolny lub ekstra wynagrodzenie. Zgodnie z zasadą, że za pracę w dniu wolnym wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy (na przykład w sobotę) przysługuje w zamian inny dzień wolny od pracy, którego pracodawca powinien udzielić pracownikowi do końca okresu rozliczeniowego, w terminie uzgodnionym z pracownikiem. Ostatecznie pracodawca może za ten czas wypłacić pracownikowi dodatkowe wynagrodzenie jak za pracę w godzinach nadliczbowych.Zobacz, kiedy jeszcze pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za dodatkową pracę>>
Przykład: W sobotę pracownik wykonywał dyżur w domu przez 6 godzin. W jego trakcie został wezwany do wykonywania pracy na 2 godziny. W efekcie za 4 godziny, gdy podczas dyżuru zatrudniony nie wykonywał pracy, nie przysługuje mu żadna rekompensata, a za 2 godziny, kiedy wykonywał pracę, otrzyma dzień wolny w terminie z uzgodnionym z pracodawcą, udzielony nie później niż do końca okresu rozliczeniowego.
Inaczej wygląda sytuacja, jeśli pracownik wykonywał dyżur w firmie. Wtedy czasu dyżuru także nie wlicza się do czasu pracy, jeżeli pracownik nie wykonywał wtedy pracy. Natomiast w zamian za czas świadczenie dyżuru pracownikowi przysługuje rekompensata w postaci czasu wolnego w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru. Jeśli pracodawca nie ma możliwości udzielić pracownikowi czasu wolnego, zatrudniony powinien otrzymać za czas dyżuru wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania pracownika, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania - 60 proc. wynagrodzenia.
Przykład: W sobotę pracownik wykonywał dyżur w firmie przez 6 godzin. W jego trakcie wykonywał przez 2 godziny czynności pracownicze. Za te 2 godziny pracownik powinien otrzymać 1 dzień wolny od pracy w terminie uzgodnionym z pracodawcą, nie później jednak niż do końca okresu rozliczeniowego (praca w dzień wolny od pracy). Za pozostałe 6 godzin dyżuru pracownik powinien otrzymać 6 godzin czasu wolnego od pracy, czyli rekompensatę jak za dyżur.