17 kwietnia wchodzi w życie nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Oznacza to lepszą ochronę konsumentów, szczególnie na rynku usług finansowych. Oto najważniejsze założenia.
1. Misseling: Co to jest nieuczciwa sprzedaż?
Nieuczciwa sprzedaż jest pojęciem opisującym wątpliwy pod względem prawnym i etycznym sposób oferowania i sprzedaży produktów finansowych. Na nieuczciwą sprzedaż składać się mogą zarówno zachowania, jak i procedury sprzedaży oraz działania marketingowe, które mają na celu wprowadzenie konsumentów w błąd (np. działanie agenta ubezpieczeniowego, który świadomie lub nie, wprowadza konsumenta w błąd co do mechanizmu funkcjonowania oferowanego produktu, jego funkcji i zastosowania; reklama lub broszura pomijająca istotne informacje na temat danego produktu finansowego). Pojęcie to wywodzi się z Wielkiej Brytanii, gdzie występuje w systemie prawnym jako
poważne naruszenie zasad rynkowych i jest objęte sankcją.
2. Czym jest decyzja tymczasowa?
Decyzja tymczasowa (art. 101a) może zostać wydana w toku postępowania prowadzonego w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Zobowiązuje ona przedsiębiorcę do zaniechania działań, które mogą spowodować poważne i trudne do usunięcia zagrożenia dla zbiorowych interesów konsumentów. Decyzja tymczasowa ma zapobiec uprawdopodobnionym zagrożeniom. Wydanie takiej decyzji jest możliwe tylko po spełnieniu dość restrykcyjnych przesłanek. Nie dość, że praktyka musi grozić „poważnymi” negatywnymi skutkami dla interesów konsumentów, to nie każde poważne zagrożenie naruszenia interesów konsumentów uprawnia Prezesa UOKiK do wydania decyzji tymczasowej, a tylko takie, które jednocześnie jest trudne do usunięcia. Ponadto, co istotne, decyzja tymczasowa może zostać wydana tylko wtedy, gdy określone w tym przepisie okoliczności zostaną przez Prezesa UOKiK uprawdopodobnione. Decyzja tymczasowa jest wydawana na czas określony (z możliwością przedłużenia), ale nie dłuższy niż do wydania decyzji kończącej postępowanie w sprawie. W decyzji tymczasowej nie nakłada się kary.
3. Instytucja „tajemniczego klienta”
Czy UOKiK może przeprowadzać tzw. zakup kontrolowany?
Urząd nie wykorzystuje instrumentu zakupu kontrolowanego, który jest stosowany m.in. w postępowaniach prowadzonych przez Inspekcję Handlową. UOKiK ma możliwość wykorzystania instytucji „tajemniczego klienta”. Ma ona na celu sprawdzenie m.in. sposobu oferowania zawarcia umowy czy też wypełnienie obowiązków informacyjnych przedkontraktowych.
Urząd nie stosuje prowokacji. Przeprowadzenie czynności zmierzających do zakupu towaru ma na celu sprawdzenie, czy przedsiębiorca, w stosunku do którego istnieje podejrzenie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, rzeczywiście łamie prawo. Jednocześnie stanowi możliwość uzyskania dowodów. Czynności zmierzające do zakupu towaru pozwalają zatem sprawdzić m.in. sposób oferowania zawarcia umowy oraz wypełnianie obowiązków informacyjnych na etapie przedkontraktowym. Pracownik Urzędu korzystając z instrumentu „tajemniczego klienta”, nie kupuje przykładowo usługi finansowej, a jedynie kontroluje sposób jej proponowania.
W pierwszej kolejności Prezes Urzędu wnioskuje o zgodę na przeprowadzenie czynności zmierzających do zakupu towaru do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. SOKiK w ciągu 48 godzin wydaje postanowienie, na które nie przysługuje zażalenie. Przebieg czynności może być utrwalany przy pomocy urządzeń rejestrujących obraz lub dźwięk bez informowania kontrolowanego (na tego rodzaju działania również wymagana jest uprzednia zgoda SOKiK).
Mając zgodę sądu, kontroler udaje się do placówki instytucji podlegającej kontroli i wciela się w rolę przeciętnego konsumenta poszukującego danego towaru lub usługi, na przykład lokaty bankowej. Kontroler pyta w tej sytuacji doradcę o możliwość założenia lokaty i próbuje uzyskać pełną i rzetelną informację o dostępnych lokatach, ich oprocentowaniu, okresie trwania, wysokości odsetek, kapitalizacji, a także kwocie minimalnej i maksymalnej oraz ewentualnych ryzykach.
4. Kontrola postanowień wzorców umów
Co się stanie z dotychczasowym rejestrem klauzul niedozwolonych? Czy przestanie istnieć? Czy nadal będzie można powoływać się postanowienia z rejestru?
Rejestr postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone będzie obowiązywał przez 10 lat od daty wejścia w życie nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, aby: zapewnić czas na ukształtowanie się orzecznictwa Prezesa Urzędu w postępowaniach administracyjnych o uznanie postanowień wzorców umowy za niedozwolone,oraz zakończyć na dotychczasowych zasadach postępowania sądowe wszczęte przed wejściem w życie ustawy.
W związku z tym nadal zakazane jest stosowanie przez przedsiębiorców we wzorcach umowy klauzul abuzywnych wpisanych do rejestru, z uwzględnieniem aktualnego orzecznictwa SN i TSUE.
Prezes Urzędu dokonuje oceny, czy dane postanowienie wzorca umowy jest niedozwolone w decyzji administracyjnej kończącej postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (abstrakcyjna kontrola postanowień wzorców umowy). Kontrola incydentalna postanowień umowy pozostaje we właściwości sądów powszechnych.
W związku ze zmianą modelu kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umowy (z trybu sądowego na administracyjno-sądowy) do rejestru trafiają nowe klauzule tylko w sprawach, w których wniesiono pozew do SOKiK przed datą wejścia w życie nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. W nowych sprawach rozstrzygnięcia dotyczące stosowania niedozwolonych postanowień wzorców umowy wynikają z decyzji Prezesa Urzędu.
Konsumenci zachowują uprawnienie do kwestionowania postanowień zawartych już umów w ramach kontroli incydentalnej przed sądami powszechnymi. Dodatkowo, konsument (a ponadto rzecznik konsumentów, Rzecznik Finansowy, organizacja konsumencka) może zawiadomić Prezesa Urzędu o podejrzeniu stosowania przez przedsiębiorcę niedozwolonego postanowienia wzorca umowy. Konsument dopuszczony do udziału w postępowaniu w charakterze zainteresowanego w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone dysponuje uprawnieniem do składania dokumentów i wyjaśnień co do okoliczności sprawy oraz przeglądania akt.
Konsumenci zachowują uprawnienie do kwestionowania postanowień zawartych już umów w ramach kontroli incydentalnej przed sądami powszechnymi. Nowelizacja przewiduje natomiast, że już nie sąd lecz Prezes UOKiK w decyzji administracyjnej rozstrzyga o niedozwolonym charakterze postanowienia wzorca umowy i zakazuje jego dalszego wykorzystywania. Postępowanie jest wszczynane z urzędu, jednak konsumenci, rzecznicy konsumentów, Rzecznik Finansowy oraz organizacje konsumenckie mogą zawiadomić Prezesa UOKiK o stosowaniu przez przedsiębiorcę klauzuli niedozwolonej.
Nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów nie przewiduje zmian Kodeksu cywilnego. W związku z tym, niedozwolonymi postanowieniami umownymi są
nadal – zgodnie z art. 385(1) par. 1 KC postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
Zmiany w systemie kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umów przewidują ukształtowanie tej kontroli na wzór kontroli przestrzegania przez przedsiębiorców zakazu praktyk ograniczających konkurencję lub zakazu praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Model kontroli administracyjno-sądowej, w której organ administracji publicznej (Prezes UOKiK) prowadzi postępowania, w wyniku którego wydaje decyzje stwierdzające naruszenie ww. zakazów oraz nakładające kary pieniężne na przedsiębiorców za te naruszenia jest od wielu lat skutecznie stosowany i nie wydaje się budzić istotnych zastrzeżeń ze strony doktryny i środowiska przedsiębiorców. Wprowadzenie trybu administracyjno-sądowego kontroli wzorców umów przyczyni się do ujednolicenia instrumentów przysługujących Prezesowi
UOKiK w celu ochrony konsumentów.
Źródło: Materiał prasowy UOKiK