Jeśli wywłaszczenie odbyło się bez odszkodowania, to nie można uzależniać odzyskania nieruchomości od wpłacenia pieniędzy z tytułu waloryzacji



Przepisy o charakterze wywłaszczeniowo-nacjonalizacyjnym przewidywały niekiedy przejęcie nieruchomości albo jej części na rzecz Skarbu Państwa bez odszkodowania. Jednym z takich aktów była ustawa z 25 czerwca 1948 r. o podziale nieruchomości na obszarach miast i niektórych osiedli (Dz.U. nr 35, poz. 240 z późn. zm.).
Na podstawie jej art. 13 państwo przejęło nieruchomość w Gdyni o powierzchni prawie 6 tys. mkw. z przeznaczeniem pod ulicę, zieleńce i szeroko pojętą użyteczność publiczną. Z czasem jej część podzielono na mniejsze działki i sprzedano osobom fizycznym pod budownictwo mieszkaniowe, urządzono tam też drogi dojazdowe do mających powstać domów. Jednak fragment o powierzchni ponad 2 tys. mkw. do dzisiaj pozostaje niezagospodarowany.

Sporna kwota od właściciela

Poprzedni właściciele podjęli starania o odzyskanie tej niewykorzystywanej części już na początku lat 90. XX w., lecz dopiero w 2005 r. udało im się złożyć skuteczny wniosek o zwrot wywłaszczonej nieruchomości zbędnej na cel wywłaszczenia.
Drogę do odzyskania ziemi otworzył wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 24 października 2001 r. (sygn. akt SK 22/01). Zgodnie z nim art. 216 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 102, poz. 651 z późn. zm.) w zakresie, w jakim wyklucza odpowiednie stosowanie przepisów rozdziału 6 działu III tejże ustawy do nieruchomości przejętych lub nabytych na rzecz Skarbu Państwa na podstawie art. 5 i art. 13 ustawy o podziale nieruchomości na obszarach miast, jest niezgodny z art. 32 i art. 64 ust. 2 konstytucji.
Po wielu latach prowadzenia niezwykle wnikliwego postępowania dowodowego organ administracji wydał decyzję o zwrocie nieruchomości. Jednocześnie zobowiązał poprzednich właścicieli do oddania 26 tys. zł tytułem wzrostu jej wartości od czasu wywłaszczenia.
Czy wywłaszczenie pod budowę drogi obejmuje całą nieruchomość? >>

Nieodpłatne przejęcie zwalnia z wydatków

Zgodnie z art. 140 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami w razie zwrotu wywłaszczonej działki poprzedni właściciel lub jego spadkobierca zwraca Skarbowi Państwa lub właściwej jednostce samorządu terytorialnego (w zależności od tego, kto jest właścicielem nieruchomości w dniu zwrotu) ustalone w decyzji odszkodowanie, a także nieruchomość zamienną, jeżeli była przyznana w ramach rekompensaty.
Z kolei art. 140 ust. 4 tej ustawy stanowi, iż w razie zmniejszenia się albo zwiększenia wartości nieruchomości wskutek działań podjętych bezpośrednio na niej po wywłaszczeniu, odszkodowanie pomniejsza się albo powiększa o kwotę równą różnicy wartości określonej na dzień zwrotu.
Przy określaniu wartości nieruchomości przyjmuje się jej stan z dnia wywłaszczenia oraz z dnia zwrotu. Nie uwzględnia się skutków wynikających ze zmiany przeznaczenia w planie miejscowym i zmian w otoczeniu działki.
Jednak w sytuacji, gdy nieruchomość została przejęta nieodpłatnie (jak w opisanej sprawie), brak jest podstaw do zastosowania ust. 4, gdyż jest on nierozerwalnie związany z ust. 1 i ust. 2 mówiącym o waloryzacji odszkodowania.
W przypadku przejęcia nieruchomości bez niego nie ma kwoty, którą można by wpierw zwaloryzować, a następnie powiększyć albo zmniejszyć w sytuacji wzrostu albo zmniejszenia wartości nieruchomości po jej wywłaszczeniu.
Wywłaszczenie musi być użyteczne
Wywłaszczenie musi być użyteczne

Zobacz również

Brak wypłaty mimo wzrostu wartości

Dlatego brak było podstaw do obciążania poprzednich właścicieli nieruchomości obowiązkiem zwrotu 26 tys. zł na rzecz gminy miasta Gdyni, pomimo że nastąpił wzrost wartości działki po jej wywłaszczeniu.
Rozstrzygnięcie organu administracji zostało więc zaskarżone do wojewody pomorskiego, który uchylił decyzję organu I instancji w całości. Jednocześnie orzekł o zwrocie nieruchomości bez zobowiązywania poprzednich właścicieli do oddania wspomnianej kwoty.
Nie zgodził się z tym jednak dotychczasowy właściciel nieruchomości – gmina miasta Gdyni, która zaskarżyła decyzję organu II instancji.
Prawidłowość decyzji wojewody potwierdziły Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku, a następnie Naczelny Sąd Administracyjny (sygn. akt I OSK 109/11).
W przypadku przejęcia nieruchomości bez odszkodowania nie ma kwoty, którą można by wpierw zwaloryzować, a następnie powiększyć lub zmniejszyć w sytuacji wzrostu albo zmniejszenia wartości majątku po wywłaszczeniu
Podstawa prawna
Art. 13 ustawy z 25 czerwca 1948 r. o podziale nieruchomości na obszarach miast i niektórych osiedli (Dz.U. nr 35, poz. 240 z późn. zm.).
Art. 140 ust. 1 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 102, poz. 651 z późn. zm.).

Marek Foryś adwokat, Kancelaria Reprywatyzacyjna