Systemy emerytalne na świecie. Polska powinna się na nich wzorować?

1 System emerytalny w Niemczech

System emerytalny w Niemczech składa się z trzech filarów.

Pierwszy, państwowy jest oparty - tak jak w Szwecji większości krajów - na zasadzie pay as you go, czyli obecnie opłacalne przez pracowników składki są wypłacane obecnym emerytom. Składka wynosi 18,9 proc. wynagrodzenia brutto, ale w równych częściach płaci ją pracodawca i pracownik. Wiek emerytalny w Niemczech jest stopniowo podwyższany do 67 lat.

Drugi filar są to dobrowolne, oferowane przez pracodawców emerytury zawodowe. Pracownik może wybrać spośród kilku rodzajów zabezpieczenia emerytalnego:
- fundusz emerytalny lub Unterstuetzungkasse (inaczej umocowany prawnie),
- Pensionkasse – konto, na którym gromadzone są środki,
- pracodawca może opłaca składki ubezpieczenia pracownika lub przyznać mu dodatek do emerytury;

Trzeci filar stanowią osobiste konta oszczędnościowe, oparte (jak w większości systemów emerytalnych) na zwrotach podatkowych.

2 System emerytalny w Wielkiej Brytanii

System emerytalny Wielkiej Brytanii dzieli się na dwa filary. Pierwszy to emerytura państwowa (State Pension). Państwową emeryturę w Wielkiej Brytanii może pobierać każdy, kto osiągnął określony wiek emerytalny - obecnie wynosi on 65 lat - przepracował minimum 30 lat i odprowadzał składki na Ubezpieczenie Narodowe (National Insurance).

Przy czym emerytura państwowa dzieli się na podstawową (Basic State Pension) oraz dodatkową (Additional State Pension), która jest przyznawana osobom, które miedzy innymi opiekowały się dziećmi lub osobami niepełnosprawnymi.

W Wielkiej Brytanii obowiązuje jeszcze drugi, nieobowiązkowy filar emerytalny. Wysokość emerytury prywatnej (Private Pension) zależy od wysokości składek, które dana osoba odprowadzała podczas okresu pracy. Wypłaca ją bank, towarzystwo budowlane lub towarzystwo ubezpieczeń na życie - w zależności, która instytucja inwestowała przekazywane przez daną osobę pieniądze.

Na drugi filar składa się także emerytura firmowa (Company Pension), czyli fundusz emerytalny ustanowiony przez pracodawcę. To pracodawca jest odpowiedzialny za odprowadzanie składek, których wysokość zależy do umowy z pracownikiem.

3 System emerytalny w Holandii

Holenderski system emerytalny składa się z trzech filarów - emerytury państwowej, grupowych ubezpieczeń zakładowych lub branżowych oraz dobrowolnych ubezpieczeń indywidualnych.

Pierwszy filar to tzw. AOW (Algemene Ouderdomswet), czyli emerytura obywatelska i przysługuje każdemu, kto pomiędzy 15 a 65 rokiem życia mieszkał w Holandii. Każdy rok pobytu w Holandii uprawnia do pobierania 2 proc. wysokości emerytury AOW. Wysokość tej emerytury ustalana jest w relacji do minimalnej płacy. Osoby samotne otrzymują świadczenie w wysokości 70 proc. minimalnej pensji, a małżonkowie po 50 proc. minimalnej pensji. Istnieje również wiele dodatków zwiększających emeryturę, w tym za opiekę nad dzieckiem do 18 roku życia czy dodatek urlopowy.

Drugi filar to dobrowolne, quasi-obowiązkowe pracownicze programy emerytalne, a emerytury z nich otrzymuje w Holandii większość członków gospodarstw domowych. Pracownicze programy emerytalne przypominają fundusze inwestycyjne. Mogą mieć charakter branżowy - takim funduszem zarządzają wtedy zarówno przedstawiciele pracodawców, jak i pracowników. Innym rozwiązaniami są kontrakty ubezpieczeń grupowych oraz najrzadziej wybierane profesjonalne fundusze inwestycyjne, przeznaczone dla osób prowadzących samodzielną działalność gospodarczą w tej samej branży.

Fundusze inwestycyjne w PPE mogą inwestować tylko do 10 proc. w akcje przedsiębiorstwa, które prowadzi pracowniczy program emerytalny. Innych ograniczeń nie ma.

Trzeci filar to dobrowolne składki opłacane przez pracownika, odkładane na rentę, ubezpieczenie na życie i dożycie, na plan finansowania bezpłatnych urlopów czy na plan oszczędzania części wynagrodzeni, który przypomina polskie IKZE z możliwością odpisu określonej kwoty rocznie od podstawy wymiaru wynagrodzenia.

W Holandii wiek emerytalny zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn wynosi obecnie 65 lat.

4 System emerytalny w USA

System emerytalny w USA także opiera się na kilku filarach. Pierwszy to ubezpieczenia społeczne. Federalny fundusz Social Security (S.S.) wypłaci świadczenie osobie, która przepracowała co najmniej 10 lat i odprowadzała w tym czasie składki na fundusz wysokości 16 procent (samozatrudnieni) lub 7,5 proc. (na etacie, drugą część składki płaci pracodawca). Prawo do pełnej emerytury uzyskuje się z ukończeniem 66 roku życia.

Drugi filar stanowią różnego rodzaju plany emerytalne sponsorowane przez pracodawców (employer-sponsored retirement plans - odpowiednik pracowniczych programów emerytalnych z polskiego trzeciego filara). Są one dobrowolne i dokłada się do nich zazwyczaj pracownik i pracodawca. Tego typu plany sponsorowane są również przez związki zawodowe, organizacje non-profit oraz sektor publiczny. Fundusze zgromadzone pieniądze inwestują na giełdzie, mogą też liczyć na zwolnienia podatkowe.

Trzeci filar to kontrolowane przez pracowników prywatne konta emerytalne, w tym indywidualne rachunki emerytalne (I.R.A.) w bankach. Kwoty tak zainwestowane Amerykanie mogą odliczyć od podatku.

5 System emerytalny w Polsce

Wreszcie system emerytalny w Polsce. Jego podstawy zostały zakreślone przez pierwszą reformę emerytalną z 1999 roku. Nowe emerytury są wypłacane na zasadzie zdefiniowanej składki - wysokość emerytury jest więc uzależniona od kwoty składek wpłaconych przez ubezpieczonego.

Zreformowany system emerytalny opiera się na Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych i otwartych funduszach emerytalnych, a dokładnie na tzw. trzech filarach. Pierwszy filar to ZUS, drugi stanowią OFE (każdy wybiera określony Fundusz, a ten inwestuje przekazane środki w różnego rodzaju instrumenty finansowe), a trzeci to indywidualne konta emerytalne (IKE), indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego (IKZE) i pracownicze programy emerytalne (PPE). O ile dwa pierwsze filary są obowiązkowe, to trzeci jest dobrowolny i uzupełniający do powszechnego systemu emerytalnego. Wicepremier Morawiecki chce ożywić trzeci filar emerytalny>>

Jednak w ciągu kilkunastu lat ten system był reformowany, w tym w 2012 roku, kiedy to rząd PO-PSL podniósł wiek emerytalny kobiet i mężczyzn do 67 lat (wcześniej wiek emerytalny wynosił 65 lat dla mężczyzn i 60 lat dla kobiet). Przy czym zarówno Andrzej Duda, jak i rząd Beaty Szydło obiecali Polakom, że cofną te zmiany. Premier Szydło: Wiek emerytalny obniżony od przyszłego roku>>

Z kolei reforma z 2013 roku dała obecnym, jak i przyszłym członkom OFE możliwość zadecydowania, czy chcą przekazywać częściowo składki do OFE, czy też w całości do ZUS. W przypadku braku decyzji całość składek będzie przekazywana do ZUS. Wprowadzono też tzw. suwak bezpieczeństwa - na 10 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez daną osobę środki z OFE będą stopniowo przenoszone do ZUS i to Zakład będzie wypłacał świadczenie. Ponadto OFE do ZUS zostały obligacje Skarbu Państwa (51,5 proc. wartości aktywów netto każdego funduszu), a OFE zostały pozbawione inwestowania w obligacje i w inne instrumenty dłużne gwarantowane przez Skarb Państwa. OFE w sądzie: Pozew zbiorowy przeciw Skarbowi Państwa, ministrowi pracy i ZUS>>