Potrącenia ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych– jakie zasady obowiązują

Egzekucja sądowa prowadzona jest na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego (dalej k.p.c.). Zgodnie z art. 833 par. 5 k.p.c., do egzekucji ze świadczeń pieniężnych przysługujących z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa stosuje się przepisy o egzekucji ze świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

Podobnie jest z egzekucją administracyjną. Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji stanowi, że świadczenie pieniężne przysługujące z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa wypłacane przez pracodawcę podlega egzekucji w zakresie określonym w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jednak jeśli zajęcie dotyczy wynagrodzenia za pracę, to na jego podstawie pracodawca, będący w danym roku kalendarzowym płatnikiem zasiłków, może również dokonywać potrąceń z wypłacanych świadczeń. Bowiem przez „wynagrodzenie” rozumie się wynagrodzenia oraz inne świadczenia pieniężne związane z pracą lub funkcją wykonywaną przez zobowiązanego na podstawie stosunku pracy oraz innej podstawie, jeżeli z tego tytułu zobowiązany otrzymuje okresowe świadczenia pieniężne, w tym świadczenia pieniężne przysługujące z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, wypłacane przez pracodawcę w okresie zatrudnienia, a także w okresie 12 miesięcy od dnia rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy.

Uwaga! Zatem, wynagrodzenie ze stosunku pracy podlega egzekucji w zakresie określonym w przepisach kodeksu pracy, a zasiłki – w przepisach ustawy o FUS.

Kolejność potrąceń ma znaczenie

Z zasiłków podlegają potrąceniu – w podanej niżej kolejności – m.in. następujące należności:

1) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych;

2) należności alimentacyjne potrącane na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego;

3) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,

4) kwoty nienależnie pobranych świadczeń z funduszu alimentacyjnego;

5) kwoty nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych, świadczeń rodzinnych

6) kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent

7) kwoty nienależnie pobranego rodzinnego kapitału opiekuńczego

Więcej należności wymienia art. 139 ustawy o FUS, jednak pracodawca ma do czynienia najczęściej z alimentami oraz należnościami niealimentacyjnymi, jak niespłacone kredyty, mandaty, podatki itp. Potrąceń dokonuje się, zachowując kolejność ustaloną w przywołanym art. 139.

Przy dokonywaniu potrąceń należności alimentacyjnych w trybie bezegzekucyjnym (pkt 2), w pierwszej kolejności zaspokajane są alimenty zaległe za okres wskazany w tytule wykonawczym, pod warunkiem uzyskania od wierzyciela oświadczenia, że nie zostały w inny sposób uiszczone przez dłużnika.

Kwota graniczna i…

Tak jak wynagrodzenie za pracę, również zasiłki podlegają ograniczonej egzekucji poprzez stosowanie kwot granicznych oraz kwot wolnych od potrąceń. Granica potrącenia to maksymalna dopuszczalna kwota, jaką można zaliczyć na poczet zadłużenia. Natomiast kwota wolna to gwarantowana część zasiłku, którą pracownik musi otrzymać na życie. Bowiem w czasie niezdolności do pracy pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia, a zastępuje je zasiłek. Zatem, pracodawca – płatnik zasiłków musi wziąć pod uwagę oba ograniczenia.

Najczęściej dokonywane potrącenia u pracowników mogą być dokonywane w następujących granicach:

świadczenia alimentacyjne na mocy tytułów wykonawczych, a także ściągane w trybie bezegzekucyjnym – do wysokości 60 proc. kwoty zasiłku;

inne egzekwowane należności, w tym na mocy tytułów wykonawczych – do wysokości 25 proc. kwoty zasiłku

Uwaga! Maksymalną część należności, podlegającą potrąceniu (kwotę graniczną), ustala się od kwoty brutto zasiłku, czyli przed odliczeniem miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.

…kwota wolna

Drugim ogranicznikiem jest zachowanie kwoty wolnej. Od 1 marca 2025 r. obowiązują nowe wysokości kwot wolnych. I tak, kwota zasiłku wolna od egzekucji i potrąceń wynosi obecnie:

1) 806,67 zł – przy potrącaniu

a) sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych, wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi,

b) należności alimentacyjnych potrącanych na wniosek wierzyciela na podstawie przedłożonego przez niego tytułu wykonawczego;

2) 1 331,03 zł – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności innych niż alimentacyjne, wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi.

Kwoty wolne podlegają corocznej waloryzacji od 1 marca na zasadach określonych dla emerytur i rent.

Uwaga! Jeżeli po odliczeniu zaliczki z tytułu podatku dochodowego wysokość świadczenia jest niższa niż kwota świadczenia wolna od potrąceń i egzekucji, ujęć się nie dokonuje.

Podane kwoty wolne ustala się proporcjonalnie do wypłacanego świadczenia. Oznacza to, że kwota wolna to kwota miesięczna, czyli stosowana w przypadku zasiłku wypłacanego za cały miesiąc. Natomiast jeżeli zasiłek przysługuje za część miesiąca, kwotę wolną należy stosownie zmniejszyć tj. do liczby dni, za które on przysługuje. W tym celu kwotę wolną należy podzielić przez 30 i pomnożyć przez liczbę dni pobierania zasiłku. Taki podzielnik stosuje ZUS, biorąc pod uwagę, że podstawę wymiaru zasiłku za jeden dzień niezdolności do pracy stanowi jedna trzydziesta część wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru zasiłku. [przykłady 1 i 2]

PRZYKŁAD 1

PRZYKŁAD 2

Zbieg potrąceń

W razie zbiegu potrąceń sum egzekwowanych na pokrycie świadczeń alimentacyjnych z innymi należnościami z tytułem wykonawczym, łącznie potrącenia nie mogą przekroczyć 60 proc. kwoty zasiłku. Obowiązuje bowiem zasada, że granicę potrąceń wyznacza najwyższy wskaźnik procentowy dla zbiegających się potrąceń. Jednak trzeba pamiętać o kolejności i najpierw zaspokoić alimenty.

W razie zbiegu egzekucji należności alimentacyjnych z potrącaniem bezegzekucyjnym, potrącenia i egzekucja łącznie nie mogą przekraczać 60 proc. kwoty zasiłku. W razie zbiegu egzekucji należności innych niż alimentacyjne z potrącaniem bezegzekucyjnym, potrącenia i egzekucja łącznie nie mogą przekraczać 60 proc. kwoty zasiłku – jeżeli wśród potrąceń występują należności alimentacyjne albo 50 proc. kwoty zasiłku – w pozostałych przypadkach. [przykład 3]

PRZYKŁAD 3

Potrącenia na podstawie pisemnej zgody

Zdarza się, że pracownik współfinansuje różne benefity od pracodawcy, np. pakiet medyczny, kartę sportową, grupowe ubezpieczenie na życie, albo spłaca pożyczki z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych czy kasy zapomogowo-pożyczkowej. Swoją część ma potrącaną z wynagrodzenia za pracę na podstawie pisemnej zgody, z zachowaniem odpowiedniej kwoty wolnej określonej w przepisach kodeksu pracy (art. 91).

Co zrobić w sytuacji, gdy za cały miesiąc należny jest wyłącznie zasiłek, a pisemna zgoda dotyczy tylko wynagrodzenia? Wymienione przykładowe należności to inne potrącenia niż przymusowe, określone w art. 139 ustawy o FUS, ponieważ brak tu podstawy w postaci tytułu wykonawczego. Takich potrąceń pracodawca nie może dokonać bez pisemnej zgody pracownika.

W przypadku dobrowolnych potrąceń z zasiłku nie stosuje się ani kwot granicznych, ani kwot wolnych z ustawy o FUS, która wyznacza je wyłącznie dla konkretnych, wymienionych należności. Trudno więc przenosić te ograniczenia na potrącenia dobrowolne.

Uwaga! Istotne jest, aby pracownik w treści pisemnej zgody wskazał kwotę, którą pracodawca może mu potrącić, oraz tytuł tego odliczenia (oczywiście po potrąceniu zaliczki na podatek dochodowy). ©℗