Jak przyznanie renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wpłynie na wysokość jednorazowego odszkodowania

Uległem wypadkowi przy pracy. Pobrałem pełny zasiłek chorobowy oraz świadczenie rehabilitacyjne. Leczenie i rehabilitacja nie przyniosły skutku i nadal jestem niezdolny do pracy. Ubiegam się z tego tytułu o rentę. Czy mogę jednocześnie wnioskować o przyznanie mi jednorazowego odszkodowania?

Złożenie wniosku o rentę nie stanowi przeszkody do jednoczesnego ubiegania się o jednorazowe odszkodowanie. Wynik postępowania o rentę może jednak wpłynąć na wysokość świadczenia.

Zgodnie z art. 11 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (dalej: ustawa wypadkowa) ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, przysługuje jednorazowe odszkodowanie.

Trwałym uszczerbkiem na zdrowiu jest naruszenie sprawności organizmu, które skutkuje upośledzeniem funkcji ciała bez perspektywy poprawy. Natomiast długotrwały uszczerbek to takie uszkodzenie, które powoduje ograniczenie czynności przez okres przekraczający sześć miesięcy, z możliwością poprawy. Stopień uszczerbku oraz związek ze zdarzeniem ocenia się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji.

Odszkodowanie wynosi 20 proc. przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w dniu wydania decyzji za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Kwota ta nie jest ustalana na stałe. W myśl art. 12 ust. 2 ustawy wypadkowej, jeśli stan zdrowia ulegnie pogorszeniu i stopień uszczerbku, który był podstawą przyznania jednorazowego świadczenia, wzrośnie o co najmniej 10 punktów procentowych, wysokość odszkodowania zostaje podwyższona o 20 proc. przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent uszczerbku przekraczający pierwotnie ustaloną wartość.

W omawianej sytuacji istotne znaczenie ma również art. 12 ust. 3 ustawy wypadkowej. Zgodnie z tym przepisem jednorazowe odszkodowanie zwiększa się o 3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia, jeśli wobec ubezpieczonego orzeczono całkowitą niezdolność do pracy oraz brak możliwości samodzielnej egzystencji wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.

Z kolei, zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, za osobę niezdolną do pracy uważa się taką, która na skutek naruszenia sprawności organizmu całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do wykonywania pracy zarobkowej, przy czym nie przewiduje się możliwości odzyskania tej zdolności, nawet po przekwalifikowaniu. Całkowita niezdolność oznacza całkowitą utratę możliwości podjęcia jakiegokolwiek zatrudnienia.

Uznanie ubezpieczonego za całkowicie niezdolnego do pracy skutkuje podwyższeniem jednorazowego odszkodowania o określoną kwotę. Warto jednak podkreślić, że przyznanie jednego świadczenia nie wyklucza ani nie gwarantuje przyznania drugiego.

Ważne! Otrzymanie jednorazowego odszkodowania nie jest jednoznaczne z przyznaniem renty z tytułu niezdolności do pracy, a decyzja o rencie nie przesądza o wypłacie wspomnianego odszkodowania. W praktyce niezdolność do pracy, uprawniająca do renty, często wiąże się z trwałym lub długotrwałym uszczerbkiem na zdrowiu.

Podstawa prawna

• art. 11–12 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 257)

• art. 12 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1631)

Czy ZUS może zakwestionować sposób zastosowania kryterium socjalnego przy wypłacie świadczeń z ZFŚS

Zgodnie z regulaminem zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, z funduszu wypłacane są m.in. zapomogi. W tym celu pracownicy składają oświadczenia dotyczące wysokości dochodów na członka rodziny. ZUS zakwestionował sposób, w jaki badaliśmy kryterium socjalne, i zażądał odprowadzenia składek od wypłaconych zapomóg. Czy ZUS ma do tego prawo?

Nie, ZUS nie jest uprawniony do kwestionowania prawidłowości badania kryterium socjalnego przez pracodawcę.

Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest przychód, rozumiany zgodnie z przepisami o podatku dochodowym od osób fizycznych. Przychód ten uzyskują pracownicy w związku z zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy.

Z podstawy wymiaru wyłącza się:

  • wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy spowodowanej chorobą lub izolacją z powodu choroby zakaźnej oraz zasiłki;
  • przychody określone w par. 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. (dalej: rozporządzenie).

Zgodnie z par. 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia, podstawy wymiaru składek nie stanowią świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Szczególne znaczenie ma więc art. 8 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (dalej: u.z.f.ś.s.). Zgodnie z nim przyznawanie ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z Funduszu uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu. Zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z ZFŚS oraz zasady przeznaczania środków funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa pracodawca w regulaminie ustalanym zgodnie z przepisami o związkach zawodowych. Pracodawca, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa, uzgadnia regulamin z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów.

W orzecznictwie podkreśla się, że to do pracodawcy należy określenie kryteriów socjalnych oraz ich zastosowanie. Jak zwrócił uwagę np. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 21 lutego 2023 r. (sygn. akt III AUa 184/21), prawo nie definiuje pojęcia cel socjalny, dlatego trzeba odwołać się do pojęcia działalności socjalnej, o którym mowa w art. 2 pkt 1 u.z.f.ś.s. Zdaniem sądu „już samo świadczenie przez pracodawców usług na rzecz różnych form wypoczynku, działalności kulturalno-oświatowej, udzielanie pomocy materialnej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe, pochłania pojęcie działań socjalnych. Jeśli więc świadczenia pieniężne (np. zapomogi) finansowane są ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zfśs, to nie są one wliczane do podstawy wymiaru składek, bo mieszczą się w dyspozycji tego przepisu”. Zadaniem ZUS, który chce ustalić, czy w danej sprawie ma zastosowanie wyłączenie określone w par. 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia, jest przede wszystkim analiza celów socjalnych oraz źródeł ich finansowania.

Sąd podkreślił, że ZUS ma kompetencje jedynie do weryfikacji, czy świadczenie było finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, czyli czy było uwzględnione w regulaminie oraz czy nie stanowiło dodatkowego świadczenia ze strony pracodawcy.

Kluczowe znaczenie ma to, czy regulamin ZFŚS przewiduje możliwość finansowania danego świadczenia oraz czy środki na ten cel rzeczywiście zostały wypłacone z funduszu.

Ważne! ZUS nie ma uprawnień do ingerowania w zasady przyznawania świadczeń socjalnych – nie może ustalać, czy prawidłowo oceniono sytuację materialną, rodzinną i osobistą poszczególnych pracowników.

W opisanym przypadku płatnik powinien wnieść odwołanie do sądu, wskazując, że prawidłowo zastosował wyłączenie ze składek na podstawie par. 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia.

Podstawa prawna

• par. 1 i par. 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 316)

• art. 18 ust. 1–2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 350)

• art. 8 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 288)

Jakie skutki ma dla płatnika złożenie przez ubezpieczonego do ZUS wniosku o zbadanie prawidłowości wypłaty zasiłków

Jeden z pracowników zarzucił nam, że zaniżamy jego zasiłek. Wskazał, że nie uwzględniamy w nim wszystkich wymaganych składników. Pracownik zgłosił to do ZUS. Co powinniśmy zrobić?

Płatnik powinien przeanalizować zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłku i oczekiwać na działanie ze strony ZUS, który zwróci się do niego o przedstawienie wyjaśnień oraz określonych dokumentów.

Zgodnie z art. 63 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) ubezpieczony może wystąpić do ZUS z wnioskiem o ustalenie uprawnień do zasiłku, jeżeli uważa, że zostały naruszone jego uprawnienia w tym zakresie.

Przepis ten ma zastosowanie m.in. do sytuacji, w których ubezpieczony uważa, że jego świadczenie zostało zaniżone. Do tego dochodzi najczęściej w sytuacji, gdy płatnik, zobowiązany do obliczania i wypłaty zasiłków, nieprawidłowo zastosował art. 41 ustawy zasiłkowej. Przepis ten zawiera wyjątki od zasady ogólnej ustalania podstawy wymiaru zasiłku. Reguła ta stanowi, że wymiar podstawy oblicza się w ten sposób, że płatnik uwzględnia przeciętny przychód pracownika z ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych pomniejszony o równowartość potrąconych składek na ubezpieczenie społeczne.

W rozpatrywanej sytuacji wątpliwości dotyczą, czy płatnik poprawnie zastosował wyjątek, zgodnie z którym przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, do których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania tego zasiłku, stosownie do postanowień układów zbiorowych pracy lub przepisów o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego zasiłku.

ZUS, po otrzymaniu wniosku ubezpieczonego w takiej sprawie, powinien wszcząć postępowanie wyjaśniające. Musi ocenić zasady wypłaty danego składnika, w tym treść postanowień układów zbiorowych pracy lub przepisów o wynagradzaniu, obowiązujących w firmie i na podstawie których jest on wypła cany.

Jeśli ZUS stwierdzi nieprawidłowości w wypłacie zasiłku, to powinien wydać decyzję, w której nakaże wypłatę wyrównania. Płatnik musi je wypłacić z odset kami.

Zastosowanie ma tu bowiem art. 64 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z jego ust. 1 płatnicy składek wypłacają zasiłki w terminach przyjętych dla wypłaty wynagrodzeń lub dochodów. Zasiłki te płatne są nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia prawa do zasiłku. Jeżeli natomiast płatnik składek nie wypłacił zasiłku w powyższym terminie, to jest obowiązany do uiszczenia odsetek od tego zasiłku.

Ważne Postępowanie wyjaśniające ZUS kończy decyzją. Rozstrzygnięcie to pracownik może zaskarżyć na zasadach ogólnych określonych w art. 4779 k.p.c. Zgodnie z nim odwołania od decyzji ZUS wnosi się na piśmie do organu, który wydał decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez ten organ, w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji. ZUS następnie przekazuje odwołanie do sądu. ©℗

Podstawa prawna

• art. 36 i art. 41 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2780; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 1871)

• art. 4779 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1568; ost.zm. Dz.U. z 2025 r. poz. 620)