Najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne można zmniejszyć

Natomiast dla osób rozpoczynających prowadzenie działalności gospodarczej, w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności, podstawę składek społecznych stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia (w 2025 r. – 1399,80 zł).

Przedsiębiorcy prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych, mogą też opłacać składki od ustalonej indywidualnie podstawy – tzw. mały ZUS plus. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonego, którego roczny przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej uzyskany w poprzednim roku kalendarzowym nie przekroczył kwoty 120 tysięcy złotych, uzależniona jest od dochodu z tej pozarolniczej działalności w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, uzyskanego w poprzednim roku kalendarzowym.

Podstawa wymiaru składek nie może przekroczyć 60 proc. prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia na dany rok kalendarzowy i nie może być niższa niż 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w styczniu danego roku.

Kiedy możliwe zmniejszenie składek

Kwota najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób prowadzących pozarolniczą działalność jest odpowiednio zmniejszana:

• za miesiąc, w którym nastąpiło objęcie ubezpieczeniami lub ich ustanie, jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca,
• w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku (art. 18 ust. 9 i 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

Wówczas kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom/zdolności do wykonywania działalności. Uzyskana w wyniku podzielenia liczba nie jest zaokrąglana (bez względu na liczbę miejsc po przecinku, jaką wskazuje maszyna licząca), należy ją pomnożyć w takiej postaci, w jakiej została wyliczona. Dopiero po przemnożeniu należy zaokrąglić ustaloną podstawę wymiaru składek do pełnych groszy, przyjmując, iż dokonuje się zaokrąglenia z uwzględnieniem trzeciego miejsca po przecinku. Obliczoną podstawę wymiaru składek należy zaokrąglić do pełnych groszy w górę – jeżeli końcówka jest równa lub wyższa od 0,50 gr, albo w dół – jeżeli końcówka jest niższa od 0,50 gr. [przykład 1]

PRZYKŁAD 1

Konieczne prawo do zasiłku

Zmniejszenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne jest możliwe w przypadku niezdolności do pracy tylko wówczas, gdy przedsiębiorca jest uprawniony do zasiłku. A tak jest w przypadku, gdy:

• przystąpił do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego,
• upłynął tzw. okres wyczekiwania (90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia),
• nie wystąpiły okoliczności powodujące brak prawa do zasiłku, wymienione w art. 15, 17 ustawy zasiłkowej (wykonywanie pracy zarobkowej w czasie orzeczonej niezdolności, sfałszowanie zwolnienia lekarskiego, powstanie niezdolności w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia popełnionego przez ubezpieczonego, potwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu).

Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe

Prawo do zasiłku przysługuje wszystkim osobom objętym ubezpieczeniami społecznymi w razie choroby i macierzyństwa, w tym prowadzącym działalność pozarolniczą. Osoby te, podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, mogą zostać na swój wniosek objęte dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Objęcie tym ubezpieczeniem następuje od dnia wskazanego we wniosku, ale tylko wówczas, gdy zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalno-rentowych zostanie złożone w terminie określonym ustawą systemową na dokonanie takiego zgłoszenia (tj. w terminie siedmiu dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń). W pozostałych przypadkach objęcie ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie ubezpieczeniem, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony.

Okres wyczekiwania

Zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Jednak, aby faktycznie zasiłek otrzymać, czas ubezpieczenia musi minąć tzw. okres wyczekiwania wynoszący 90 dni. Do tego wymaganego okresu ubezpieczenia zalicza się poprzednie okresy podlegania ubezpieczeniu chorobowemu zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie, pod warunkiem jednak że przerwa w ubezpieczeniu nie przekracza 30 dni. Wyjątkowo, bo od pierwszego dnia niezdolności bez względu na okres ubezpieczenia, zasiłek przysługuje m.in. tym, którzy ulegli wypadkowi w drodze do pracy lub z pracy.

Istotne spełnienie warunków do przyznania świadczenia

Artykuł 18 ust. 10 ustawy systemowej stwarza możliwość zastosowania mechanizmu zmniejszenia podstawy wymiaru składek w miesiącach kalendarzowych, w których ubezpieczony przez część okresu obrachunkowego był niezdolny do pracy.

Uwaga! Ustawodawca łączy zatem prawo do proporcjonalnego zmniejszenia podstawy wymiaru składki z trwającym przez część miesiąca okresem niezdolności do pracy i spełnieniem przez ubezpieczonego warunków przyznania zasiłku za ten okres, a nie z okresem, za jaki faktycznie przyznano i wypłacono zasiłek chorobowy. Nie powinno budzić wątpliwości, że skoro chodzi o proporcjonalne miarkowanie podstawy wymiaru składek o konkretną część miesiąca (tj. tę, na którą przypada niezdolność do pracy ubezpieczonego), to spełnienie warunków do przyznania zasiłku z tytułu owej niezdolności musi obejmować cały ten okres.

Aby prawo do świadczenia powstało i zasiłek mógł zostać przyznany muszą być spełnione przesłanki pozytywne i nie wystąpić negatywne. Mimo ziszczenia się ryzyka ubezpieczenia chorobowego w określonych przepisami art. 6 i art. 7 ustawy zasiłkowej okresach oraz posiadania przez ubezpieczonego wymaganego okresu wyczekiwania (karencji), prawo do zasiłku może nie powstać, a to, które powstanie, może zostać utracone w razie wystąpienia któregoś ze zdarzeń opisanych w art. 15–17 ustawy zasiłkowej.

W przypadku zaistnienia nagannych zdarzeń, o jakich mowa w tych przepisach, ubezpieczony prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą traci zatem prawo do zasiłku chorobowego, mającego rekompensować mu nieosiąganie wskutek choroby – przychodów z tejże działalności. Zostaje też pozbawiony możliwości zmniejszenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w trybie art. 18 ust. 9 i ust. 10 ustawy systemowej.

Nie nabędzie też prawa do zasiłku przedsiębiorca, który wniosek o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym zgłosił już po powstaniu niezdolności do pracy.

Reasumując, jeżeli przedsiębiorca nie spełnia warunków do otrzymania zasiłku (np. w ogóle nie przystąpił do ubezpieczenia chorobowego lub jest jeszcze w trakcie okresu wyczekiwania), za miesiąc z niezdolnością do pracy musi zapłacić składki na ubezpieczenia społeczne od pełnej podstawy, bez prawa do jej zmniejszenia. [przykład 2]

PRZYKŁAD 2

Gdy wyższa podstawa składek

Z art. 18 ust. 9 i 10 ustawy systemowej wynika wprost, że obniżeniu ulega najniższa podstawa. Stąd ZUS uważa, że do podstawy wyższej, zadeklarowanej, przepis ten nie ma zastosowania. W orzecznictwie sądowym przeważa podobne stanowisko.

Przykładowo Sąd Okręgowy w Legnicy, w wyroku z 11 maja 2015 r. (sygn. akt V U 3070/14), uznał, że „przepisy prawa ubezpieczeń społecznych, ze względu na swoją specyfikę, powinny być wykładane ściśle, szczególnie gdy dany przepis w swej treści nie budzi żadnych wątpliwości”.

Uwaga! Z brzmienia art.18 ust. 9 ustawy systemowej wynika, że przepis ten odnosi się do podstawy najniższej. Gdyby intencją ustawodawcy było ustalenie możliwości proporcjonalnego obniżenia każdej podstawy wymiaru, to wówczas w treści tego przepisu nie znalazłoby się określenie „najniższej”, lecz np. zadeklarowanej podstawy.

W konsekwencji racjonalne jest przyjęcie, że prawo do proporcjonalnego zmniejszenia podstawy składek społecznych dotyczy tylko podstawy wymaganej przepisami prawa. Skoro bowiem przedsiębiorca może swobodnie deklarować kwoty podstawy wymiaru, to posiada też prawo do samodzielnego określania tej podstawy, w przypadku, gdy ubezpieczeniu podlega przez część miesiąca.

Z orzecznictwa SN

Podobnie Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie wielokrotnie wyjaśniał, że przepisy regulujące system zabezpieczenia społecznego ze względu na swoją istotę i konstrukcję podlegają wykładni ścisłej. Sytuacja prawna ubezpieczonych nie może być kształtowana odmiennie, niż uczynił to ustawodawca, a zwłaszcza na podstawie o pozaprawnych norm słusznościowych.

Zgodnie z uchwałą SN z 11 lipca 2019 r. (sygn. akt III UZP 1/19): „z językowej wykładni art. 18 ust. 10 ustawy systemowej wynika, że możliwość proporcjonalnego zmniejszenia dotyczy tylko „kwoty najniższej podstawy wymiaru składek”. Konkluzję tę wzmacnia redakcja ust. 10, w którym wyraźnie podkreślono, że chodzi o „zasady zmniejszania najniższej podstawy wymiaru składek”. Z brzmienia powołanych przepisów nie można wyprowadzić wniosku, że opisany mechanizm miarkowania dotyczy wszystkich zadeklarowanych przez ubezpieczonych kwot podstawy wymiaru składek, także tych wyższych od najniższej, a ustawodawca posłużył się pojęciem najniższej kwoty podstawy wymiaru tylko dla uniknięcia wątpliwości, iż także ta podstawa podlega owemu mechanizmowi. Żadne dokumenty z prac nad ustawą systemową nie wskazują na taką intencję projektodawców tego aktu. Gdyby rzeczywiście taka była wola prawodawcy, w przepisie ust. 9 posłużono by się pojęciem „zadeklarowanej kwoty podstawy wymiaru składek”, ewentualnie – dla rozwiania wątpliwości – dodając, że dotyczy to także najniższej kwoty podstawy wymiaru, a w ust. 10 nie użyto by sformułowania „zasady zmniejszania najniższej podstawy wymiaru składek”, które jednoznacznie akcentuje zawężenie instytucji miarkowania tylko do najniższej podstawy wymiaru. [przykład 3]

PRZYKŁAD 3

Składka zdrowotna

Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest miesięczna i niepodzielna. Oznacza to, że podstawa wymiaru tej składki nie jest proporcjonalnie pomniejszana do liczby dni pobierania zasiłku w danym miesiącu. Gdy osoba prowadząca pozarolniczą działalność przebywa na zasiłku chorobowym przez cały miesiąc bądź jego część, składka zdrowotna powinna być odprowadzana za ten miesiąc w pełnej wysokości. ©℗