Subskrybuj nas na Youtube
Pracownicy pedagogiczni dostaną świadczenie kompensacyjne, nawet jeśli ich umowa o pracę rozwiązała się sama z upływem okresu, na jaki została zawarta. Do niedawna nie było to możliwe
O nauczycielskie świadczenie kompensacyjne mogą ubiegać się nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni, którzy nie nabyli prawa do wcześniejszej emerytury ani do emerytury pomostowej. Ustawa z 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U. nr 97, poz. 800 ze zm., dalej: ustawa o n.ś.k.) określa warunki, po spełnieniu których możliwe jest jego uzyskanie. Jeden z nich, określony w art. 4 ust. 1 pkt 3 tej ustawy, wymaga uprzedniego rozwiązania stosunku pracy przez nauczyciela. Przepis mówi tutaj wprost, że świadczenie przysługuje nauczycielom, którzy „rozwiązali stosunek pracy”. Jego brzmienie wymaga wyraźnie aktywności zatrudnionego w tym zakresie.
Rozwiązanie czy wygaśnięcie
Na gruncie tej regulacji powstał więc problem, czy przesłanka rozwiązania przez nauczyciela stosunku pracy jest spełniona także w przypadku, gdy umowa o pracę rozwiązuje się z upływem czasu, na który została zawarta – czyli w trybie art. 30 par. 1 pkt 4 kodeksu pracy (ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm., dalej: k.p.). Przypadek ten dotyczy przede wszystkim umów na czas określony. Problem ten sprowadza się w istocie do pytania, czy rozwiązanie umowy z upływem czasu, na który była zawarta, następuje poprzez jej samoistne wygaśnięcie (jak uważa część prawników), czy też można tu doszukiwać się jej zakończenia z udziałem woli pracownika.
Praktyka ZUS i rozbieżności w orzecznictwie
W takiej sytuacji, gdy nauczyciel wykonywał swoją pracę w ramach umowy na czas określony i taka umowa wygasła wskutek upływu okresu, na który została zawarta, ZUS jeszcze niedawno odmawiał przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Takie stanowisko opierał na gramatycznej wykładni przepisu posługującego się sformułowaniem ,,rozwiązali stosunek pracy”, co sugeruje konieczność jego rozwiązania z inicjatywy nauczyciela. W świetle stosowanej uprzednio wykładni – zawsze wtedy, gdy umowa o pracę nauczyciela wygasała wskutek upływu okresu, na który została zawarta, nauczyciel nie jest inicjatorem rozwiązania stosunku pracy i tym samym nie może nabyć prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.
Stosowana przez ZUS interpretacja nie zawsze była podzielana w orzecznictwie. Zdarzały się wyroki do niej przychylające, jak np. wyrok Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2013 r. (sygn. akt II UK 205/12), w którym SN stwierdził, że rozwiązanie umowy o pracę na czas określony następujące z upływem umówionego terminu nie jest „rozwiązaniem stosunku pracy przez nauczyciela”. Odmienne stanowisko Sąd Najwyższy zaprezentował jednak w wyroku z 11 grudnia 2013 r. (sygn. akt III UK 9/13), przyjmując, że rozwiązanie stosunku pracy przez nauczyciela ma miejsce nie tylko wtedy, gdy jest poprzedzone złożeniem przez niego jednostronnego oświadczenia woli (o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu stosunku pracy bez wypowiedzenia), ale we wszystkich sytuacjach, gdy takie oświadczenie jest „częścią składową dwustronnej czynności prawnej” prowadzącej do rozwiązania tego stosunku. Skoro bowiem nauczyciel składa oświadczenie woli, nawiązując stosunek pracy na czas określony, to zdaniem SN jest ono jednocześnie koniecznym elementem czynności rozwiązującej stosunek pracy w przyszłości (z upływem czasu, na który umowa została zawarta). Tym samym w jego ocenie można stwierdzić, że nauczyciel już poprzez samo zawarcie umowy terminowej bierze aktywny udział w jej rozwiązaniu.
Interpretacja SN
Potrzebę ostatecznego rozstrzygnięcia powyższej wątpliwości dostrzegł także pierwszy prezes SN, który 1 lutego 2016 r. złożył wniosek o wydanie uchwały przez powiększony skład tego sądu, a także zwykły skład SN, zwracając się 8 marca 2016 r. z prośbą o odpowiedź na pytanie prawne dotyczące jednej z rozpatrywanych spraw.
Obydwa wnioski zostały połączone do wspólnego rozpoznania, w wyniku którego Sąd Najwyższy w składzie siedmioosobowym 27 kwietnia 2016 r. podjął uchwałę (sygn. akt III PZP 1/16), w której orzekł, że warunek rozwiązania stosunku pracy jest spełniony także w przypadku, gdy umowa o pracę rozwiązuje się z upływem czasu, na który była zawarta (a więc gdy nauczyciel nie składa żadnego oświadczenia w celu rozwiązania umowy za wypowiedzeniem lub za porozumieniem stron).
Uchwała Sądu Najwyższego oznacza więc, że możliwość uzyskania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego ma również taki nauczyciel, którego ostatni stosunek pracy, bezpośrednio poprzedzający zgłoszenie wniosku o to świadczenie, rozwiązał się z upływem czasu, na który został nawiązany.
Organ rentowy zmienia zdanie
Jak się okazuje, uchwała SN zbiega się w czasie ze zmianą stanowiska ZUS. Jak poinformował nas Radosław Milczarski z biura prasowego Centrali Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, obecnie – od 5 lutego 2016 r. – organ rentowy stoi na stanowisku, że również rozwiązanie umowy o pracę z nauczycielem w związku z upływem okresu, na jaki umowa była zawarta, uzasadnia przyznanie nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. RAMKA 1
Wspomniana uchwała SN nie zmienia więc niczego w zakresie obecnej praktyki, jaką ZUS stosuje, rozpatrując wnioski o nauczycielskie świadczenia kompensacyjne. Jest ona jedynie potwierdzeniem obecnej wykładni zakładu w odniesieniu do umów terminowych zawartych przez nauczycieli ubiegających się o takie świadczenia.
Co jednak z tymi nauczycielami, którym organ rentowy wcześniej (tj. przed 5 lutego 2016 r.) odmówił przyznania świadczenia kompensacyjnego wyłącznie z tego powodu, że umowa o pracę wygasła, a nie została przez nich rozwiązana? Będący w takiej sytuacji nauczyciele, którzy ponownie wystąpią z odpowiednim wnioskiem o jego przyznanie, z dużym prawdopodobieństwem mogą liczyć na to, że (przy spełnieniu pozostałych warunków) świadczenie to uzyskają.
– Sprawy załatwione przed przekazaniem oddziałom ZUS powołanych wytycznych zostaną ponownie rozpoznane na wniosek osoby zainteresowanej – mówi Radosław Milczarski.
Co istotne, możliwość ponownego wystąpienia z wnioskiem o jego wypłatę nie jest ograniczona żadnym terminem ani też nie ulega przedawnieniu. Jedyny limit wynika z generalnej zasady, zgodnie z którą uzyskanie nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego będzie niemożliwe po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Zostanie ono przyznane od miesiąca zgłoszenia wniosku, o ile spełnione będą pozostałe warunki ustawowe (w tym m.in. wymóg ostatniego zatrudnienia w oświacie).
Rozwiązanie stosunku pracy
Warunek rozwiązania przez nauczyciela stosunku pracy, wymagany do przyznania świadczenia kompensacyjnego, co do zasady oznacza, że rozwiązanie umowy powinno nastąpić z inicjatywy nauczyciela. Ustawa o n.ś.k. posługuje się bowiem sformułowaniem ,,rozwiązali stosunek pracy”, a nie np. ,,rozwiązano z nimi stosunek pracy”. Warunek ten zostanie więc spełniony w przypadku rozwiązania stosunku pracy za wypowiedzeniem złożonym przez nauczyciela lub za porozumieniem stron (o ile wniosek o taki sposób ustania stosunku pracy złożył sam nauczyciel). Jeśli natomiast to dyrektor szkoły złożył wypowiedzenie lub też z jego inicjatywy stosunek pracy został rozwiązany w drodze porozumienia stron, wówczas, co do zasady, nauczyciel nie może uzyskać świadczenia kompensacyjnego.
Od tej reguły sama ustawa o n.ś.k. przewiduje jednak wyjątki. Zgodnie z jej przepisami omawiany warunek jest bowiem spełniony również wtedy, gdy stosunek pracy został rozwiązany lub wygasł w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7 Karty nauczyciela (ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela, t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 191 ze zm.). Oznacza to, że świadczenie kompensacyjne może uzyskać również taki nauczyciel, którego stosunek pracy został rozwiązany w przypadku:
● całkowitej likwidacji szkoły, lub
● częściowej likwidacji szkoły albo zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania, które uniemożliwiają dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć.
Świadczenie kompensacyjne przysługuje także, gdy stosunek pracy nauczyciela wygasa wskutek upływu 6-miesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym albo w razie odmowy podjęcia pracy przez nauczyciela, który pozostawał w stanie nieczynnym (propozycja zatrudnienia na czas nieokreślony lub określony musi dotyczyć pełnego wymiaru zajęć w tej samej szkole na tym samym lub innym stanowisku).
WAŻNE Sąd Najwyższy orzekł, że warunek rozwiązania stosunku pracy jest spełniony także w przypadku, gdy umowa o pracę rozwiązuje się z upływem czasu, na który była zawarta.
WAŻNE Ustalenie już w umowie o pracę jej terminu końcowego oznacza, że stosunek pracy ustaje z woli stron, które z góry określają zdarzenie go rozwiązujące (upływ czasu).
!Nauczyciel, któremu ZUS poprzednio odmówił przyznania świadczenia kompensacyjnego wyłącznie z tego powodu, że jego umowa o pracę wygasła, a nie została przez niego rozwiązana, teraz może je uzyskać, jeśli wystąpi o nie ponownie.
Uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 27 kwietnia 2016 r. (sygn. akt III PZP 1/16)
„Warunek rozwiązania stosunku pracy wymagany do nabycia nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego (art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, Dz.U. Nr 97, poz. 800 ze zm.) jest spełniony w przypadku, gdy umowa o pracę rozwiązuje się z upływem czasu, na który była zawarta”.
RAMKA 1
Stanowisko ZUS z 13 maja 2016 r.
Świadczenie kompensacyjne może zostać przyznane nauczycielowi po rozwiązaniu stosunku pracy. Rozwiązanie stosunku pracy powinno nastąpić na zasadach przewidzianych w art. 88 Karty nauczyciela, a więc na wniosek nauczyciela. Warunek rozwiązania stosunku pracy na wniosek nauczyciela spełniony jest zarówno wtedy, gdy stosunek ten został rozwiązany na podstawie złożonego przez niego wypowiedzenia, jak i wówczas, gdy został rozwiązany wprawdzie na podstawie porozumienia stron, ale wniosek o rozwiązanie stosunku pracy złożył nauczyciel.
Prawo do tego świadczenia przysługuje także, gdy stosunek pracy został rozwiązany na skutek całkowitej likwidacji szkoły lub częściowej likwidacji szkoły albo zmian organizacyjnych, które uniemożliwiają dalsze zatrudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć. Świadczenie kompensacyjne przysługuje również nauczycielowi, którego stosunek pracy wygasł wskutek upływu okresu pozostawania w stanie nieczynnym (np. z powodu częściowej likwidacji lub zmian organizacyjnych w szkole) lub w razie wcześniejszego rozwiązania stosunku pracy, przed upływem stanu nieczynnego (w razie odmowy podjęcia przez nauczyciela pracy w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony lub na okres, na jaki została zawarta umowa, w tej samej szkole, na tym samym lub innym stanowisku).
Również rozwiązanie umowy o pracę z nauczycielem w związku z upływem okresu, na jaki umowa była zawarta, spełnia wymóg rozwiązania stosunku pracy, sformułowany przez ustawodawcę w art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, a tym samym uzasadnia przyznanie nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Zasada ta została wprowadzona do stosowania przez organy rentowe wytycznymi z 5 lutego 2016 r. Podstawa prawna rozwiązania stosunku pracy powinna być określona w świadectwie pracy.
Inne warunki dla świadczeń kompensacyjnych
Świadczenie to uzyska tylko osoba, która przed wystąpieniem z wnioskiem o jego przyznanie ostatnio pracowała na jednym ze stanowisk pedagogicznych wskazanych w ustawie. Oprócz warunku rozwiązania stosunku pracy musi też mieć określony wiek oraz historię okresów składkowych i nieskładkowych
W związku z tym, że nauczycielskie świadczenie kompensacyjne przysługuje nauczycielom, wychowawcom oraz innym pracownikom pedagogicznym, uzyska je tylko ten, kto ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o świadczenie pozostawał w stosunku pracy na jednym z tych stanowisk. Musi być też zatrudniony w jednej z placówek wymienionych w ustawie. RAMKA 2
Możliwości nabycia prawa do tego świadczenia nie mają więc osoby, które po zakończeniu pracy nauczycielskiej, a jeszcze przed zgłoszeniem wniosku o nie, podjęły inne zatrudnienie lub działalność zarobkową. Nie ma natomiast znaczenia podjęcie takiego zatrudnienia lub działalności już po zgłoszeniu wniosku o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.
/>
Ponadto, jeżeli nauczyciel pozostaje w kilku stosunkach pracy zawartych na część etatu z placówkami wymienionymi w ustawie, musi rozwiązać każdy z nich, niezależnie od tego, w jakim wymiarze czasu pracy jest zatrudniony. Jeśli dodatkowo pracuje on w innej placówce oświaty lub w ogóle poza oświatą, to w celu nabycia prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego musi rozwiązać również taki stosunek pracy.
Warto też podkreślić, że w tej ostatniej sytuacji – gdy nauczyciel pozostaje w stosunku pracy zawartym z placówką wymienioną w ustawie i jednocześnie w stosunku pracy zawartym z innym podmiotem (np. wymienionym w art. 1 Karty nauczyciela lub w ogóle poza oświatą) – może nabyć prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, jeśli stosunek pracy z jednostką niewymienioną w ustawie o n.ś.k. rozwiązał najpóźniej w dniu rozwiązania stosunku pracy z jednostką, o której mowa w art. 2 pkt 1 tej ustawy. W przeciwnym razie nie można bowiem uznać, że był nauczycielem ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o to świadczenie. PRZYKŁADY 1–4
Ponadto, obok wymogu rozwiązania stosunku pracy, do przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego konieczne są także:
● osiągnięcie wymaganego wieku,
● udowodnienie co najmniej 30-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, w tym minimum 20 lat pracy w wymienionych wyżej placówkach oświaty, przynajmniej w 1 obowiązkowego wymiaru zajęć.
Uwaga! Powyższe warunki muszą być spełnione łącznie.
Wymagany wiek zależny od roku
Osiągnięcie przez nauczyciela odpowiedniego wieku przewidzianego w ustawie jest jednym z warunków wymaganych do przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Wiek ten jest zróżnicowany w zależności od tego, w którym roku zostanie osiągnięty. TABELA Nie ma natomiast znaczenia, kiedy zostanie zgłoszony wniosek o to świadczenie.
Od 2009 do 2014 r. obniżony wiek emerytalny, w którym nauczyciele mogli ubiegać się o świadczenie kompensacyjne, był jednakowy dla kobiet i dla mężczyzn i wynosił co najmniej 55 lat. W kolejnych latach wiek ten jest zróżnicowany dla obu płci i stopniowo podwyższany (dla mężczyzn już od 2015 r., a dla kobiet od 2025 r.).
Kobiety mogą uzyskać nauczycielskie świadczenie kompensacyjne również wtedy, gdy 55 lat ukończyły (ukończą) w latach 2015–2024. Jeśli do 31 grudnia 2024 r. nie osiągną tego wieku, omawiane świadczenie będą mogły uzyskać po ukończeniu odpowiedniego wieku w późniejszych latach.
Wiek przewidziany dla mężczyzn wymagany do przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego podlega stopniowemu podwyższeniu już od 2015 r. Wynosi on co najmniej 56 lat w przypadku osiągnięcia tego wieku w latach 2015–2016, a w kolejnych będzie podlegał dalszemu stopniowemu wydłużaniu.
Nauczyciele, którzy do 31 grudnia 2032 r. nie ukończą wymaganego wieku, nie będą mogli nabyć prawa do świadczenia kompensacyjnego. PRZYKŁADY 5–7
Długi staż ubezpieczeniowy
Kolejnym warunkiem wymaganym do przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego jest udowodnienie odpowiedniego okresu składkowego i nieskładkowego. Jest on jednakowy dla kobiet oraz dla mężczyzn i wynosi co najmniej 30 lat. Wymagany staż musi być osiągnięty najpóźniej do dnia rozwiązania stosunku pracy nauczyciela z placówką wymienioną w ustawie.
Ustalając staż ubezpieczeniowy wymagany do przyznania tego świadczenia, ZUS uwzględnia okresy składkowe wymienione w art. 6 ustawy emerytalnej (ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 748 ze zm.) oraz okresy nieskładkowe wymienione w art. 7 tej ustawy. Stosuje przy tym zasadę, zgodnie z którą te ostatnie nie mogą przekraczać 1/3 uwzględnionych okresów składkowych. W przypadku gdy okresy składkowe i nieskładkowe zbiegają się w czasie, uwzględnieniu podlega okres korzystniejszy.
/>
Okresy składkowe to generalnie okresy, w których dana osoba pracowała i opłacane były za nią składki na ubezpieczenia społeczne, a także niektóre okresy, za które składka nie została opłacona, gdyż nie było takiego obowiązku. Natomiast okresy nieskładkowe to najkrócej mówiąc okresy braku aktywności zawodowej, za które nie zostały odprowadzone składki na ubezpieczenia społeczne.
/>
Ustalając staż ubezpieczeniowy wymagany do przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, ZUS nie uwzględnia okresów, za które osoba prowadząca pozarolniczą działalność (np. działalność gospodarczą) nie opłaciła składek na własne ubezpieczenie społeczne (za okres do 31 grudnia 1998 r.) lub na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe (za okres od 1 stycznia 1999 r.). Analogiczna zasada dotyczy okresów współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności, za które nie zostały opłacone składki na wymienione ubezpieczenia.
Należy zaznaczyć, że przy ustalaniu stażu ubezpieczeniowego wymaganego do przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nie podlegają uwzględnieniu okresy rolne wymienione w art. 10 ustawy emerytalnej. Chodzi o okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników oraz okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w tym gospodarstwie przypadające przed dniem objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników z tego tytułu. PRZYKŁADY 8 I9
Co najmniej 20 lat bycia nauczycielem
Warunkiem wymaganym do przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego jest również udowodnienie odpowiednio długiego okresu pracy nauczycielskiej wykonywanej w placówkach wymienionych w ustawie co najmniej w 1 obowiązkowego wymiaru zajęć. Podobnie jak ma to miejsce w przypadku stażu ubezpieczeniowego, wymagany okres pracy nauczycielskiej jest jednakowy dla kobiet i mężczyzn (wynosi co najmniej 20 lat) i musi być osiągnięty najpóźniej na dzień rozwiązania stosunku pracy z placówką.
Okresy wykonywania pracy nauczycielskiej w niższym wymiarze niż połowa obowiązkowego wymiaru zajęć (np. na ćwierć etatu) nie mogą być zaliczone do wymaganych 20 lat tej pracy. Jeśli jednak nauczyciel w tym samym czasie pracuje w kilku szkołach lub innych placówkach oświaty, będąc zatrudniony w każdej z nich np. na 1 lub 1/4 etatu, przy ustalaniu wymaganego okresu pracy nauczycielskiej ZUS zsumuje wymiar pracy we wszystkich placówkach.
Przy ustalaniu stażu pracy nauczycielskiej wymaganego do przyznania świadczenia nie podlegają uwzględnieniu okresy jej niewykonywania. ZUS nie wlicza więc okresów urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego oraz służby wojskowej. Nie są też uwzględniane okresy niewykonywania tej pracy, za które nauczyciel otrzymał wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, tj. okresy:
● niezdolności do pracy, za które zostały wypłacone wynagrodzenie, zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne,
● za które nauczyciel otrzymał zasiłek opiekuńczy lub macierzyński,
● niewykonywania pracy, za które wypłacono – na podstawie Karty nauczyciela – wynagrodzenie za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy, np. z powodu choroby, a w odniesieniu do wynagrodzenia wypłaconego w czasie urlopu macierzyńskiego – za okres od 15 listopada 1991 r. do 31 lipca 1992 r.,
● urlopu dla poratowania zdrowia,
● urlopu szkoleniowego,
● przebywania na urlopie na dalsze kształcenie się,
● pozostawania w stanie nieczynnym.
Spośród okresów faktycznego niewykonywania pracy nauczycielskiej do okresów tej pracy podlegają wliczeniu wyłącznie okresy urlopu wypoczynkowego. PRZYKŁADY 10 I 11
WAŻNE Możliwości nabycia prawa do świadczenia kompensacyjnego nie mają osoby, które po zakończeniu pracy nauczycielskiej, a jeszcze przed zgłoszeniem wniosku o nie, podjęły inne zatrudnienie lub działalność zarobkową.
! Ustalając staż ubezpieczeniowy wymagany do przyznania świadczenia kompensacyjnego, ZUS nie uwzględnia okresów, za które osoba prowadząca pozarolniczą działalność nie opłaciła składek na własne ubezpieczenie społeczne.
Tabela Wiek wymagany do przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego
| Rok ukończenia wieku | Wiek wymagany do przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego |
| 2009–2014 | 55 lat kobieta i 55 lat mężczyzna |
| 2015–2016 | 55 lat kobieta i 56 lat mężczyzna |
| 2017–2018 | 55 lat kobieta i 57 lat mężczyzna |
| 2019–2020 | 55 lat kobieta i 58 lat mężczyzna |
| 2021–2022 | 55 lat kobieta i 59 lat mężczyzna |
| 2023–2024 | 55 lat kobieta i 60 lat mężczyzna |
| 2025–2026 | 56 lat kobieta i 61 lat mężczyzna |
| 2027–2028 | 57 lat kobieta i 62 lata mężczyzna |
| 2029–2030 | 58 lat kobieta i 63 lata mężczyzna |
| 2031–2032 | 59 lat kobieta i 64 lata mężczyzna |
PRZYKŁAD 1
Likwidacja szkoły
Maria Duma, zatrudniona przez 21 lat jako nauczyciel, otrzymała wypowiedzenie umowy o pracę z końcem roku szkolnego 2015/2016 w związku z likwidacją szkoły. Do tego czasu udowodniła ponad 30-letni staż ubezpieczeniowy. Zgłosiła wniosek o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, a ZUS ustalił prawo do niego, uznając, że warunek rozwiązania stosunku pracy został spełniony.
PRZYKŁAD 2
Kilka miejsc zatrudnienia
Henryk Kowal zamierza jeszcze w 2016 r. zakończyć swoją aktywność zawodową i wystąpić z wnioskiem o świadczenie kompensacyjne. Obecnie jest zatrudniony jako pedagog: w liceum (na 1/4 etatu), w zakładzie poprawczym (na 1/4 etatu) oraz w prywatnej poradni pedagogiczno-psychologicznej (na 1/2 etatu). Aby nabyć prawo do świadczenia, będzie musiał rozwiązać wszystkie stosunki pracy, w których pozostaje. Dodatkowo obydwa stosunki pracy poza oświatą muszą ustać najpóźniej w dniu rozwiązania stosunku pracy w szkole. W przeciwnym razie zainteresowany nie spełni warunku wykonywania pracy nauczycielskiej ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.
PRZYKŁAD 3
Praca w wydawnictwie
Barbara Góral udowodniła 32-letni okres składkowy i nieskładkowy, z czego przez 21 lat była zatrudniona w szkole jako nauczyciel. Z końcem roku szkolnego 2014/2015 rozwiązała na swój wniosek stosunek pracy i podjęła zatrudnienie na pół etatu w wydawnictwie. W październiku 2015 r. zgłosiła wniosek o świadczenie kompensacyjne. ZUS odmówił jego przyznania, gdyż ostatnio przed zgłoszeniem wniosku ubezpieczona nie była nauczycielem, ale pozostawała w stosunku pracy zawartym z inną jednostką niż wymieniona w ustawie.
PRZYKŁAD 4
Działalność po złożeniu wniosku
Henryk Dostojny pracował przez 25 lat w młodzieżowym ośrodku wychowawczym. Po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy z tą jednostką z końcem sierpnia 2015 r. przez pół roku pozostawał bez pracy. W marcu 2016 r. zgłosił wniosek o przyznanie świadczenia kompensacyjnego. Od 1 kwietnia 2016 r., jeszcze przed wydaniem przez ZUS decyzji, rozpoczął prowadzenie działalności gospodarczej. Pomimo tego ZUS przyznał wnioskowane świadczenie, gdyż podjęcie działalności nastąpiło już po zgłoszeniu wniosku. Nie było w tym przypadku przeszkodą również to, że bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku ubezpieczony nie wykonywał pracy nauczycielskiej.
PRZYKŁAD 5
55 lat w 2017 roku
Hanna Kowalska, urodzona w marcu 1962 r., 55 lat ukończy w marcu 2017 r. Ogółem udowodniła 27 lat składkowych oraz 4 lata nieskładkowe, w tym 22 lata pracy nauczycielskiej. Będzie mogła nabyć prawo do świadczenia kompensacyjnego, o ile rozwiąże stosunek pracy w trybie przewidzianym w ustawie.
PRZYKŁAD 6
56 lat w 2016 roku
Jan Górnik, urodzony 10 grudnia 1960 r., ma obecnie 31-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym 20 lat pracy nauczycielskiej. Prawo do świadczenia kompensacyjnego będzie mógł uzyskać w grudniu 2016 r., po ukończeniu 56 lat i rozwiązaniu stosunku pracy.
PRZYKŁAD 7
Po 2032 roku
Marian Nowak, urodzony 15 marca 1969 r., od ponad 20 lat wykonuje nieprzerwanie pracę nauczycielską. Jeśli nawet uzbiera w przyszłości 30 lat składkowych i nieskładkowych, nie będzie mógł uzyskać świadczenia kompensacyjnego. Wymagany wiek 64 lat ukończy bowiem po 31 grudnia 2032 r. (w marcu 2033 r.).
PRZYKŁAD 8
Zasiłek dla bezrobotnych
Anna Dąbek 30 września 2015 r. musiała odejść z pracy w szkole z powodu częściowej reorganizacji. Do tego dnia ubezpieczona ma 29 lat i 8 miesięcy okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 25 lat pracy w placówkach oświaty wymienionych w ustawie, wykonywanej w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć. Po ustaniu stosunku pracy zarejestrowała się w powiatowym urzędzie pracy i pobiera zasiłek dla bezrobotnych. Po upływie 6-miesięcznego okresu jego pobierania wystąpiła z wnioskiem o przyznanie świadczenia kompensacyjnego. Przy ustalaniu prawa do niego nie było jednak możliwe uwzględnienie okresu ubezpieczenia z tytułu pobierania zasiłku dla bezrobotnych po rozwiązaniu stosunku pracy. Tym samym pani Anna nie nabyła prawa do tego świadczenia.
PRZYKŁAD 9
Ubezpieczenie społeczne rolników
Marek Gospodarny pracuje jako nauczyciel, ale z końcem bieżącego roku szkolnego zamierza rozwiązać stosunek pracy i ubiegać się o świadczenie kompensacyjne. Dotychczas udowodnił 21 lat składkowych, 7 lat nieskładkowych oraz 8 lat opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Ustalając 30-letni staż ubezpieczeniowy wymagany do przyznania świadczenia, ZUS uwzględni, oprócz okresów składkowych, jedynie 1/3 okresów nieskładkowych, tj. 7 lat. Nie będzie natomiast możliwe zaliczenie okresów rolnych. Oznacza to, że ubezpieczony nie spełni warunku posiadania wymaganego stażu ubezpieczeniowego.
PRZYKŁAD 10
Zsumowanie cząstek etatu
Mirosław Krnąbrny wykonywał pracę nauczycielską łącznie przez 21 lat. Przez 17 lat był zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć, a przez 4 lata w dwóch szkołach na 1/4 etatu w każdej. Ustalając wymagany staż pracy nauczycielskiej, ZUS zsumuje ułamki etatu z tych dwóch szkół, co pozwoli na zaliczenie do stażu pracy nauczycielskiej również tego okresu. Dzięki temu ubezpieczony spełni warunek ustawowy.
PRZYKŁAD 11
Okresy niewykonywania pracy
Andrzej Górny zgłosił wniosek o przyznanie świadczenia kompensacyjnego. Przez 23 lata pracował w szkole jako nauczyciel, z czego przez 20 lat w pełnym wymiarze zajęć, przez 2 lata na pół etatu, a przez rok w 1/4 obowiązkowego wymiaru zajęć. W czasie gdy był zatrudniony na pełnym etacie, łącznie przez 6 miesięcy przebywał na zwolnieniach lekarskich (pobierając wynagrodzenie oraz zasiłek chorobowy). Ponadto przez 2 lata korzystał z urlopu bezpłatnego, a przez rok z urlopu dla poratowania zdrowia. Ustalając wymagany do przyznania świadczenia 20-letni staż pracy nauczycielskiej, ZUS wyłączył wszystkie okresy niewykonywania pracy, a także roczny okres zatrudnienia w szkole na ćwierć etatu. W wyniku tego wyłączenia okazało się, że ubezpieczony nie udowodnił wymaganych 20 lat pracy nauczyciela.
Liczą się składki i kapitał
Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne obliczane jest według tzw. kapitałowych zasad, a więc w oparciu o stan indywidualnego konta ubezpieczonego w ZUS. Przysługuje ono do czasu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego uprawniającego do uzyskania emerytury
W celu obliczenia świadczenia ZUS ustala w pierwszej kolejności podstawę obliczenia emerytury, w której uwzględnia:
● kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego (odzwierciedlającego przebieg kariery zawodowej przed 1 stycznia 1999r.) oraz
● kwotę składek na ubezpieczenie emerytalne, odpowiednio zwaloryzowanych, zewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego w ZUS do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata świadczenia.
Jeżeli ubezpieczony jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego (OFE), przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury dla celów ustalenia wysokości nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego składki na ubezpieczenie emerytalne, zewidencjonowane na jego koncie w ZUS, zwiększa się przez pomnożenie wskaźnikiem korygującym 19,52/12,22. W ten sposób na koncie ubezpieczonego zostają odtworzone składki w takiej wysokości, w jakiej byłyby zapisane, gdyby wnioskodawca nigdy nie był członkiem OFE.
/>
Gdy ZUS ustali już podstawę obliczenia emerytury, w celu obliczenia wysokości nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego dzieli tę podstawę przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat, wynikające z tablicy średniego dalszego trwania życia obowiązującej w dniu zgłoszenia wniosku o przyznanie świadczenia. Zgodnie z tablicą obowiązującą od 1 kwietnia 2016r. średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat wynosi 259,5 miesięcy i ma zastosowanie do obliczenia świadczenia kompensacyjnego w przypadku zgłoszenia wniosku o jego przyznanie od 1 kwietnia 2016r. do 31 marca 2017 r. (patrz komunikat prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 25 marca 2016 r. w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn, M.P. z 2016 r. poz. 291).
Jeśli obliczona w wymieniony sposób kwota świadczenia kompensacyjnego jest niższa od aktualnie obowiązującej kwoty najniższej emerytury (od 1 marca 2016 r. – 882,56 zł), świadczenie podlega podwyższeniu do tej minimalnej wysokości.
Obowiązujące przepisy nie przewidują możliwości podwyższenia nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego dla osób, które po jego przyznaniu podlegały ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Składki, które osoby te zgromadziły po przyznaniu świadczenia, zostaną jednak uwzględnione przy obliczeniu emerytury przysługującej po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. PRZYKŁAD 12
Od kiedy i do kiedy
Prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego powstaje co do zasady z dniem spełnienia ostatniego z warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Jeśli nauczyciel pozostaje jeszcze w stosunku pracy, ale spełnił wszystkie pozostałe warunki, prawo do tego świadczenia może nabyć od następnego dnia po ustaniu tego zatrudnienia. Od tej zasady przewidziane są jednak wyjątki. Pierwszy dotyczy sytuacji, gdy osoba ubiegająca się o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne pobiera zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne. W takim przypadku prawo do świadczenia może nabyć dopiero od dnia zaprzestania ich pobierania.
/>
Od innej jeszcze daty nabywa prawo do świadczenia kompensacyjnego osoba, która zgłosiła wniosek o nie w miesiącach następujących po miesiącu spełnienia ostatniego z warunków wymaganych do nabycia uprawnień lub zaprzestania pobierania świadczenia chorobowego. W jej przypadku prawo to powstaje od pierwszego dnia miesiąca, w którym został zgłoszony wniosek.
Nauczycielskie świadczenie kompensacyjne przysługuje do czasu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego uprawniającego do uzyskania emerytury. Jeśli prawo do emerytury (we wcześniejszym wieku emerytalnym lub bez względu na wiek) uzyska przed ukończeniem wieku powszechnego, prawo do świadczenia kompensacyjnego utraci z dniem poprzedzającym datę nabycia prawa do emerytury ustalonego decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego (np. wojskowego biura emerytalnego, KRUS). Niezależnie od wymienionych wcześniej przypadków prawo do świadczenia kompensacyjnego ustaje w razie śmierci osoby uprawnionej. PRZYKŁADY 13 I14
WAŻNE Obowiązujące przepisy nie przewidują możliwości podwyższenia nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego dla osób, które po jego przyznaniu podlegały ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
Składki, które osoby te zgromadziły po przyznaniu świadczenia, zostaną jednak uwzględnione przy obliczeniu emerytury przysługującej po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego.
! Z dniem ukończenia powszechnego wieku emerytalnego nauczyciel traci prawo do świadczenia kompensacyjnego.
PRZYKŁAD 12
Obliczenie wysokości
Marek Krawczyk, niebędący członkiem OFE, z końcem marca 2016 r. spełnił ostatni z warunków wymaganych do przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Na początku kwietnia 2016 r. zgłosił o nie wniosek. Wysokość składek na ubezpieczenie emerytalne z uwzględnieniem ich waloryzacji, zewidencjonowanych na jego koncie w ZUS do końca marca 2016 r., wyniosła 84 250 zł, a kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego – 456 830 zł. Z kolei średnie dalsze trwanie życia dla osób wieku 60 lat według GUS wynosi 259,5 miesięcy. W związku z tym świadczenie kompensacyjne wynosi: 84 250 zł + 456 830 zł /259,5 = 2085,09 zł.
PRZYKŁAD 13
Po wyczerpaniu zasiłku
Jan Dostojny (urodzony w lipcu 1959 r.) w lipcu 2015 r. ukończył 56 lat, które są wymagane do przyznania świadczenia kompensacyjnego. Wcześniej już udowodnił 30 lat składkowych i nieskładkowych, w tym 21 lat pracy nauczycielskiej. Ostatni z warunków wymaganych do przyznania świadczenia spełnił 31 sierpnia 2015 r. (rozwiązał na swój wniosek stosunek pracy w szkole). Po ustaniu zatrudnienia pobierał zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy powstałej jeszcze, gdy pracował. Okres zasiłkowy wyczerpał 11 października 2015 r. Pomimo tego, że wniosek o przyznanie świadczenia kompensacyjnego złożył na początku września 2015 r., prawo do niego nabył od dnia zaprzestania pobierania zasiłku chorobowego, tj. od 12 października 2015 r.
PRZYKŁAD 14
Od początku miesiąca
Hanna Kowalska (urodzona w czerwcu 1960 r.) wiek 55 lat wymagany do przyznania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego ukończyła w czerwcu 2015 r. Wcześniej miała już 32 lata składkowe i nieskładkowe, w tym 24 lata pracy w charakterze nauczyciela. Ostatni z warunków wymaganych do uzyskania świadczenia (rozwiązanie stosunku pracy) spełniła 31 sierpnia 2015 r. Wniosek o przyznanie świadczenia zgłosiła jednak dopiero 6 października 2015 r. W związku z tym świadczenie zostało przyznane od pierwszego dnia miesiąca, w którym został zgłoszony wniosek, tj. od 1 października 2015 r.
W ofercie ZUS jest dużo więcej
Nauczyciele urodzeni po 31 grudnia 1948 r. mają jeszcze kilka innych możliwości nabycia wcześniejszych uprawnień emerytalnych
Niezależnie od świadczenia kompensacyjnego nauczyciele mogą także przejść na emeryturę bez względu na wiek, przysługującą na podstawie Karty nauczyciela, wcześniejszą emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze albo emeryturę pomostową.
Warunkiem uzyskania każdego z tych świadczeń jest również – tak jak w przypadku świadczenia kompensacyjnego – udowodnienie wymaganego stażu składkowego i nieskładkowego, w tym odpowiedniego okresu pracy nauczycielskiej. W większości przypadków konieczne jest też rozwiązanie przez nauczyciela stosunku pracy.
Emerytura bez względu na wiek...
Nauczyciele urodzeni po 31 grudnia 1948 r. mogą przede wszystkim uzyskać wcześniejsze uprawnienia emerytalne na podstawie aktu prawnego, który reguluje ich status zawodowy, tj. Karty nauczyciela. W myśl tej ustawy nabycie prawa do emerytury bez względu na wiek uzależnione jest od:
● udowodnienia do 31 grudnia 2008 r. co najmniej 30-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, w tym minimum 20 lat wykonywania pracy nauczycielskiej lub – w przypadku nauczycieli szkół, placówek i zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich – co najmniej 25-letniego stażu ubezpieczeniowego, w tym przynajmniej 20 lat wykonywania pracy w szkolnictwie specjalnym,
● wykonywania określonej powyżej pracy nauczycielskiej co najmniej w połowie obowiązującego wymiaru zajęć,
● rozwiązania stosunku pracy na wniosek nauczyciela.
Nauczyciele, którzy przystąpili do OFE, aby uzyskać emeryturę bez względu na wiek, muszą dodatkowo złożyć wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.
...lub w wieku obniżonym...
Osoby, które na przestrzeni swojej kariery zawodowej wykonywały pracę nauczycielską, mają również możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze, przewidzianą w art. 184 ustawy emerytalnej oraz w par. 15 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 ze zm.). ZUS przyzna im to świadczenie po ukończeniu wieku obniżonego do 55 lat (kobieta) lub 60 lat (mężczyzna), jeśli na 1 stycznia 1999 r. udowodnili co najmniej 20-letni (w przypadku kobiety) lub 25-letni (w przypadku mężczyzny) okres składkowy i nieskładkowy, w tym co najmniej 15 lat wykonywania pracy nauczycielskiej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Również w tym przypadku nauczyciele, którzy przystąpili do OFE, w celu nabycia wcześniejszych uprawnień emerytalnych muszą zgłosić wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.
...albo pomostówka
Pewna grupa nauczycieli ma również możliwość uzyskania uprawnień do emerytury pomostowej. Chodzi o wymienionych w pkt 21 załącznika nr 2 do ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 965 ze zm.) nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, ośrodkach szkolno-wychowawczych, schroniskach dla nieletnich oraz zakładach poprawczych. Prawo do niej mogą nabyć osoby, które wykonywały takie prace przynajmniej przez 15 lat, po ukończeniu wymaganego wieku (55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn) oraz spełnieniu pozostałych wymaganych warunków. Ustalając wspomniany staż, ZUS może zaliczyć również inne niż wymienione w załączniku nr 2 do ustawy okresy pracy nauczycielskiej, wykonywanej przed 1 stycznia 2009 r.
WAŻNE Niezależnie od świadczenia kompensacyjnego nauczyciele mogą także przejść na emeryturę bez względu na wiek, przysługującą na podstawie Karty nauczyciela, wcześniejszą emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze albo emeryturę pomostową.
! Prawo do emerytury pomostowej mogą nabyć m.in. nauczyciele zatrudnieni w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, ośrodkach szkolno-wychowawczych, schroniskach dla nieletnich oraz zakładach poprawczych.
