Renta specjalna pod lupą. Ekspert: To uprawnienie nie jest instrumentem politycznym

Renta specjalna przyznawana przez premiera to rodzaj świadczenia przyznawanego w szczególnym trybie. W roku 2023 r. przyznanych zostało prawie 5 tys. takich świadczeń. Informacje dotyczące zeszłorocznych danych spowodowały, że w przestrzeni publicznej pojawiały się głosy wskazujące na potrzebę audytu w tym zakresie. Dlaczego renta specjalna przyznawana przez premiera budzi niepokój? Czy może być przestrzenią do nadużyć?

Co to jest renta specjalna przyznawana przez premiera?

Renta specjalna to rodzaj świadczenia przyznawanego w szczególnym trybie. Jej status reguluje art. 82 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z zapisem powyższego artykułu "Prezes Rady Ministrów w szczególnie uzasadnionych przypadkach może przyznać emeryturę lub rentę na warunkach i w wysokości innej niż określone w ustawie". Renta specjalna jest przyznawana dożywotnio.

Czy decyzje premiera o przyznaniu renty specjalnej podlegają kontroli?

Zgodnie z treścią art. 82 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS Prezes Rady Ministrów ma obowiązek w określonym ustawowo terminie przedstawić Sejmowi RP informacje o tych świadczeniach specjalnych przyznanych w ciągu danego roku

– Do 31 stycznia każdego roku kalendarzowego premier przedstawia Sejmowi informację o przyznanych w poprzednim roku rentach i emeryturach w szczególnym trybie, albowiem na warunkach i wysokości innych niż określone w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. Jest to jakaś forma kontroli sposobu korzystania przez szefa rządu ze szczególnych uprawnień, albowiem mówimy tu o przyznawaniu, wprawdzie na podstawie decyzji administracyjnych, ale jednak uznaniowym przyznawaniu świadczeń, za które płacą wszyscy podatnicy – zauważa w rozmowie z portalem gazetaprawna.pl dr Patryk Kuzior, adiunkt w Akademii WSB.

Rok 2023 r.: Premier Morawiecki przyznał prawie 5 tys. świadczeń

W 2023 r. decyzją urzędującego wówczas premiera Mateusza Morawieckiego przyznanych zostało prawie 5 tys.rent specjalnych. Jak wynika z przedstawionych Sejmowi informacji, w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2023 r. przyznano:

• jedenaście świadczeń byłym, zasłużonym działaczom opozycji antykomunistycznej i osobom represjonowanym z powodów politycznych oraz siedem świadczeń (przyznano okresowo, na czas nauki, ale nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat) członkom ich rodzin, znajdującym się w trudnej sytuacji bytowej – w kwotach od 800 zł do 6000 zł brutto miesięcznie,
• osiemnaście świadczeń z tytułu zasług w różnych dziedzinach aktywności publicznej, w tym osobom zasłużonym dla kultury oraz w działalności publicystycznej, dokumentalistycznej, polonijnej, społecznej i obronnej, znajdującym się w trudnej sytuacji bytowej – w kwotach od 1000 zł do 3000 zł brutto miesięcznie,
• siedemnaście świadczeń (przyznano okresowo, tj. pięć na trzy lata i dwanaście na czas nauki, ale nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat) współmałżonkom i dzieciom górników, którzy zginęli w katastrofach górniczych- w kwotach od 1300 zł do 1500 zł brutto miesięcznie,
• cztery tysiące osiemset trzy świadczenia członkom Korpusu Weteranów Walk o Niepodległość RP – w kwocie po 1500 zł brutto miesięcznie,
• trzynaście świadczeń (dwanaście przyznano okresowo, tj. jedno na dwa lata i jedenaście na czas nauki, ale nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat) z uwagi na trudną sytuację życiową będącą wynikiem szczególnych zdarzeń losowych – w kwotach w wysokości od 1500 zł do 3000 zł brutto miesięcznie.

Ponadto, jak czytamy w informacji"wydanych zostało sześć decyzji podwyższających świadczenie – dwie o 800 zł, jedna do kwoty 2500 zł i dwie do kwoty 3000 zł brutto miesięcznie. Poza świadczeniami przyznanymi na czas określony, wszystkie pozostałe świadczenia przyznane zostały dożywotnio. W przypadku osób uprawnionych do świadczeń z ubezpieczenia społecznego przyznanych przez organy rentowe na zasadach ogólnych, świadczenia specjalne przyznane zostały niezależnie od tych świadczeń. Wszystkie świadczenia przyznane zostały w stałych kwotach".

Przygotowana przez Prezesa Rady Ministrów informacja dotycząca decyzji w zakresie tego świadczenia wpłynęła do Sejmu 16 stycznia 2024 r., druk otrzymał nr 179 i 24 stycznia został skierowany do Komisji Polityki Społecznej i Rodziny, która miała się z nim zapoznać.

Ekspert: "To uprawnienie nie jest instrumentem politycznym"

Przedstawione w styczniu przez premiera Morawieckiego informacje podsumowujące 2023 r. w zakresie przyznania przez niego rent specjalnych spowodowały, że w przestrzeni publicznej pojawiały się głosy wskazujące na potrzebę audytu. Rzeczywiście, sprawa świadczeń przyznawanych w trybie specjalnych przez kolejnych urzędujących premierów budzi uzasadniony niepokój. Zdaniem eksperta niska kultura polityczna i prawna może, w przypadku tego świadczenia specjalnego, prowadzić do nadużyć.

– Uważa się, że emerytury i renty specjalne powinny być przyznawane w wypadkach absolutnie wyjątkowych jako wyraz solidarności społecznej, chodzi tu bowiem o troskę o osoby, które ze względu właśnie na szczególne okoliczności nie mogą w trybie zwykłym nabyć świadczeń z ubezpieczenia społecznego, z drugiej strony mamy tu klauzulę generalną, która może okazać się nad wyraz pojemna. Z tego też właśnie powodu można mieć też i pewne wątpliwości czy w państwie prawa jest w ogóle miejsce dla przepisów, które na podstawie swobodnego uznania takiego czy innego organu, pozwalają kreować prawa i obowiązki swoich obywateli. Warto w mojej opinii dodać, że niska kultura polityczna i prawna może w skrajnych wypadkach prowadzić do nadużyć i traktowania tego przywileju jako sposobu dla nagradzania za zasługi, a więc traktowania uprawnienia jako narzędzia politycznego, a to uprawnienie nie jest instrumentem politycznym – podkreśla dr Patryk Kuzior.