Będzie urlop opiekuńczy, ale bez zasiłku z ZUS

Z tego nowego uprawnienia pracownicy skorzystają już od końca kwietnia. Jednak za ten okres nie otrzymają wynagrodzenia, a w razie niezdolności do pracy – również świadczenia z ubezpieczenia społecznego.

Ostatnia nowelizacja kodeksu pracy, która wejdzie w życie 26 czerwca 2023 r. (ustawa z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw), przyniesie także zmiany w przepisach zasiłkowych. Poza dostosowaniem ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (dalej: ustawa zasiłkowa) do zmian dotyczących wydłużonego urlopu rodzicielskiego wprowadzono także nową okoliczność, w której pracownik, choć będzie pozostawał w zatrudnieniu, nie będzie miał prawa do zasiłku chorobowego. Chodzi o urlop opiekuńczy, a więc nową instytucję prawa pracy o charakterze zbliżonym do urlopu bezpłatnego, lecz udzielanym na specjalne, określone w ustawie cele.

Katalog zamknięty…

Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy zasiłkowej zasiłek chorobowy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia, a okresy te wlicza się do okresu zasiłkowego. Mowa tu oczywiście o wynagrodzeniu chorobowym. Zgodnie natomiast z obecnym brzmieniem ust. 2 tego artykułu zasiłek chorobowy nie przysługuje również za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie:

• urlopu bezpłatnego;
• urlopu wychowawczego;
• tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności; z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
• usprawiedliwionej nieobecności w pracy, o której mowa w art. 632 par. 8 k.p.

Ten ostatni przypadek dotyczy sytuacji, w której pracodawca zmarł, a nie ustanowiono zarządu sukcesyjnego na taki wypadek. W takiej sytuacji co do zasady umowa o pracę wygasa z upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, chyba że przed upływem tego terminu odpowiednie osoby wskazane w przepisach o zarządzie sukcesyjnym albo zarządca sukcesyjny uzgodni z pracownikiem, na mocy pisemnego porozumienia stron, że stosunek pracy będzie kontynuowany na dotychczasowych zasadach:

• do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego – jeżeli porozumienie z pracownikiem zawiera osoba wskazana w przepisach o zarządzie sukcesyjnym;
• do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego – jeżeli porozumienie z pracownikiem zawiera zarządca sukcesyjny;
• do upływu wcześniejszego terminu, jeśli strony go uzgodniły.

W takiej sytuacji okres od dnia śmierci pracodawcy do dnia wygaśnięcia umowy o pracę albo dokonania powyższych uzgodnień albo rozwiązania umowy o pracę jest okresem usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia. Jak wynika zatem ze wspomnianego art. 12 ust. 2 ustawy zasiłkowej, za niezdolność do pracy przypadającą w tym właśnie czasie zasiłek nie przysługuje. Wyjątkiem będzie sytuacja, gdy niezdolność do pracy powstała do dnia śmierci pracodawcy i trwa nieprzerwanie po tym dniu.

…został rozszerzony

Od 26 kwietnia 2023 r. katalog określony w art. 12 ust. 2 ustawy zasiłkowej jednak zostanie poszerzony o urlop opiekuńczy, o którym mowa w art. 1731 k.p. To nowe uprawnienie, które będzie przysługiwało pracownikom. Zgodnie z art. 1731 par. 1 k.p. pracownikowi będzie przysługiwał w ciągu roku kalendarzowego urlop opiekuńczy w wymiarze pięciu dni w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Co ważne, za członka rodziny w rozumieniu tego przepisu uważa się syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka. Urlopu się ten przysługuje w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Udziela się go na wniosek pracownika złożony w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie nie krótszym niż jeden dzień przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu.

Ważna jest sama treść wniosku. Należy w nim podać imię i nazwisko osoby, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych, przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika oraz w przypadku członka rodziny – stopień pokrewieństwa z pracownikiem lub w przypadku osoby niebędącej członkiem rodziny – adres zamieszkania tej osoby. Trzeba jednak podkreślić, że pracodawca nie ma możliwości żądania np. dokumentacji medycznej osoby, którą zamierza opiekować się pracownik ani tym bardziej zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego niezdolność takiej osoby np. do samodzielnej egzystencji. Z treści przepisu można zatem wywnioskować, że pracodawca będzie musiał opierać się jedynie na oświadczeniu pracownika.

Co ważne, wprowadzenie urlopu opiekuńczego nie wiąże się z uchyleniem art. 188 k.p., zgodnie z którego par. 1 pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo dwóch dni. Oba te uprawnienia będą przysługiwać pracownikowi łącznie. Co jednak ważne, o ile w przypadku zwolnienia określonego w art. 188 pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, o tyle za okres urlopu opiekuńczego wynagrodzenie nie będzie należne, jednak okres ten wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Poza limitem

Wszystkie okresy niezdolności do pracy, o których mowa w art. 12 ust. 2 ustawy zasiłkowej, do której od 26 kwietnia 2023 r. będzie zaliczany także urlop opiekuńczy, nie wliczają się do okresu zasiłkowego. To maksymalny okres, za jaki można pobierać zasiłek chorobowy. Wynosi on 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży – nie dłużej niż przez 270 dni. Zasady jego obliczania określono w art. 9 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z ust. 1 art. 12 do tego okresu wlicza się wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy, jak również okresy niemożności wykonywania pracy z przyczyn określonych w art. 6 ust. 2 (spowodowane izolacją, kwarantanną itp., przebywaniem w zakładzie odwykowym albo poddaniem się badaniom na dawców komórek, tkanek i narządów). Do okresu zasiłkowego wlicza się okresy poprzednich niezdolności do pracy, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni, natomiast nie wlicza się okresów niezdolności do pracy przypadających przed przerwą nie dłuższą niż 60 dni, jeżeli po przerwie niezdolność do pracy wystąpiła w trakcie ciąży.

Co ważne, do okresu zasiłkowego nie wlicza się okresu niezdolności do pracy przypadającego w tzw. okresie wyczekiwania. Został on określony w art. 4 ust. 1 ustawy zasiłkowej. Zgodnie z nim ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku chorobowego:

• po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego – jeżeli podlega obowiązkowo temu ubezpieczeniu;
• po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego – jeżeli jest ubezpieczony dobrowolnie.

Do okresów ubezpieczenia chorobowego wlicza się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.

Podsumowanie

Należy zatem uznać, że podczas urlopu opiekuńczego pracownik będzie pozostawał w zatrudnieniu, jednak bez prawa do wynagrodzenia. A to oznacza, że za miesiąc, w którym pracownik korzystał z takiego urlopu, pracodawca odprowadzi także za niego niższe składki. Jeśli pracownik w tym czasie zachoruje, nie będzie miał prawa do zasiłku chorobowego. Jeśli jednak choroba przedłuży się na okres przypadający poza udzielony przez pracodawcę urlop opiekuńczy, zasiłek będzie już pracownikowi przysługiwał. Okres zasiłkowy będzie obliczany dopiero od pierwszego dnia pobierania tego świadczenia. [przykład] ©℗

przykład